Με τιμητικό Χρυσό Αλέξανδρο για το σύνολο του έργου του βράβευσε το 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης τον σκηνοθέτη Σταύρο Ψυλλάκη, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 9 Μαρτίου, στην αίθουσα Παύλος Ζάννας. Τον λόγο πήρε αρχικά ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ, Ορέστης Ανδρεαδάκης: «Εικόνες βασανισμένων ανθρώπων αποτυπώνουν τι σημαίνει σχέση εμπιστοσύνης. Συνθέτουν ένα μοναδικό πορτρέτο της σύγχρονης Ελλάδας. Ο στίχος του Αργύρη Χιόνη “ό,τι περιγράφω με περιγράφει” εκφράζει στην εντέλεια το έργο του Σταύρου Ψυλλάκη. Εγώ, όμως, θα πρόσθετα και έναν άλλο στίχο από το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη διότι στις ιστορίες του, ακόμα και όταν τα δάκρυα ξεχειλίζουν και η απόγνωση σκεπάζει τα πάντα, αυτός αναζητά το λευκό έως την ύστατη ένταση του μαύρου, την ελπίδα έως τα δάκρυα, τη χαρά έως την άκρα απόγνωση. Οι άνθρωποί του κατοικούν στις παρυφές της ευημερίας μας, στο ασφαλές πουθενά. Στο νεκροταφείο όπου ξεχάστηκε η ουτοπία και η ανάμνηση. Ήταν μοναχικοί ακόμη και όταν συνδιαλέγονται με άλλους ανθρώπους και βιώνουν μια καθολική κρίση. Ο ίδιος, ωστόσο, γνωρίζει καλά ότι αυτή η κρίση ονομάζεται απλώς ζωή και γι’ αυτό την ανασκαλεύει ανασύροντάς την στις πιο ανεπαίσθητες ανθρώπινες κινήσεις. Στις πιο όμορφες αποχρώσεις του λευκού. Υποδεχτείτε τον Σταύρο Ψυλλάκη», δήλωσε αρχικά.Για τον δημιουργό μίλησε αμέσως μετά ο πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, Μάρκος Χολέβας. «Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Σταύρο Ψυλλάκη για τις ταινίες που έχει προσφέρει στην ελληνική κινηματογραφία. Ως Κέντρο Κινηματογράφου αυτό που μας ενδιαφέρει είναι οι ταινίες να αυξάνουν όχι μόνο αριθμητικά, αλλά και ποιοτικά, στο παλμαρέ του ελληνικού σινεμά».
Στη συνέχεια, ο Ορέστης Ανδρεαδάκης απένειμε στον δημιουργό Χρυσό Αλέξανδρο για το σύνολο της προσφοράς του στον ελληνικό κινηματογράφο. Παραλαμβάνοντας το βραβείο του, ο Σταύρος Ψυλλάκης δήλωσε: «Με τόσους φίλους και τέτοια συγκίνηση, άντε να τα βγάλεις πέρα. Ευτυχώς το προνόησα και έγραψα μερικά λόγια. Πρώτα απ’ όλα, είναι μία χαρούμενη μέρα υπό την σκιά ενός μεγάλου πένθους, το οποίο πολλαπλασιάστηκε από την απώλεια του Λάκη Παπαστάθη, ενός φίλου και μεγάλου σκηνοθέτη, ενός ανθρώπου που έχει προσφέρει πολλά. Το Παρασκήνιο ήταν πολύ μεγάλο σχολείο για όλους εμάς τους δημιουργούς ντοκιμαντέρ. Θα ξεκινήσω με μια φράση που διάβασα στις αρχές του ’70, σε ένα εμβληματικό τότε βιβλίο, το Η τύχη και η αναγκαιότητα του Ζακ Μονό, βιολόγου και νομπελίστα. “Η μετριοφροσύνη ταιριάζει στον άνθρωπο, αλλά όχι στις ιδέες που εμφωλεύουν μέσα του, αναδεικνύοντας το έργο του, τις οποίες οφείλει να υπερασπιστεί”. Θεωρώ πως η πρωτοβουλία του Φεστιβάλ να παρουσιάσει αυτό το αφιέρωμα και να με βραβεύσει αφορά συνολικά το έργο μας και όσους συνετέλεσαν στη δημιουργία του. Θέλω να ευχαριστήσω το Φεστιβάλ για την τιμή που μας κάνει και να προσθέσω ότι πρωτοβουλίες σαν κι αυτή, παρότι έχουν ονοματεπώνυμο κάθε φορά, προέρχονται από τους ανθρώπους του Φεστιβάλ συνολικά. Τέτοια είναι η σχέση μας και τέτοια είναι η αγάπη που έχω εισπράξει. Υπάρχει μεταξύ μας μια διαχρονική σχέση σεβασμού, εκτίμησης, φιλίας και αγάπης. Νομίζω πως είναι μια απόφαση που θα είχε αρέσει και στον Δημήτρη Εϊπίδη».
