Όσο ο δημόσιος διάλογος εξαντλείται στις ειδήσεις για τον κορονοϊό, την ίδια ώρα, στην ελληνική Βουλή -η οποία υπολειτουργεί λόγω πανδημίας- κατατέθηκε προς ψήφιση νομοσχέδιο για το περιβάλλον. Ένα νομοσχέδιο που έφτασε με fast track διαδικασίες και προσθήκες της τελευταίας στιγμής, χωρίς δημόσια διαβούλευση σωρείας νέων άρθρων. Ένα νομοσχέδιο που φαίνεται ότι σε διάφορα σημεία του, αντί να προστατεύει, απειλεί το περιβάλλον.
Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, περιβαλλοντικές οργανώσεις, επιστημονικοί φορείς και κόμματα εκφράζουν έντονες αντιδράσεις για το εν λόγω νομοσχέδιο ζητώντας την παράταση της διαβούλευσης, ακόμη και την καθολική απόσυρσή του. Μάλιστα, η WWF Ελλάς και η Greenpeace έχουν ενώσει τις φωνές τους με μία online καμπάνια και ζητούν από τους πολίτες να υπογράψουν για να σταματήσουν «μία εξαιρετικά επικίνδυνη εξέλιξη για το περιβάλλον, την οικονομία και την υγεία μας».
Γιατί πρέπει να μας απασχολεί το εν λόγω νομοσχέδιο; Τι απειλή θα είναι για το περιβάλλον αν ψηφιστεί; Και σε ποια σημεία αντιδρούν οι περιβαλλοντικοί φορείς; Ο Τάκης Γρηγορίου, υπεύθυνος για θέματα ενέργειας και κλιματικών αλλαγών στο Ελληνικό Γραφείο της Greenpeace, λύνει όλες αυτές τις απορίες στο VICE.
VICE: Γιατί πρέπει να μας απασχολεί το συγκεκριμένο νομοσχέδιο;
Tάκης Γρηγορίου: Είναι ένα νομοσχέδιο που προσπαθεί να αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο προστατεύεται το περιβάλλον στην Ελλάδα, δηλαδή να αλλάξει το θεσμικό πλαίσιο της περιβαλλοντικής προστασίας. Είναι ένα πολυνομοσχέδιο όμως, αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν πολλά και διαφορετικά πράγματα μέσα. Κι εδώ υπάρχει ένα πρώτο βασικό πρόβλημα. Κάποιες από τις επιμέρους διατάξεις είναι καλές και έχουν καθυστερήσει μάλιστα να γίνουν. Αλλά κάποιες από τις άλλες είτε είναι προβληματικές, είτε είναι επικίνδυνες, ή σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να συζητήσουμε πολύ γι’ αυτές για να δούμε τι θα κρατήσουμε και τι όχι από αυτό το πολυνομοσχέδιο.
Επίσημα το κράτος, αποφασίζει ότι θα επιτρέπει αυτήν την πιο καταστροφική δραστηριότητα μέσα σε προστατευόμενες περιοχές – και να το κάνεις επίσημα μέρος του θεσμικού πλαισίου, είναι αδιανόητα προκλητικό.
Κι εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα, διότι όλο αυτό το ογκώδες κείμενο αφετέρου τέθηκε σε μικρό χρόνο διαβούλευσης αναλογικά με το μέγεθος και τη σημασία του αφετέρου παρουσιάστηκε στη Βουλή σε διπλάσιο μέγεθος. Προστέθηκαν σχεδόν άλλα τόσα άρθρα μέσα. Αυτό είναι ένα ζήτημα προβληματικής δημοκρατικής διαδικασίας. Πάει για ψήφιση στη Βουλή, κάτι που δεν είχε δει κανένας πιο πριν. Δεν έχει περάσει επαρκώς μέσα από τη πρέπουσα ελεγκτική διαδικασία, βασικότερο στάδιο της οποίας είναι η διαδικασία δημόσιας διαβούλευσης. Επιχειρεί μεν να εκσυγχρονίσει κάποια προβληματικά σημεία της νομοθεσίας που σχετίζονται με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και εξοικονόμηση ενέργειας, κυρίως όμως επικεντρώνεται σε δύσκολα ζητήματα όπως είναι οι ζώνες προστασίας της φύσης, οι φορείς διαχείρισης αυτών των ζωνών, οι οικιστικές πυκνώσεις, θέματα κτηματολογίου και άλλα ζητήματα, για τα οποία επιχειρείται μία ολική αναμόρφωση. Αυτό δεν μπορεί να γίνει βεβιασμένα.
