Η Βενεζουέλα είναι μια χώρα στα βόρεια της Λατινικής Αμερικής με πάνω από 30.000.000 κατοίκους, πρώην ισπανική αποικία, ανεξάρτητη από το 1811 (από την Ισπανία). Πρόκειται μια από τις μεγαλύτερες χώρες του πλανήτη ως προς τα αποθέματα και τις εξαγωγές πετρελαίου, μέλος του OPEC, της Οργάνωσης Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών, ενώ το υπέδαφός της είναι πλούσιο και σε αποθέματα φυσικού αερίου. Και αυτό αναμφισβήτητα έχει τη σημασία του για οποιαδήποτε ανάγνωση της πολιτικής κρίσης στη χώρα αλλά και της σχέσης της με τον διεθνή παράγοντα. Aς πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Ή καλύτερα από την άνοδο του Τσάβες στην εξουσία.
Το 1998 η οικονομία της Βενεζουέλας, μια οικονομία παραδοσιακά εξαρτημένη από τις ΗΠΑ, ήταν σε πολύ κακή κατάσταση. Ο πληθωρισμός ξεπερνούσε το 30%, ο μισός πληθυσμός ήταν κάτω από το όριο της φτώχιας και η δημόσια διοίκηση ήταν διεφθαρμένη. O Hugo Chavez, στρατιωτικός, ο οποίος κατά δήλωσή του από την ηλικία των 22 ανήκε στην αριστερά, ήρθε στο προσκήνιο ξεκινώντας μια πορεία 14 χρόνων στην εξουσία, κατά τα οποία όλο το πολιτικό σκηνικό της χώρας θα περιστρεφόταν γύρω από αυτόν. Ο Τσάβες βέβαια είχε γίνει γνωστός νωρίτερα λόγω της απόπειρας πραξικοπήματος τον Φεβρουάριο του 1992, απόπειρα που τον οδήγησε στη φυλακή για δύο χρόνια, όταν και αποφυλακίστηκε, επειδή θεωρήθηκε ακίνδυνος για το πολιτικό κατεστημένο της εποχής.
Στις εκλογές του 1998, 6 μόλις χρόνια μετά το πραξικόπημα, ο Τσάβες ως υποψήφιος πρόεδρος της Βενεζουέλας απευθύνθηκε σε ένα κουρασμένο εκλογικό σώμα που είχε απογοητευτεί παντελώς από το παραδοσιακό πολιτικό σκηνικό. Στην προεκλογική του εκστρατεία ο Τσάβες υποσχέθηκε αναδιανομή του πλούτου και της γης, πάταξη της διαφθοράς, δημόσια συστήματα εκπαίδευσης, μεταφορών και υγείας καθώς και αλλαγή του Συντάγματος της χώρας. Τελικά, εξελέγη θριαμβευτικά με 56,20%. Και δύο χρόνια μετά με δημοψήφισμα άλλαξε πράγματι το Σύνταγμα της χώρας με 116 στα 350 άρθρα του να αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα με ιδιαίτερη προστασία στους ιθαγενείς και τις γυναίκες αλλά και με ειδικές διατάξεις προστασίας των αδυνάμων.
(AP Photo/Rodrigo Abd)Η πορεία του Τσάβες στην προεδρία της Βενεζουέλας ξεκίνησε το 1999 και έφτασε στο 2013, με τον θάνατό του λόγω καρκίνου, αλλάζοντας δομικά τη Βενεζουέλα στην οικονομία, τη δημόσια διοίκηση και την εξωτερική πολιτική. Και είχε προφανώς κατά το κλισέ πολλούς φανατικούς φίλους αλλά και εχθρούς. Το 2002 μετά από πραξικόπημα χάνει την προεδρία για 48 ώρες, για να επιστρέψει σε αυτή μετά από ογκώδεις διαδηλώσεις και την υποστήριξη πιστού σε αυτόν μέρους του στρατού. Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του o Τσάβες άφησε μια παράδοση κοινωνικής πολιτικής, ενίσχυσης της θέσης των γυναικών και των ιθαγενών και εντυπωσιακής βελτίωσης των δεικτών της κοινωνικής ανισότητας, αλλά ταυτόχρονα ζητήματα ελευθερίας του τύπου, αδυναμία πάταξης της διαφθοράς καθώς και της εγκληματικότητας. Ταυτόχρονα, εγκαθίδρυσε μια αντιμπεριαλιστική εξωτερική πολιτική με τα βέλη να κατευθύνονται πολύ συχνά εναντίον των κυβερνήσεων των ΗΠΑ με ιδιαίτερα σφοδρές επιθέσεις ιδίως στον George Bush, ενώ συνήψε συμφωνίες με χώρες της Λατινικής Αμερικής που είχαν παράδοση ενθικοαπελευθερωτικών και αντιμπεριαλιστικών κινημάτων.