Ο κ. Ψυλλάκης συνέχισε λέγοντας: «Θα ήθελα να ευχαριστήσω εσάς που βρίσκεστε στην αίθουσα και μας τιμάτε, όπως και τους ανθρώπους που συμμετείχαν στις ταινίες και τις φώτισαν με την παρουσία τους. Να ευχαριστήσω τους συνεργάτες και συντελεστές των ταινιών, που ο καθένας τους πρόσθεσε την εργασία και το ταλέντο του σε αυτό που βλέπετε. Ο μοντέρ, Γιώργος Τριανταφύλλου, και ο διευθυντής φωτογραφίας, Κώστας Πάλμας, δεν είναι πια στη ζωή. Μαζί μας είναι, όμως, ο Βαγγέλης Φάμπας, συνεργάτης και φίλος, ο μοντέρ Σπύρος Κόκας, ο Νίκος Μουτσέλος και ο Σάκης Μπουζάνης, εκλεκτοί συνεργάτες που στις τελευταίες ταινίες βοήθησαν πάρα πολύ, και ο γραφίστας μας, Δημήτρης Αρβανίτης, που όλες οι αφίσες, όπως και το τρέιλερ της ταινίας, είναι δικά του δημιουργήματα. Να ευχαριστήσω το Κέντρο Κινηματογράφου και την ΕΡΤ για τις ταινίες που συνεργαστήκαμε -που δεν είναι και λίγες. Να ευχαριστήσω, επίσης, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων. Τους κριτικούς και μη, που έγραψαν γι’ αυτές τις ταινίες. Το ίδιο και τους συναδέλφους και τις συναδέλφισσες για την κοινή μας προσπάθεια στο ντοκιμαντέρ. Τους φίλους και τις φίλες που ήταν δίπλα μου, ειδικά στις δύσκολες στιγμές. Κλείνοντας, να ευχαριστήσω την οικογένειά μου, που είναι πάντα δίπλα μου παρά τις ιδιοτροπίες μου. Στην οικογένεια επιτρέψτε μου να συμπεριλάβω και την Ντόλι, τη μηχανή μου. Είναι 42 ετών πια. Ο γιος μας, ο Κωνσταντίνος, όταν ήμασταν κάποτε σταματημένοι σε ένα φανάρι, με είχε ρωτήσει πολύ αθώα: “Μπαμπά, αν πεθάνεις, θα πεθάνει και η μηχανή μαζί σου;”. Αφιερώνω τον Χρυσό Αλέξανδρο στον πατέρα μου, που δεν πρόλαβα να του δείξω τις ταινίες μου, αυτός όμως πρόλαβε να με διδάξει με το ήθος του».
Μετά την απονομή, προβλήθηκε η ταινία Ο άνθρωπος που ενόχλησε το σύμπαν και ακολούθησε Q&A. Σε ερώτηση του κ. Ανδρεαδάκη σχετικά με το αν οι δημιουργοί ντοκιμαντέρ θα πρέπει να «ενοχλούν το σύμπαν», ο κ. Ψυλλάκης απάντησε: «Η φράση είναι του Γιώργου Κοκκινίδη, του πρωταγωνιστή της ταινίας, και το λέει με μια ποιητική διάθεση που τη δέχτηκα πιο εύκολα. Αν ήταν πιο στρατευμένο θα είχα πρόβλημα, γιατί δεν ξέρω ποιο είναι το καλό και το κακό, και τι πρέπει να κάνουμε για να γίνει ο κόσμος μας καλύτερος».