Ποιες είναι οι βασικές σας διαφωνίες με το νομοσχέδιο;
Πρώτη βασική μας διαφωνία, για την οποία κάνουμε δημόσια εκστρατεία μαζί με την WWF, είναι δύο πραγματικά απαράδεκτες και αδιανόητα προκλητικές διατάξεις που αφορούν στην έρευνα και εξόρυξη πετρελαίου και αερίου (υδρογονανθράκων) στην Ελλάδα. Η πρώτη επιτρέπει να γίνουν έρευνες και εξορύξεις υδρογονανθράκων σε προστατευόμενες περιοχές. Για να καταλάβουμε τι σημαίνει αυτό, οι εξορύξεις όπως αντιλαμβάνεται ο καθένας είναι με διαφορά η πιο καταστροφική ανθρώπινη δραστηριότητα. Συνεπώς, επίσημα το κράτος, αποφασίζει ότι θα επιτρέπει αυτήν την πιο καταστροφική δραστηριότητα μέσα σε προστατευόμενες περιοχές – και να το κάνεις επίσημα μέρος του θεσμικού πλαισίου, είναι αδιανόητα προκλητικό. Έως τώρα είχαμε κακές πρακτικές από προηγούμενες κυβερνήσεις με συγκεκριμένους νόμους για συγκεκριμένες περιοχές, όπως έχουμε δει να γίνεται για έρευνες υδρογονανθράκων στην Ήπειρο, στην Κρήτη ή στη Δυτική Ελλάδα. Για πρώτη φορά όμως αλλάζει όλη η περιβαλλοντική νομοθεσία και de facto επιτρέπει τις εξορύξεις και μάλιστα υδρογονανθράκων σε προστατευόμενες περιοχές. Είναι αδιανόητο. Αυτό περιλαμβάνεται στο Άρθρο 44.
Θέλω να πιστεύω ότι θα υπάρξει κάποια επίσημη τοποθέτηση από την ΚΕΔΕ. Δεν μπορώ να διανοηθώ ότι θα επιτρέψουν αυτό να περάσει.
Η δεύτερή σας βασική διαφωνία;
Στο Άρθρο 110 υπάρχει μία εξίσου προκλητική διάταξη, η οποία αφαιρεί από τους φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης, τους δήμους δηλαδή, το δικαίωμα να έχουν γνώμη πάνω σε αυτές τις έρευνες και τις εξορύξεις υδρογονανθράκων στις δημοτικές τους εκτάσεις. Δηλαδή, το νομοσχέδιο όχι μόνο δίνει στις πετρελαϊκές εν λευκώ το δικαίωμα να πάνε σε προστατευόμενες περιοχές, αλλά αφαιρεί και από την τοπική αυτοδιοίκηση το δικαίωμα να έχει λόγο για τις εξορύξεις αυτές. Εμείς θεωρούμε ότι αυτή είναι μία ευθεία και προκλητική παρέμβαση της πετρελαϊκής βιομηχανίας στην περιβαλλοντική νομοθεσία της χώρας. Δεν υπάρχει τίποτα το εκσυγχρονιστικό εδώ, είναι κάτι που μας γυρνάει δεκαετίες πίσω.
Επιπλέον, υπάρχουν προβληματικές διατάξεις σε ό,τι αφορά τη νέα μορφή διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών που προτείνεται.
Τι επιπτώσεις θα υπάρχουν αν επιτραπούν τελικά οι εξορύξεις υδρογονανθράκων σε προστατευόμενες περιοχές;
Υπάρχουν δύο ζητήματα. Όπως είπα οι εξορύξεις είναι η πιο καταστροφική δραστηριότητα, είναι μία βίαιη επέμβαση στο φυσικό τοπίο που το αλλοιώνει και το αλλοιώνει με μη αναστρέψιμο τρόπο. Ακόμα κι αν κάνεις την τέλεια διαχείριση, έχεις κάνει μία σοβαρή αλλοίωση του περιβάλλοντος και έχεις καταστρέψει σε σημαντικό βαθμό τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής, που βρίσκεται εκεί πέρα εδώ και χιλιάδες χρόνια. Το δεύτερο ζήτημα είναι για το τι είδους εξορύξεις μιλάμε. Εάν συμφωνήσουμε ως κοινωνία ότι κάποιες εξορύξεις, π.χ. κάποια μεταλλεύματα, είναι απαραίτητα για τη ζωή μας, η συζήτηση γίνεται σε τελείως διαφορετικό πλαίσιο. Για εξορύξεις υδρογονανθράκων όμως, συγκεκριμένα, δηλαδή πετρελαίου και αερίου, έχουμε αποφασίσει ως Ευρώπη και ως Ελλάδα για κλιματικούς λόγους και λόγους ποιότητας του αέρα που αναπνεύουμε, να σταματήσουμε να τα χρησιμοποιούμε τα επόμενα 25-30 χρόνια. Εμείς, αυτήν τη στιγμή, τι κάνουμε; Επιτρέπουμε εξορύξεις υδρογονανθράκων, δηλαδή έναν αχρείαστο πόρο που πρέπει να σταματήσουμε τα επόμενα χρόνια και μάλιστα μέσα σε προστατευόμενες περιοχές.