Μετά τον θάνατό του Tσάβες, στην προεδρία της Βενεζουέλας ανεβαίνει ο Nicolas Maduro, πρώην Υπουργός Εξωτερικών (2006-2013) και Αντιπρόεδρος (2012-2013) του Τσάβες. Η οικονομική κρίση είχε αρχίσει, μετά από μια περίοδο σταθερότητας, να χτυπάει τη Βενεζουέλα με τον πληθωρισμό να ανεβαίνει ασταμάτητα. Εικόνες από άδεια σούπερ μάρκετ, πολίτες στα όρια της εξαθλίωσης και βίαιες διαδηλώσεις κατέκλυσαν τα ΜΜΕ ανά τον κόσμο. Οι σχέσεις με την κυβέρνηση των ΗΠΑ οξύνθηκαν ιδίως στις εκλογές του 2017 (στις οποίες θριάμβευσε ο Μαδούρο, παρά τις αντίθετες προβλέψεις) που έγιναν κάτω από την κατακραυγή της Δύσης η οποία άρχισε να μιλάει για ‘δικτατορία’ και μιας αντιπολίτευσης που αρνήθηκε να αναγνωρίσει τα αποτελέσματα πριν καν αυτά ανακοινωθούν καταγγέλλοντας νοθεία.
Πριν και μετά τις εκλογές, η χώρα και ιδίως η πρωτεύουσα Καράκας, ζούσε στον πυρετό βίαιων και αιματηρών διαδηλώσεων δίνοντας μια εικόνα χάους στον έξω κόσμο, με την αντιπολίτευση να έχει πάρει με το μέρος της τη Δύση αλλά τον Μαδούρο να διατηρεί ακόμα τον στρατό και την αστυνομία και τη χώρα εδώ και μια πενταετία να βρίσκεται στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου.
Όλα αυτή η κρίση στις σχέσεις Βενεζουέλας-ΗΠΑ (οι παρεμβάσεις των ΗΠΑ στη χώρα έχουν προφανώς μια ιστορία πολύ παλαιότερη από την άνοδο του Τσάβες στην εξουσία) κορυφώνεται τον μήνα που διανύουμε. Θα έλεγε κανείς σαν επιστέγασμα μιας μακροχρόνιας πορείας. O Χουάν Γκουαϊδό, πρόεδρος του Κοινοβουλίου της Βενεζουέλας, αυτοανακηρύσσεται μεταβατικός πρόεδρος της χώρας και αυτομάτως κερδίζει την υποστήριξη των ΗΠΑ οι οποίες μένουν πιστές στο δόγμα ‘ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου’, πολιτική που ο πλανήτης έχει πληρώσει με αίμα εδώ και πολλές δεκαετίες. Έτσι, σε ένα σκηνικό που, με όλες τις διαφορές που μπορεί να έχει, στη βάση του θυμίζει τη Συρία, ο Μαδούρο και ο Γκουαϊδό προσπαθούν να κερδίσουν με το μέρος τους τον στρατό και τη δημόσια διοίκηση, ο κάθενας εκμεταλλευόμενος τις συμμαχίες του εκτός Βενεζουέλας.
