Του Κώστα Ηλιάκη *
Η εναέρια γραµµή µεταφοράς υψηλής τάσης (150.000 Volt) µεταξύ Χανίων και ∆αµάστας, που σχεδιάζει ο Α∆ΜΗΕ µε τις ευλογίες της κυβέρνησης, είναι η αρχή του τέλους για τον τουρισµό αλλά και για όποια δραστηριότητα λαµβάνει χώρα στα ορεινά και ηµιορεινά της Κρήτης.
Το καλα οργανωµένο σχέδιο των 2500 Μεγαβάτ (εντός της δεκαετίας εγκατεστηµένοι σταθµοί παραγωγής από ανεµογεννήτριες και φωτοβολταϊκά στην Κρήτη) µόλις ξεκίνησε . Το έργο της γραµµής µεταφοράς των 270 τεράστιων πυλώνων έχει ανοίξει την όρεξη µεγάλων επιχειρηµατικών οµίλων που δραστηριοποιούνται σε αυτόν τον τοµέα. Οι ανεµογεννήτριες είναι εξίσου επικίνδυνες για την υγεία των πολιτών αλλα και για το περιβάλλον. Εως τώρα παρατηρούνται σποραδικά σε κάποιες περιοχές των Χανίων. Αυτό συµβαίνει διότι το κόστος µεταφοράς ενέργειας είναι υπέρογκο. Με το υπάρχον δίκτυο υψηλής τάσης, οι νέοι παραγωγοί θα έπρεπε να κατασκευάσουν πολλά χιλιόµετρα γραµµών µεταφοράς υψηλής τάσης για να συνδεθούν. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, λόγω περιβαλλοντικών ζητηµάτων, αυτές οι γραµµές θα έπρεπε να είναι και υπόγειες, πράγµα που θα αύξανε ακόµη περισσότερο τα κόστη για τους ιδιώτες.
Η νέα εναέρια γραµµή ανοίγει τον δρόµο (κυριολεκτικά και µεταφορικά) για την εγκατάσταση ανεµογεννητριών στα Σφακιά αλλά και σε ολόκληρη την Κρήτη. Με µικρό κόστος διασύνδεσης, επειδή η γραµµή θα περνά κοντά από τον ορεινό όγκο, οι επενδυτές θα µπορούν να αποκτήσουν αγροτεµάχια κάτω από αυτήν, να κατασκευάσουν υποσταθµούς υψηλής τάσης που θα διακόπτουν τη γραµµή κατάλληλα και στη συνέχεια θα αποµένει µόνο µια µικρή απόσταση από τους νέους υποσταθµούς µέχρι τις ανεµογεννήτριες, ώστε αυτές να «κουµπώσουν» στο δίκτυο µε πολύ µικρό κόστος.
Κάθε πυλώνας της γραµµής υψηλής τάσης θα απαιτεί και την διάνοιξη δρόµου, πράγµα που θα διευκολύνει αφάνταστα και την µετέπειτα µεταφορά των πτερυγίων µε µήκος της τάξης των 80 και παραπάνω µέτρων, για τις ανεµογεννήτριες. Θα χυθούν αµέτρητοι τόνοι τσιµέντου στις βουνοκορφές αφού κάθε ανεµογεννήτρια χρειάζεται τεράστιες ποσότητες για τα θεµέλια και την βάση της. Τα υλίκα από τα οποία κατασκευάζονται οι ανεµογεννητριες δεν ανακυκλώνονται µε τρόπο εύκολο, όπως καταδεικνύει η διεθνής εµπειρία µέχρι σήµερα.
Επανερχόµενοι στο ζήτηµα της κατασκευής της γραµµής µεταφοράς, οφείλουµε να αναφέρουµε ότι το επιχείρηµα του Α∆ΜΗΕ για την κατασκευή της αφορά συνδυαστικά τα δύο µεγάλα υποβρύχια καλώδια που θα τροφοδοτούν την Κρήτη από την Ηπειρωτική Ελλάδα : Ένα καλώδιο εναλλασσοµένου ρεύµατος που ήδη λειτουργεί από τα τέλη του 2020, µεταξύ Πελοποννήσου και Χανίων και ένα καλώδιο συνεχούς ρεύµατος που βρίσκεται υπό κατασκευή, µεταξύ της Αττικής και της ∆αµάστας.
