Tοξικά τηγάνια: ένα έγκλημα που κρατάει από τα 70s

Της Μαριάνθης Πελεβάνη

Το 2015 με μία συλλογική τους δήλωση, 208 επιστήμονες από 38 διαφορετικές χώρες στην «Δήλωση της Μαδρίτης», προειδοποιούσανε ότι τα αντικολλητικά τηγάνια, όπως και ορισμένοι τύποι συσκευασιών φαγητού, διαθέτουν τα τοξικά χημικά PFAS (polyfluorinated and perfluorinated substances).

Πολλές έρευνες είχαν καταδείξει ότι ορισμένα PFAS είναι επιβλαβή όχι μόνο για την υγεία αλλά και για το περιβάλλον. Συγκεκριμένα ενοχοποιούνταν για μεταβολές στην τοξικότητα στο συκώτι, διαταραχές στον μεταβολισμό, διαταραχές στο ανοσοποιητικό σύστημα, στο ενδοκρινικό σύστημα, προβλήματα στην κύηση, καρκίνο σε διάφορα όργανα, κόμη και θάνατο όταν συνυπάρχουν και άλλα προβλήματα υγείας.

Πριν λίγες μέρες ο αποκαλυπτικός αμερικανικός ενημερωτικός ιστότοπος «The Intercept»  έφερε στο φως αποδεικτικά στοιχεία ότι η πολυεθνική εταιρεία 3Μ γνώριζε τους κινδύνους για την υγεία του υπερφθοροοκτάνιου (PFOS) και του υπερφθοροοκτανοϊκού (PFOA) από τη δεκαετία του 1970.

Αυτά τα συστατικά μάλιστα χρησιμοποιούνταν σε εκατοντάδες καθημερινά προϊόντα, από αδιάβροχα ρούχα μέχρι τα αντικολλητικά τηγάνια με επικάλυψη Teflon και συσσωρεύονται στο αίμα προκαλώντας καρκίνο, βλάπτοντας το ανοσοποιητικό σύστημα, τραυματίζοντας το συκώτι, το μυελό των οστών και θέτοντας τους καταναλωτές σε κίνδυνο καρδιακών προσβολών.

Αυτά τα φθοροχημικά όμως ήταν η βάση για την επιτυχία της εταιρείας, που την μετέτρεψε από μια μικρή επιχείρηση που ονομαζότανε «Minnesota Mining and Manufacturing Company» σε έναν κολοσσό. Η εταιρεία χρησιμοποίησε τις ανακαλύψεις από το Μανχάταν Πρότζεκτ – το οποίο χρησιμοποίησε φθόριο για την απόσταξη του ουρανίου δημιουργώντας την πρώτη ατομική βόμβα που έπεσε στη Χιροσίμα – για να αναπτύξει ένα μαγικό ρευστό φθοράνθρακα που ονομάζεται PFOA. Η επίσης πολυεθνική εταιρεία Dupont χρησιμοποίησε το PFOA για να δημιουργήσει το Teflon, μια επίστρωση που χρησιμοποιείται από εκατοντάδες εταιρείες για την παρασκευή μαγειρικών σκευών «θαυματουργών», όπως διαφημίστηκαν και άκρως τοξικών, όπως αποδείχτηκε.

Όπως αναφέρει το ρεπορτάζ του Intercept, ο ερευνητής Warren Guy του Πανεπιστημίου της Φλόριντας βρήκε πολύπλοκα μόρια φθορίου στο δικό του αίμα το 1975. Δημοσίευσε τα αποτελέσματα και ειδοποίησε την 3M, ρωτώντας την εταιρεία εάν τα μόρια μπορεί να είναι PFOA ή PFOS που προέρχονται από το Teflon ή το Scotchgard, καθώς γνώριζε ότι αυτά τα υλικά είχαν τον ίδιο τύπο μορίων. Η 3Μ του απάντησε ότι δεν είχε ιδέα, αλλά οι επιστήμονες της εταιρείας διεξήγαγαν έρευνα και ανακάλυψαν ότι το μόριο που ο Guy βρήκε στο αίμα του ήταν πράγματι το «θαυματουργό» μόριο της 3M. Στη συνέχεια, σε μια νέα εσωτερική έρευνα το 1976, επιστήμονες της εταιρείας διαπίστωσαν ότι οι εργαζόμενοι στο εργοστάσιο της εταιρείας στη Μινεσότα το είχαν στο αίμα τους σε συγκεντρώσεις 1.000 φορές υψηλότερες από τις κανονικές.

Το 1978, σε εσωτερική έκθεση που κατέθεσαν στη 3Μ οι ειδικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα PFOA και PFOS «πρέπει να θεωρηθούν ως τοξικά». Το 1979, η 3M επιβεβαίωσε ότι οι άνθρωποι σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες είχαν αυτά τα τοξικά στις φλέβες τους, χάρη στην ανάλυση δειγμάτων από τους δότες αίματος του Ερυθρού Σταυρού.

Η εταιρεία σταμάτησε να τα πουλάει; Όχι. Η 3M συνέχισε να πουλά την χημική ένωση στην Dupont και σε άλλες εταιρείες, ακόμη και το 1999, όταν ο περιβαλλοντολόγος Rich Purdy, διαπίστωσε ότι το τοξικό συστατικό έφτασε παντού στην τροφική αλυσίδα, από τα ψάρια μέχρι τον άνθρωπο.

Η διοίκηση της 3Μ και η νομική ομάδα τον αγνόησαν: «Δεν είμαι βέβαιος ότι υπάρχει ανάγκη να υποστηρίξουμε ή να διαψεύσουμε την υπόθεση», έγραψε σε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα προς τους υπόλοιπους της διοίκησης τότε ένα στέλεχος της 3Μ, ο Thomas DiPasquale.

Στην Ευρώπη, το PFOS έχει απαγορευτεί από το 2008 και το PFOA θα απαγορευθεί πλήρως μέχρι το 2020.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το PFOA απαγορεύτηκε το 2014. Αλλά χρειάστηκαν τέσσερις δεκαετίες για να φτάσουν στην απαγόρευση. Όλα αυτά τα χρόνια, η εταιρεία που τα παρήγαγε, ήξερε για την τοξικότητά τους και συνέχιζε να τα πουλάει.