Την ίδια στιγμή, άλλωστε, στη μεγάλη εικόνα, οι ΗΠΑ κοντράρονται με τη Ρωσία και την Κίνα οι οποίες συνεχίζουν να αναγνωρίζουν τον Μαδούρο ως νόμιμα εκλεγμένο πρόεδρο. Αυτή η σύγκρουση φάνηκε και το Σάββατο, όταν οι ΗΠΑ ζήτησαν από το Συμβούλιο Ασφαλείας να αναγνωρίσει ως πρόεδρο της χώρας τον αρχηγό της αντιπολίτευσης, τη στιγμή που η Ρωσία διαφώνησε έντονα με την κίνηση αυτή και ο Υπουργός Εξωτερικών του Μαδούρο, Jorge Arreaza, τόνισε πως “οι ΗΠΑ δεν είναι πίσω από το πραξικόπημα, όχι, οι ΗΠΑ είναι μπροστά, στην κεφαλή του πραξικοπήματος”. Ο Μαδούρο εξάλλου έδωσε τελεσίγραφο 72 ωρών στους Αμερικανούς διπλωμάτες, τελεσίγραφο που πήρε τελικά παράταση 30 ημερών.
(AP Photo/Fernando Llano)Αρκετά ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι η επιλογή του Elliot Abrams ως ειδικού απεσταλμένου των ΗΠΑ για τη Βενεζουέλα, ενός διπλωμάτη με ‘βαρύ βιογραφικό’ στις κυβερνήσεις του Reagan και του George W. Bush: ανάμειξη στο σκάνδαλο Ιράν-Κόντρα, τη συγκάλυψη σφαγών αμάχων στον δωδεκαετή εμφύλιο στο Ελ Σαλβαδόρ, τη στήριξη στους ακροδεξιούς Κόντρας στη Νικαράγουα καθώς και την ψευδορκία στο Κογκρέσο για το ζήτημα. Ο Abrams είχε μάλιστα και ενεργή συμμετοχή στην απόπειρα πραξικοπήματος ενάντιον στον Τσάβες το 2002. Και η επιλογή αυτή συνδυάζεται με μια ρητορική ιδιαίτερα επιθετική, η οποία θυμίζει εποχές Bush αθετώντας και τις προεκλογικές εξαγγελίας για στοχευμένη μείωση των παρεμβάσεων της αμερικανικής κυβέρνησης.
Αν δει κανείς τον τρόπο που έχει στηθεί ο χάρτης ως προς το ποιες χώρες στηρίζουν τον Guaido και ποιες τον Maduro, θα καταλάβει ότι για ακόμα μια φορά τα επιχειρήματα περί δημοκρατίας και δικτατοριών λειτουργούν, όπως παραδοσιακά κάνουν, ως επίφαση. Άλλωστε, η Δύση παραδοσιακά δείχνει να κλείνει το μάτι στη σύμμαχο Σαουδική Αραβία, με το πολύ πιο ανελεύθερο καθεστώς της, ή στην Τουρκία του Ερντογάν. Όσο και αν μέρος του μιλιταρισμού και των διώξεων του Μαδούρο στηρίζεται στο σχήμα ότι ‘ο ξένος παράγοντας επιβουλεύεται τον ίδιο ως εκπρόσωπο του λαού’, κανείς δεν μπορεί να μην αναγνωρίσει ότι πράγματι η στάση των ΗΠΑ δεν δομείται πάνω στην αγωνία της κυβέρνησης Trump για τους δημοκρατικούς θεσμούς της Βενεζουέλας.
Το πλέον ανησυχητικό, πάντως, είναι πως δεν μιλάμε για έναν χάρτη που χωρίζεται σε τυχαίες ομάδες κρατών οι οποίες παίρνουν θέση ανάλογα με τις ιδεολογικές αφετηρίες των κυβερνήσεών τους. Αντιθέτως, πρόκειται για δύο στρατόπεδα από σύμμαχες χώρες οι οποίες βρίσκονται παραδοσιακά σε διένεξη πολύ πριν την κρίση στη Βενεζουέλα. Με τις ΗΠΑ, το Ισραήλ και τον Καναδά από τη μια πλευρά (μαζί με την Ευρωπαϊκή Ένωση που εντάσσεται ουσιαστικά σε αυτό το στρατόπεδο αλλά πιο διστακτικά) και τη Ρωσία, την Κίνα, το Ιράν και την Τουρκία από την άλλη. Μπαίνουμε ουσιαστικά μέσα σε μια περίοδο διεθνών ανταγωνισμών και νέου διαμοιρασμού του χάρτη ως προς τις σφαίρες επιρροής, μια περίοδο που δεν ήταν καταστροφολογικό να πει κανείς ότι θυμίζει γίγαντες που στήνουν τα πιόνια τους σιγά-σιγά αλλά με απόλυτη προσήλωση.
