Του Στέλιου Κούλογλου
Η πρώτη εντύπωση που δόθηκε από τον θάνατο του Αντώνη στον Πειραιά, ήταν ότι ένας άτυχος, αν όχι ανόητος, τύπος προσπάθησε να πηδήξει πάνω στη ράμπα του πλοίου ενώ σαλπάριζε. Αλλά δεν πρόλαβε, έπεσε στο νερό και πνίγηκε.
Αν έμεναν έτσι τα πράγματα, ο πλοίαρχος θα είχε συνεχίσει αμέριμνος το ταξίδι του και οι δράστες θα είχαν πιθανώς κοιμηθεί ήρεμα στην κουκέτα τους το βράδυ. Προκαλώντας δικαιολογημένα οργή και αγανάκτηση, το βίντεο από ένα κινητό τηλέφωνο, που έδειχνε τι πραγματικά συνέβη, ανέτρεψε όλο το σκηνικό.
Δεν είναι η πρώτη φορά: φέτος τον Ιούνιο, η Γαλλία συγκλονίστηκε από τις διαδηλώσεις για την εν ψυχρώ δολοφονία του 17χρονου Ναέλ. Η πρώτη ανακοίνωση της γαλλικής αστυνομίας τα έριχνε στο θύμα: «Ατομο πυροβολήθηκε στο αριστερό στήθος. Ο αστυνομικός μπήκε μπροστά για να τον σταματήσει. Ο οδηγός προσπάθησε να απομακρυνθεί και χτύπησε τον αστυνομικό». H εξέγερση ξεκίνησε, όταν ένα ακόμη βίντεο από κινητό έδειξε τον αστυνομικό να πυροβολεί εν ψυχρώ τον νεαρό.
Οι ερασιτεχνικές εικόνες είναι αυτές που έχουν προκαλέσει τα μεγαλύτερα κινήματα διαμαρτυρίας στις ΗΠΑ. Το 1991, τέσσερεις αστυνομικοί στο Λος Αντζελες ξυλοκοπούν μέχρι θανάτου τον 25χρονο Αφροαμερικανό Ρόντνει Κινγκ. Το βίντεο κάποιου περαστικού και η αθώωση των ενόχων προκαλούν μια πραγματική εξέγερση, δίπλα από τα κινηματογραφικά στούντιο του Χόλιγουντ.
Σχεδόν 30 χρόνια μετά, τον Μάιο του 2020, ένας λευκός αστυνομικός σκοτώνει τον Αφροαμερικανό Τζορτζ Φλόιντ, προκαλώντας του ασφυξία με το γόνατό του. Καταγεγραμμένη σε βίντεο λεπτό προς λεπτό, η δολοφονία του Φλόιντ θα πυροδοτήσει τη δημιουργία του κινήματος Black Life Matter, εκδηλώσεις διαμαρτυρίας και αποκαθηλώσεις αγαλμάτων, προς τιμήν δουλέμπορων και αποικιοκρατών, σε όλο τον πλανήτη.
Η δύναμη της εικόνας χωρίζει την παγκόσμια ιστορία, καθώς και την ιστορία των κοινωνικών κινημάτων σε εποχή ΠτΕ (Πριν την Εικόνα) και Μετά. Θα είχε κρατήσει τόσο ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος, αν είχαμε συνεχείς εικόνες από την παράλογη σφαγή στα χαρακώματα; Πόσα εγκλήματα θα είχαν αποκαλυφθεί, και κάποια ίσως αποφευχθεί, τους αιώνες πριν την ανακάλυψη της φωτογραφίας στα μέσα του 19ου αιώνα και του κινηματογράφου τις επόμενες δεκαετίες;
Tα ερωτήματα μπορούν να διατυπωθούν και ανάποδα. Θα είχαμε την ίδια αποστροφή για το Ολοκαύτωμα, χωρίς τις συγκλονιστικές εικόνες των σκελετωμένων ανθρώπων στο Αουσβιτς; Την ίδια απέχθεια για την ατομική βόμβα χωρίς τις εικόνες της βομβαρδισμένης Χιροσίμα και των παραμορφωμένων παιδιών; Το ίδιο ξεσήκωμα τον Δεκέμβριο του 2008, όταν το επίμαχο βίντεο αποδείκνυε ότι δεν είχε προηγηθεί κανένα επεισόδιο πριν από την εν ψυχρώ με τη δολοφονία του Γρηγορόπουλου;
Σε δύο μήνες και κάτι κλείνουν 50 χρόνια από το Πολυτεχνείο. Θα έμενε τόσο βαθιά χαραγμένη στην εθνική μνήμη η ίδια η εξέγερση -προς μεγάλη απογοήτευση των κάθε λογής αρνητών- αν ένας Ολλανδός κινηματογραφιστής (και ένας Έλληνας φωτογράφος) δεν αποθανάτιζαν την εισβολή του τανκ;
H διαφορά είναι ο χρόνος, που τρέχει γρήγορα: σήμερα τα βίντεο διαδίδονται με αστραπιαία ταχύτητα και έχουν άμεσο αντίκτυπο. Το βίντεο από το Πολυτεχνείο έγραψε ιστορία, αλλά μόνο όταν κυκλοφόρησε ευρέως μετά τη δικτατορία. Ο περίφημος πίνακας του Ντελακρουά για τον αφανισμό της Χίου (φωτογραφία άρθρου) έπαιξε ρόλο στην ανάπτυξη του φιλελληνικού κινήματος στην Ευρώπη, αλλά παρουσιάστηκε το 1824, δύο χρόνια μετά την σφαγή.
