Η Σμύρνη ήταν μια από τις μεγαλύτερες και πλουσιότερες πόλεις της Μικράς Ασίας. Προικισμένη μ’ ένα μεγάλο φυσικό λιμάνι είχε σημαντική εμπορική δραστηριότητα από την αρχαιότητα. Ο Γερμανός καθηγητής έφορος αρχαιοτήτων στην Ελλάδα επί Όθωνος, Ludwig Ross, σε μελέτη του για την Σμύρνη που δημοσιοποιήθηκε το 1845 αναφέρει: «Παρ’ όλη την ποικιλία των εθνών και των θρησκευμάτων παραμένει ωστόσο η Σμύρνη στα βασικά συστατικά της μια Ελληνική πολιτεία. Έπειτα από τις τόσες αλλαγές στο πέρασμα χιλιετηρίδων κάτω από την κυριαρχία Περσών, Ρωμαίων, Βυζαντινών, Σαρακηνών, Φράγκων και Τούρκων αυτή η πόλη που λέγεται Σμύρνη, δεν έπαψε ποτέ να είναι Ιωνία…»
Σ’ αυτό το λιμάνι συνωθούνται η Δύση και η Ανατολή. Πλοία εμπορικά φορωμένα με πολύτιμα εμπορεύματα, περίμεναν στο λιμάνι τους αγοραστές, ενώ άλλα πλοία ετοιμαζόταν να ταξιδέψουν στην Ευρώπη μεταφέροντας τα αγαθά της Ανατολής. Καράβια γαλλικά, αγγλικά, ολλανδικά και άλλα φορτωμένα με μετάξια Βενετίας, αργυρόχρυσα αντικείμενα από τη Γαλλία, αλλά και εργαλεία, ζάχαρη και καρυκεύματα από πολλές χώρες, ακόμη και από την Αμερική.
Στο λιμάνι αυτό αξιοποιούνταν όλες οι αρετές των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Σπουδαίοι έμποροι, ικανότατοι μεταπράτες και εύποροι αγοραστές. Σ’ αυτό το λιμάνι συνωθούνταν η Δύση με την Ανατολή. Εκεί βρισκόταν όλες οι εταιρείες και οι αντιπρόσωποι των εμπορικών και βιομηχανικών οίκων της Ευρώπης και της Αμερικής. Τα προξενεία, το χρηματιστήριο της Σμύρνης, οι Τράπεζες, οι ασφαλιστικές εταιρείες, τα μεγαλύτερα εμπορικά καταστήματα, τα περισσότερα θέατρα, καφενεία και ζυθοπολεία.
Ήταν και πολύ ωραία πόλη. Υπέροχα καταστήματα πλημμυρισμένα από φώτα και διάφορα κουδουνάκια που ο γλυκός ήχος τους ακουγόνταν απ’ όπου περνούσες. Χρυσοχοεία με πανέμορφα χειροποίητα κοσμήματα, ασημένια μαχαιροπήρουνα, εικόνες σκαλισμένες σε ξύλο και χρυσό. Κάποια από αυτά έχουν σωθεί και βρίσκονται ευτυχώς, στους απογόνους τους εδώ στην Ελλάδα. Σπίτια πολυτελή. «Τέτοια χαριτωμένη Πόλη δεν έχω ξαναδεί» έλεγε η Αντζέλ Κουρτιάν.
Η Καλλιρόη Παρρέν έλεγε για τις γυναίκες της Σμύρνης: «Αι Σμυρναίια! Αι γυναίκες της Ιωνίας εξ ων και η περίφημος Ασπασία η Μιλησία ήσαν αι ωραιότεραι των Ελληνίδων. Κατά κανόνα οι Σμυρναίαι είναι ωραίαι γυναίκες. Κατά κανόνα σχεδόν και φιλόκαλοι και φιλάρεσκοι. Με ιδιαιτέραν επίδοσιν προς την πολυτέλειαν. Ροδιναί με ζωηρότηα και θαλερά χρώματα. Τέλος η μαγειρική και η ζαχαροπλαστική των γυναικών της Σμύρνης φημίζονται».
Ακριβώς αυτοί οι χαρακτηρισμοί ταίριαζαν και στην γιαγιά μου την Άννα Σαπουντζάκη σύζυγο Κωνσταντουδάκη, στην αδελφή της Καλλιόπη Σαπουντζάκη – Νικολάου και στην Τρίτη αδελφή της Μαρία Σαπουντζάκη δεν θυμάμαι το επίθετο του άνδρα της. Η γιαγιά μου χήρεψε (ο άνδρας της και παππούς μου σκοτώθηκε μέσα στο πηγάδι που άνοιγαν για να πορίζουν τα χωράφια της γιαγιάς εδώ στα Χανιά που είχε πάρει ως ανταλλάξιμα της περιουσίας της στην Σμύρνη). Τόσο άτυχη, χήρεψε 32 χρόνων με τέσσερα παιδιά. το μεγαλύτερο 12 χρονών, ο μπαμπάς μου. Χωρίς να έχει ιδέα από περιουσίες και χωράφια που δεν τ’ αγάπησε ποτέ. Μια και ήταν αστή. Ο μπαμπάς της είχε χρυσοχοείο, ο παππούς της έμπορος υφασμάτων. Πετούσε τα τόπια υφασμάτων στο καράβι, καθυστερούσε να επιβιβαστεί για να πάρει περισσότερο απ’ το βιός του, πρόφτασαν οι Τούρκοι και τον έσφαξαν μπροστά τους.