Κοιτώντας αυτή τη στιγμή την κατάσταση, γυρίζοντας στο κάπως πιο μικρό κομμάτι του χάρτη, βλέπουμε μια χώρα με δύο κοινοβούλια, δύο προέδρους και δύο διαφορετικά πλέγματα ισχυρών κρατών που κοιτούν προς το μέρος της παρεμβαίνοντας και όχι απλώς παρακολουθώντας. Ο σύμβουλος εθνικής ασφαλείας του Αμερικανού προέδρου δεν φρόντισε να κρύψει τις σημειώσεις του από μια συνέντευξη τύπου, όπου διαβάζουμε με κάποια μεγέθυνση: “5000 στρατιώτες στην Κολομβία”. Είναι βέβαιο ότι μια πολεμική επιχείρηση των ΗΠΑ στη Βενεζουέλα θα είναι το απαραίτητο σπίρτο στην τεράστια μπαρουταποθήκη που λέγεται Λατινική Αμερική αλλά θα αποτελέσει καταλύτη διεθνών εξελίξεων που ξεπερνούν κατά πολύ τα σύνορα της Βενεζουέλας, σε μια νέα-παλιά πρακτική των μεγάλων δυνάμεων να μην εμπλέκονται άμεσα σε πόλεμο αλλά να παίρνουν μέρος χρηματοδοτώντας εμφυλίους πολέμους. Το χάος που δημιουργήθηκε στη Συρία δεν είναι άλλωστε καθόλου μακριά.
(AP Photo/Ariana Cubillos)Και εμείς απλά κοιτάμε την παραπάνω φωτογραφία με μια μεσήλικη κυρία που κρατάει μια δάδα και ξεκουράζεται κατά τη διάρκεια των μεγάλων διαδηλώσεων του 2017, χωρίς να ξέρουμε αν είναι με υποστηρίκτρια του Μαδούρο ή της αντιπολίτευσης. Ξέρουμε όμως ότι έχει μια αδιανόητα περίπλοκη διεθνή συνθήκη πάνω από το κεφάλι της, συνθήκη που ούτε οι σπουδαιότεροι διεθνολόγοι δεν μπορούν να σχηματοποιήσουν εύκολα. Και το πλέον τρομακτικό είναι πως σε αυτή τη σκακιέρα της Βενεζουέλας ή καλύτερα για τη Βενεζουέλα, η ίδια μαζί με τους εκατομμύρια συμπολίτες της είναι πιόνι, ένα από τα πρώτα που φεύγουν στο χάραγμα της στρατηγικής μιας πολύ πιο σύνθετης κίνησης.
Ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία απέδειξε ότι χιλιάδες νεκροί άντρες, γυναίκες και παιδιά χάθηκαν και εκατομμύρια καταστράφηκαν για διακυβεύματα άσχετα τελικά με αυτούς. Έδειξε επίσης ότι ο νέος κόσμος είναι ακόμα υπό διαμόρφωση και το απαιτούμενο διάστημα μέχρι τη σταθεροποίηση της επόμενης τάξης πραγμάτων παραδοσιακά θα χρειαστεί να καταστραφούν πολλές ζωές αθώων. Εδώ που τα λέμε, θέλει μπόλικο σκρολάρισμα στο google earth για να ανοίξεις τον χάρτη από μια διαλυμένη γειτονιά του Καράκας μέχρι να φτάσεις στον παγκόσμιο χάρτη που χωρίζει τον κόσμο σε δύο μεγάλα στρατόπεδα.