Ως προς το δεύτερο σημείο που στέκεστε, υπάρχουν αντιδράσεις από τις δημοτικές Αρχές;
Προς το παρόν, όχι. Να πω ότι το Άρθρο 110 ήταν από αυτά που πραγματικά προστέθηκαν την τελευταία στιγμή και το είδαμε κι εμείς την περασμένη Παρασκευή, όταν κατατέθηκε το νομοσχέδιο στη Βουλή για συζήτηση και ψήφιση. Δεν βρισκόταν στην αρχική μορφή του νομοσχεδίου τον Φεβρουάριο, όταν είχε τεθεί σε δημόσια διαβούλευση. Είναι μία πρόσφατη τελευταία εξέλιξη, έχουμε προσπαθήσει να ενημερώσουμε την αρμόδια Αρχή, αλλά ως τώρα δεν έχουμε δει κάποια αντίδραση από τους δημάρχους και την Ένωση των Δήμων. Θέλω να πιστεύω ότι θα υπάρξει κάποια επίσημη τοποθέτηση από την ΚΕΔΕ. Δεν μπορώ να διανοηθώ ότι θα επιτρέψουν αυτό να περάσει.
Εσάς ποια είναι τα αιτήματά σας προς την κυβέρνηση;
Εμείς με άλλες δέκα Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις στείλαμε επιστολή στον πρωθυπουργό ζητώντας να επέμβει για να γίνει σωστά η διαδικασία, να δοθεί χρόνος για περαιτέρω συζήτηση και επεξεργασία του νομοσχεδίου. Θα πρέπει να δώσουμε παραπάνω χρόνο, μιας και κάποιες από αυτές τις διατάξεις στοχεύουν στη ριζική αλλαγή του περιβαλλοντικού πλαισίου της χώρας – δεν γίνεται αυτό να το κάνεις στο πόδι. Προκείπτουν σοβαρά θέματα με πολλές διατάξεις. Θα πρέπει να δοθεί ο απαραίτητος χρόνος. Είναι τόσα πολλά τα άρθρα και τόσες πολλές οι αντιδράσεις που έχουν δημιουργηθεί γι’ αυτό το νομοσχέδιο, που ένα κομμάτι της κοινωνίας ζητά την άνευ όρων απόσυρσή του. Δεν συμμεριζόμαστε ακριβώς αυτήν την άποψη, αλλά την κατανοούμε λόγω των ριζικών αλλαγών που επιφέρει το νομοσχέδιο και της έλλειψης επαρκούς συζήτησης, αξιολόγησης και επεξεργασίας από την κοινωνία, ένα θεμελιώδες δικαίωμά μας σε μία ευνομούμενη πολιτεία. Μία λύση θα ήταν να σπάσει το νομοσχέδιο σε δύο-τρία νομοσχέδια. Αυτά για τα οποία υπάρχει γενική συναίνεση να προωθηθούν πιο γρήγορα και τα άλλα για τα οποία απαιτείται να γίνει συζήτηση εκ βάθους, να δοθεί εύλογα παραπάνω χρόνος.
