Μετά το Brexit και τον Τραμπ ακολουθεί η Ιταλία; Διερωτάται η Wall Steet Journal σε δημοσίευμα που υπογράφει ο Simon Nixon. Το νέο μεγάλο ζήτημα για την Ευρώπη σχετίζεται με το δημοψήφισμα στη χώρα για τις Συνταγματικές αλλαγές που έχουν σχεδιαστεί για να ενισχύσουν την ισχύ των ιταλικών κυβερνήσεων, ώστε να μπορούν να νομοθετούν ευκολότερα. Όμως, όπως αναφέρει το δημοσίευμα, το δημοψήφισμα μπορεί να λειτουργήσει ως ακόμη μία ευκαιρία για τους ψηφοφόρους σε μία από τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές οικονομίες να ρίξουν ακόμη μία «κλωτσιά» στο κατεστημένο.
Οι δημοσκοπήσεις μέχρι αυτή την ώρα δείχνουν ότι το «όχι» έχει ένα μικρό προβάδισμα, με τουλάχιστον το ένα τέταρτο των ψηφοφόρων να δηλώνουν αναποφάσιστοι. Οι Ευρωπαίοι έχουν εδώ και μήνες προειδοποιήσει ότι η Ιταλία αποτελεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο για την οικονομική σταθερότητα της Ευρωζώνης. Οι αγορές έχουν ήδη αρχίσει να «μυρίζονται» προβλήματα και το spread ανάμεσα στα επιτόκια δανεισμού της Ιταλίας και της Γερμανίας έχει αυξηθεί περισσότερο από 1,6 μονάδες, η μεγαλύτερη διαφορά από τότε που ΕΚΤ ξεκίνησε το πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων τον Μάρτιο του 2015.
Το χειρότερο σενάριο είναι κάπως έτσι: Μία ήττα για τον Ρέντσι θα οδηγήσει σε μία περίοδο πολιτικής αστάθειας. Ο Ρέντσι μπορεί να ακολουθήσει τη δέσμευσή του για παραίτηση ή να πιεστεί για σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας μέχρι τις εκλογές του 2018. Σε κάθε περίπτωση οι αγορές θα μεταφράσουν την ήττα σαν απόδειξη ότι η Ιταλία είναι ανίκανη να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις και θα προκαλέσει αμφιβολίες για την δυνατότητα της χώρας να επιτύχει την ανάπτυξη που χρειάζεται ώστε να περιορίσει το χρέος κάτω από το 135% του ΑΕΠ και να το τοποθετήσει σε βιώσιμη τροχιά.
Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα οι επενδυτές να εμφανίζονται ακόμη πιο διστακτικοί να επενδύσουν στο ιταλικό τραπεζικό σύστημα με αποτέλεσμα να πιέσουν τις τράπεζες να επιβάλλουν απώλειες στους μετόχους τους και έχει ξεκινήσει τη συζήτηση για bail in, με αποτέλεσμα να χαθούν χρήματα ακόμη και από τις μικρές καταθέσεις. Αυτό θα προκαλέσει μεγάλη πολιτική αναταραχή, η οποία μπορεί να ενισχύσει τους ευρωσκεπτικιστές του Κινήματος των 5 Αστέρων, ακόμη και να τους φέρει στην εξουσία θέτοντας υπό αμφισβήτηση το ευρωπαϊκό μέλλον της χώρας.
Υπάρχει και μία εναλλακτική οπτική η οποία λέει ότι το δημοψήφισμα ουσιαστικά δεν μετράει καθόλου. Σίγουρα θα υπάρξει μία περίοδος πολιτικής αστάθειας, αλλά η πολιτική αστάθεια για την Ιταλία είναι κάτι συνηθισμένο. Ακόμη κι αν ο Ιταλός πρωθυπουργός αποφασίσει να παραιτηθεί, ο πρόεδρος θα παραμείνει στη θέση του. Και το βασικό κεντροδεξιό κόμμα του Μπερλουσκόνι θέλει να παραμείνει και θα συνεργαστεί μαζί του, όπως τόνισαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι του κόμματος.
Οι αγορές δεν θα πρέπει να ανησυχούν για την έλλειψη μεταρρυθμίσεων, σύμφωνα με αυτή την οπτική, με την έννοια ότι ήδη ο Ρέντσι έχει χάσει τη δυναμική που είχε τα τελευταία χρόνια και δεν αναμένονται ούτως ή άλλως μεγάλες πρωτοβουλίες πριν από τις εκλογές του 2018. Την ίδια ώρα, το συνολικό ποσό που απαιτείται για την ανακεφαλαιοποίηση του ιταλικού τραπεζικού συστήματος είναι σχετικά μικρό σε σχέση με το ιταλικό ΑΕΠ και καθιστούν πιθανή μία αμοιβαίως ικανοποιητική συμφωνία ανάμεσα στη Ρώμη και τις Βρυξέλλες.