Με το βίντεο από τη δολοφονία του άτυχου Αντώνη στον Πειραιά δεν χρειάστηκαν παρά μόλις μερικά λεπτά για να έχει αποτέλεσμα. Ίσως η χούντα του Παπαδόπουλου να μην είχε κρατήσει τόσο, καταστρέφοντας πριν την πτώση της και την Κύπρο, αν υπήρχε το ίντερνετ για να διαδοθεί αμέσως η σκηνή με το τανκ.
Για αυτό οι σημερινές εξουσίες προσπαθούν να ελέγξουν και το μήνυμα, τις εικόνες δηλαδή, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο διαδίδεται.
Το πρώτο γίνεται συνεχώς στην Ελλάδα. Όπως με το βίντεο από το ναυάγιο της Πύλου, που το Λιμενικό και η κυβέρνηση αρνούνται να δημοσιοποιήσουν, ακριβώς γιατί θα φώτιζε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες 600 άτομα έχασαν τη ζωή τους.
Εγινε και πιο πρόσφατα, με τον πιο πρωτόγονο τρόπο: πάλι το Λιμενικό (που απουσιάζε αδικαιολόγητα όταν το μοιραίο Blue Horizon απέπλεε από το λιμάνι του Πειραιά) διέθεσε δυνάμεις για να συλλάβει τη σκηνοθέτρια Ευα Στεφανή επειδή φωτογράφησε τους 49 πρόσφυγες-ναυαγούς, μεταξύ τους γυναίκες και βρέφη, που οι «αρχές» είχαν πετάξει σε ένα σοκκάκι του Καστελόριζου για 4 μέρες, χωρίς ύπνο και φαγητό.
Ο τρόπος διάδοσης των εικόνων γίνεται επίσης προσπάθεια να ελεγχθεί. Από τον Ερντογάν μέχρι τον Πούτιν, στα πιο αντιδημοκρατικά καθεστώτα κόβουν την πρόσβαση στο ίντερνετ ή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στις φιλελεύθερες δημοκρατίες μας, καλούνται οι ίδιες οι ψηφιακές πλατφόρμες να κάνουν τη βρόμικη δουλειά.
Τον Ιούλιο, ένα μήνα μετά την πρόσφατη εξέγερση στη Γαλλία, η επικεφαλής των δημόσιων υποθέσεων της Snapchat στη Γαλλία κλήθηκε στην Εθνοσυνέλευση προκειμένοι να δώσει εξηγήσεις για τη μετάδοση από την πλατφόρμα της βίντεο και εικόνων που καλούσαν σε κινητοποιήσεις και εξέγερση.
Στην αρχή παραδέχθηκε εμμέσως λογοκρισία, τονίζοντας ότι «όλες οι ιστορίες που δημοσιεύτηκαν» τα τελευταία βράδια της εξέγερσης προέρχονταν από χρήστες «που διαμαρτύρονταν για τις ταραχές και τις συνέπειες των ταραχών».
Υστερα πρόσθεσε ότι, «για να περιορίσει το συντομότερο δυνατό τα διάφορα παρατράγουδα που παρουσιάστηκαν», η εταιρεία της «συνεργάστηκε με το Υπουργείο Εσωτερικών και τις διάφορες αρχές». Ευτυχώς προχθές στον Πειραιά οι αρχές δεν πρόλαβαν να επέμβουν και μάθαμε την αλήθεια.