Στις συνθήκες που διαμορφώνονται πλέον με τον κορονοϊό, ένα εύλογο ερώτημα είναι πώς μπορεί να ακουστούν οι φωνές όσων αντιδρούν και πώς διαμορφώνονται τα κινήματα. Οι πορείες από τους μαθητές για το περιβάλλον έχουν, για παράδειγμα, σταματήσει. Τι εναλλακτικές αγώνα βλέπετε εσείς για να αναδειχθούν ζητήματα όπως το εν λόγω νομοσχέδιο;
Αυτή τη στιγμή, ρεαλιστικά μιλώντας, ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορεί κάποιος να διαμαρτυρηθεί, είναι online. Για παράδειγμα, η συλλογή υπογραφών. Μπορεί να μην είναι το πιο αποτελεσματικό εργαλείο, αλλά είναι το μόνο που έχεις και μπορεί υπό συνθήκες να δημιουργήσει ένα δυνατό κύμα αντίδρασης. Το ίδιο το κίνημα των μαθητών Fridays for future έχει στραφεί προς διαδικτυακές εκδηλώσεις προσπαθώντας να συσπειρώσει τον κόσμο για περιβαλλοντική δράση. Σίγουρα όλα αυτά δεν είναι εύκολα, είναι πρωτοφανείς καταστάσεις όλες αυτές που ζούμε και σίγουρα το πρώτο μας μέλημα θα πρέπει να είναι η προστασία της ανθρώπινης ζωής. Από εκεί και πέρα θα αξιοποιήσουμε τα εργαλεία που έχουμε στη διάθεσή μας για να μπορέσουμε κι εμείς να αντιδράσουμε όπου χρειαστεί για εξελίξεις όπως αυτή με το πολυνομοσχέδιο. Greenpeace και WWF Ελλάς ξεκινήσαμε δημόσια εκστρατεία συλλογής υπογραφών για να αποσυρθούν οι διατάξεις για τους υδρογονάνθρακες. Αν και κυριολεκτικά στήθηκε στο πόδι και τελευταία στιγμή, τις πρώτες 48 ώρες είχαμε περισσότερες από 16.000 υπογραφές.
Σε συνδυασμό και με τον αντίκτυπο της πανδημίας, τι θα σημαίνει για την επόμενη ημέρα αν τελικά ψηφιστεί το νομοσχέδιο ως έχει;
Ας δούμε καταρχάς τι μας έχει διδάξει η πανδημία. Έχουμε εισβάλλει με βίαιο τρόπο στα οικοσυστήματα και εισπράττουμε τις συνέπειες. Βλέπουμε δηλαδή ότι σε αυτό που λέγαμε περιβαλλοντική και κλιματική κρίση, έχει προστεθεί και η διάσταση των πανδημιών. Αυτό σχετίζεται με την κρίση στο περιβάλλον επειδή έχουμε εισβάλλει μέσα στη φύση, έχουμε σπάσει το φράγμα που διαχώριζε το ζωικό βασίλειο από τον άνθρωπο και είναι πολύ πιο εύκολο να μεταλλαχθούν τέτοιοι ιοί και να περάσουν στον άνθρωπο. Η επιστήμη μάς λέει με αρκετή μεγάλη βεβαιότητα ότι στο μέλλον θα αυξηθεί η συχνότητα τέτοιων πανδημιών, καθώς εντείνεται η περιβαλλοντική και κλιματική κρίση. Άρα, λοιπόν, αν κάτι παίρνουμε από αυτή την πανδημία, είναι ότι ξεκάθαρα θα πρέπει να προστατέψουμε τους φυσικούς πόρους και τα φυσικά οικοσυστήματα του πλανήτη.
Επίσης, αυτές τις ημέρες μέσα στην καραντίνα, ειδικά όσοι ζούμε σε πόλεις και επιβαρυμένα αστικά περιβάλλοντα, ξαφνικά συνειδητοποιήσαμε ότι αναπνέουμε πιο καθαρό αέρα. Αυτό οφείλεται στη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων εξαιτίας του lockdown. Αυτό δεν θα πρέπει απαραίτητα να είναι το προϊόν μίας πανδημίας. Αυτή μπορεί να είναι η πραγματικότητα την επόμενη ημέρα, σε μία ζωντανή, δίκαιη και ανθεκτική οικονομία. Εάν προχωρήσουμε γρήγορα με αυτά που μας λέει η επιστήμη, δηλαδή να αφήσουμε πίσω τα ορυκτά καύσιμα και να προστατεύσουμε τα φυσικά οικοσυστήματα, αυτός ο καθαρός αέρας θα είναι σύντομα η καθημερινότητά μας.
Ας κρατήσουμε λοιπόν αυτήν την εικόνα από τον καθαρό αέρα που αναπνέουμε αυτόν τον καιρό ως μία ελπίδα για το μέλλον που μπορούμε να οραματιστούμε και θέλουμε να διεκδικήσουμε τα επόμενα χρόνια.