Η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Η Ιταλία μπορεί να ταραχθεί μετά το δημοψήφισμα, αλλά είναι προστατευμένη από το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων της ΕΚΤ. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα αποφασίσει λίγες ημέρες μετά το δημοψήφισμα εάν θα επεκτείνει το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης και οι πολιτικοί της ΕΚΤ αναγνωρίζουν ότι το αποτέλεσμα στο δημοψήφισμα θα είναι καθοριστικής σημασίας και θα έχει επιπτώσεις στην απόφαση.
Ίσως η Ρώμη θα αναζητήσει συμβιβαστική λύση με τις Βρυξέλλες στη διαφωνία για το τραπεζικό bail-in και τον προϋπολογισμό του 2017. Άλλωστε οι Βρυξέλλες έχουν δείξει σημαντική διάθεση να ικανοποιούν τη Ρώμη με την ευελιξία στους δημοσιονομικούς κανόνες, κυρίως υπέρ της Ιταλίας. Με τις εκλογές στη Γαλλία και τη Γερμανία να πλησιάζουν, οι Βρυξέλλες μπορεί να έχουν μεγάλο άγχος να αποφύγουν τις συγκρούσεις το 2017.
Το πραγματικό σοκ μπορεί να έρθει αργότερα, εάν ξεκαθαρίσουν οι επιπτώσεις από την αδυναμία της Ιταλίας για μεταρρυθμίσεις. Ένα ακόμη επιχείρημα θα βρεθεί στα χέρια των ψηφοφόρων. Οι δημοσκοπήσεις δίνουν προβάδισμα στο κόμμα του Ρέντσι για τις εκλογές του 2018 σε σχέση με το Κίνημα των 5 Αστέρων, η κατάσταση όμως μπορεί να αλλάξει εάν παραιτηθεί ο Ρέντσι.
Την ίδια ώρα μειώνεται η στήριξη στο κόμμα του Μπερλουσκόνι καθώς δέχεται πιέσεις από το Κίνημα των 5 Αστέρων και την ακροδεξιά Λέγκα του Βορρά.
Κάποιοι από τους αντιπάλους του Ρέντσι, συμπεριλαμβανομένης και της αριστερής πτέρυγας του κόμματός του, ελπίζει ότι μέσα από τις στάχτες της ενδεχόμενης ήττας στο δημοψήφισμα μπορεί να εξελιχθεί μία παλαιού Τύπου κομματική συναίνεση, με όλα τα κόμματα για να αποτραπεί η άνοδος του Κινήματος των 5 Αστέρων. Αλλά αυτό εάν εξελιχθεί σε μία πολιτική που ευνοεί την αδράνεια και ικανοποιεί τα κατεστημένα συμφέροντα θα δώσει μεγαλύτερη ώθηση στους λαϊκιστές.
Μία δεύτερη στιγμή άγχους είναι πιθανή εάν η ΕΚΤ τελικά αποφασίσει να απομακρύνει το δίχτυ ασφαλείας από την ιταλική οικονομία και να την εκθέσει πλήρως στις αγορές. Αυτό είναι απίθανο να συμβεί τον επόμενο χρόνο, από τη στιγμή που ΕΚΤ μπορεί να χρησιμοποιήσει το επιχείρημα των στόχων του πληθωρισμού για να επεκτείνει το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων μέχρι τουλάχιστον τις γερμανικές εκλογές το Σεπτέμβρη του 2017.
Αλλά εάν η ανάκαμψη στην Ευρωζώνη συνεχιστεί και ο πληθωρισμός επιστρέψει στους στόχους όπως αναμένεται, θα είναι πολύ πιο δύσκολο για την ΕΚΤ να συνεχίσει το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, ιδιαίτερα εάν γίνουν πιο προφανείς οι αρνητικές επιπτώσεις του προγράμματος. Σε αυτό το σημείο, μπορεί η ΕΚΤ να παραδεχθεί ότι η αγορά ιταλικών ομολόγων είναι καθαρά πολιτική απόφαση. Τότε η στιγμή που η Ευρώπη προσπαθεί πολύ να αποφύγει θα έχει φθάσει: Η Ρώμη θα πιεστεί να αναζητήσει το έλεος του Βερολίνου.
Επιμέλεια: Κυριάκος Αργυρόπουλος