Ο μπαμπάς μου, μου μιλούσε με καμάρι για την γιαγιά: «Ήταν πολύ όμορφη, φορούσε μαύρα και έλαμπε έτσι ξανθιά που ήταν με τα μεγάλα γαλαζοπράσινα μάτια της. Δεν φορούσε αυτή τσεμπέρι όπως οι Κρητικές χήρες. Αυτά έλεγε τα φοράνε μόνο οι Τουρκάλες. Εγώ δεν είμαι Τουρκάλα. Και φορούσε καπέλο με βελάκι μπροστά. Με κρατούσε απ’ το χέρι και περνούσαμε από την αγορά. Ήταν μαγαζιά, μπροστά, κουρεία, διάφορα. Βγαίναν έξω και έλεγαν με θαυμασμό: “Περνά ο πασσάς των Χανίων”». Αυτά μου ‘λεγε ο μπαμπάς μου για την γιαγιά και δάκρυζε.
Βέβαια οι ντόπιες γυναίκες, εδώ, δεν τις συμπαθούσαν. Διαφορετική εντελώς κουλτούρα, και αντίληψη. Τις καθαρές, στολισμένες και αρωματισμένες γυναίκες τις έλεγαν περιφρονητικά «παστρικιές». Και ας ήταν πολλές εξ αυτών οι γνήσιες «παστρικές».
Σύμφωνα με απόψεις ιστορικών οι πρώτοι κάτοικοι του Μικρασιατικού χώρου ήταν Άριοι, που ξεκινώντας από την Ινδία εξαπλώθηκαν έως τα παράλια της Ιωνίας. Γύρω στο 3.000 π. Χ. οι Άριοι θα δεχθούν τις ευεργετικές επιδράσεις του σημαντικού Αιγυπτιακού πολιτισμού που μαζί με τους Λέλεγες (μετανάστες από την Ευρώπη) και τους Πελασγούς (οι πρώτες φυλές των Ελλήνων) θα δημιουργήσουν μια ενιαία εθνότητα. Το μεγάλο μεταναστευτικό κύμα των Ελλήνων προς Μικρά Ασία σημειώνεται κυρίως στον 8ο π. Χ. αιώνα. Έτσι πραγματοποιείται μια θαυμαστή πρόσμειξη φυλών, θρησκειών, πολιτισμών των Ελλήνων του Ελλαδικού χώρου με τους πληθυσμούς που βρίσκονται στην Μικρά Ασία.
Τον 14ο αιώνα μ. Χ. για πρώτη φορά εγκαθίσταται στην Μ. Ασία το Τουρκικό φύλο των Οθωμανών. Και το έτος 1922 αυτόν τον μαύρο Σεπτέμβρη, αυτό το φύλο των Οθωμανών ξεκλήρισε τον πανάρχαιο πολιτισμό των Ελλήνων της Ιωνίας.
Μετά από λάθη και παρεμβάσεις του Ελλαδικού χώρου και των ξένων δυνάμεων. Των υποκινητών των γεγονότων και των πολεμικών συρράξεων, των Γερμανών, Άγγλων, Γάλλων και των Αμερικανών. Αυτοί που υποκινούσαν τον Βενιζέλο, για δικά τους συμφέροντα. Όταν έπεσε ο Βενιζέλος και οι Γερμανοί είχαν το πάνω χέρι στην Ελλάδα μια και ο Βασιλιάς ήταν Γερμανός, οι Άγγλοι, Γάλλοι και Αμερικάνοι απέσυραν την στήριξή τους μια και την επιρροή θα την ασκούσαν τώρα οι Γερμανοί.
Και έτσι χύθηκαν ποτάμια αίματος και μέσα σ’ αυτό το αίμα πνίγηκε για πάντα η Ιωνία και ο πολιτισμός της!
Αυτόν τον καταραμένο Σεπτέμβρη του 1922 «η Μικρά Ασία, η Σμύρνη, η πόλη που δεν είχε γνωρίσει πόλεμο και συμφορές καιγόταν, με τους πρόσφυγες στις προκυμαίες να χάνονται στις φλόγες, στα νερά και από τα μαχαίρια των Τσετών.
Μαύρη απελπισία εκεί. Μαύρη απελπισία και παρακάτω. Η επιστροφή των εξαθλιωμένων αιχμαλώτων έγκλειστων στο λοιμοκαθαρτήριο του Αγίου Γεωργίου. Οι αιχμάλωτοι αξιωματικοί. Τα ορφανά της καταστροφής τώρα στα ορφανοτροφεία της διεθνούς ελεημοσύνης. Και λείπουν οι εικόνες των προσφυγικών καταυλισμών, των ρακένδυτων νοικοκυραίων, των γυναικών και των παιδιών χωρίς άνδρες. Πίσω στην Ελλάδα οι διαμάχες και οι συγκρούσεις της πολιτικής του διχασμού συνεχίζονταν. Οι πρόσφυγες, οι Μικρασιάτες, θα έπιναν μόνοι τους το ποτήρι της δυστυχίας». Πίσω φωτιά κι εμπρός θάλασσα… Δεν είδανε τέτοια φωτιά οι αιώνες, δεν είδανε τέτοια σφαγή τα μάτια, αίμα και φλόγες τα βαψαν τα γκρέμισαν της Λευτεριάς ερείπια τα παλάτια… «Σύλβιος»
Σημείωση: Οι φωτογραφίες και ο επίλογος είναι από το «Φωτογραφικό Οδοιπορικό» του Δημοσθένη Κυρμιζάκη
Επιμέλεια κειμένου
Άννα Κωνσταντουδάκη Αγγελάκη