Απαντώντας στο γιατί τον έλκουν χαρακτήρες που είναι περιθωριοποιημένοι: «Δεν ξέρω τι να απαντήσω. Δεν υπάρχει κάποια γραμμή που ακολουθώ. Δεν επιθυμώ για παράδειγμα να καταπολεμήσω την αδικία ή να καταγράψω το πώς συμπεριφέρεται η κοινωνία μας σε αυτούς τους ανθρώπους. Τίθενται όλα αυτά τα θέματα στην ταινία μου, αλλά πάνω από όλα με γοήτευσε η σχέση που δημιουργήθηκε με τον Γιώργο. Πρόκειται για έναν πολύ φωτισμένο και γοητευτικό άνθρωπο. Από τα πέντε πρώτα λεπτά της γνωριμίας μας δημιουργήθηκε μεταξύ μας κάτι πολύ δυνατό. Η παρακαταθήκη και η εμπειρία που διαθέτει κανείς είναι το καλύτερο εργαλείο. Μπορώ να απαντήσω στο ερώτημα με μια νέα ερώτηση. Τι σε κάνει άραγε να ερωτευτείς; Ποιος μπορεί να πει με σιγουριά; Όπως επικοινωνώ με έναν άνθρωπο δίχως την κάμερα, έτσι προσεγγίζω και τους πρωταγωνιστές των ταινιών μου. Δεν πάω ποτέ με σενάριο γιατί δεν ξέρω τι θα προκύψει. Επίσης, δεν δουλεύω ποτέ με μεγάλα συνεργεία. Όλα μπορούν να αλλάξουν στην πορεία και στο μοντάζ, “εγώ σκαλίζω και αυτό θα μου δείξει τον δρόμο”, όπως λέει και ένας από τους πρωταγωνιστές της ταινίας».
Ο κ. Ψυλλάκης συμπλήρωσε αμέσως μετά: «Γεννήθηκα σε φτωχή οικογένεια. Βλέποντας ποιους ανθρώπους διαλέγω για τις ταινίες μου, νομίζω ότι δεν ξέφυγα ποτέ από την ταξική μου θέση. Κουβαλάω συνέχεια μέσα μου τους ήρωές μου. Όλες μου οι ταινίες είναι βαθιά πολιτικές. Η συγκεκριμένη ταινία έχει προβληθεί σε πολλούς ψυχιατρικούς χώρους. Γυρίστηκε το 1996-97, σε μια περίοδο όπου είχα μεγάλη αγάπη για την ψυχανάλυση. Είδα τυχαία τον ψυχίατρο Αντώνη Λιοδάκη στο Ρέθυμνο και μου είπε για το ταξίδι που θα έκανε με τους τρόφιμους στη Δανία. Μου άρεσε η ιδέα και τους ακολούθησα. Έτσι ξεκίνησαν όλα προκειμένου να καταγράψουμε το πρόγραμμα αποκατάστασης που έτρεχε εκείνο τον καιρό. Στη συνέχεια εμφανίστηκε ο Γιώργος Κοκκινίδης και μας κάλεσε στο βασίλειό του».
Σε ερώτηση του κοινού για το πώς επεξεργάζεται το υλικό του στο μοντάζ και τι ρόλο παίζει η ηθική σε αυτό, ο κ. Ψυλλάκης απάντησε: «Δεν ασχολούμαι με ανθρώπους που δεν με γοητεύουν. Οι πρωταγωνιστές μου έχουν πολλές αντιφάσεις. Δεν είμαι εισαγγελέας. Δεν τους καταδικάζω ό,τι και αν μου πουν. Στη διαδικασία του μοντάζ θέλω να συμπαρασύρω τους θεατές ώστε να τους αγαπήσουν και εκείνοι». Στο γιατί θεωρεί ότι τα ντοκιμαντέρ είναι μυθοπλασία, ο κ. Ψυλλάκης εξήγησε: «Όσο τραβάς με την κάμερα ένα θέμα ή τον πρωταγωνιστή σου, τραβάς και τον εαυτό σου. Η μόνη διάσταση της αλήθειας είναι η απόσπαση από τη λήθη. Χρησιμοποιώ πραγματικά πρόσωπα και αυτό μπερδεύει τον θεατή, ωστόσο το ντοκιμαντέρ είναι για μένα μυθοπλασία», κατέληξε σχετικά.