Αναφερόµαστε στο ∆εκαετές Πρόγραµµα Ανάπτυξης (∆ΠΑ) του Εθνικού Συστήµατος Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΣΜΗΕ) περιόδου 2019-2028, όπως αυτό εγκρίθηκε µε το ΦΕΚ Β/1048/27-03-2020. Στο ανωτέρω πρόγραµµα, αναφέρεται ότι «προβλέπεται η αύξηση της µεταφορικής ικανότητας του Βόρειου άξονα του Συστήµατος µέσω της ενίσχυσης της σύνδεσης Χανιά-∆αµάστα, µε σκοπό την αποσυµφόρηση της ροής ισχύος µεταξύ του Υ/Σ Χανίων και του νέου Υ/Σ ∆αµάστας».
Στο αµέσως επόµενο ∆εκαετές Πρόγραµµα του Α∆ΜΗΕ (2021-2030, µιας που τα προγράµµατα είναι δεκαετίας αλλά κυλιόµενα κατ έτος), που εγκρίθηκε µε το ΦΕΚ Β/410/03-02-2022. η ανάγκη κατασκευής της συγκεκριµένης εναέριας γραµµής Χανίων – ∆αµάστας προσδιορίζεται µε ακόµη µεγαλύτερη σαφήνεια ότι εξυπηρετεί τις διασυνδέσεις Κρήτης – Ηπειρωτικής Ελλάδας.
Συγκεκριµένα, αναφέρεται ότι «το έργο αποσκοπεί στην ενίσχυση της µεταφορικής ικανότητας του Βορείου Άξονα του ΣΜΗΕ της Νήσου Κρήτης µε στόχο την άρση της συµφόρησης που θα εµφανίζεται σε συνθήκες σφάλµατος µε τη λειτουργία της διασύνδεσης Αττικής – Κρήτης στον διάδροµο ροής ισχύος µεταξύ του Υ/Σ Χανίων και του νέου Υ/Σ ∆αµάστας. Η µη υλοποίηση του έργου περιορίζει τη δυνατότητα εκµετάλλευσης της ικανότητας µεταφοράς του συνδέσµου».
Εφόσον συζητάµε για µια ισχυρή και απευθείας ζεύξη µεταξύ Χανίων και ∆αµάστας, δηλαδή των δύο σηµείων όπου θα φτάνουν τα υποβρύχια Καλώδια από την Ηπειρωτική Ελλάδα, τότε προς τι η επιµονή του Α∆ΜΗΕ στην εναέρια λύση έναντι της καλωδιακής (υπόγειας ή υποβρύχιας), που θα διασφάλιζε ακόµη περισσότερο την ισχυρή απευθείας ζεύξη µεταξύ Χανίων και ∆αµάστας; Εύλογα οι τοπικές κοινωνίες υποψιάζονται τις ανεµογεννήτριες και την εξυπηρέτηση των υποσταθµών των ιδιωτών παραγωγών, όπως αναπτύχθηκε διεξοδικά παραπάνω.
Υπάρχουν επίσης χειροπιαστά παραδείγµατα από την υπόλοιπη Ελλάδα, όπου γραµµές µεταφοράς φτιάχτηκαν για να υπηρετήσουν τέτοιους ειδικούς σκοπούς (απευθείας σύνδεση κρίσιµων σηµείων), αλλά στη συνέχεια προέκυψαν υποσταθµοί ιδιωτών παραγωγών που παρεµβλήθηκαν.
– Χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι ότι στο αµέσως επόµενο ΦΕΚ έγκρισης του ∆εκαετούς Προγράµµατος του Α∆ΜΗΕ (Πρόγραµµα 2022-2031, µε το ΦΕΚ Β/4789/122-09-2022), υπάρχει το κείµενο «σύνδεση των αντίστοιχων Σταθµών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στο ήδη υφιστάµενο Σύστηµα 150 kV της περιοχής (στην επάνω πλευρά του Υποσταθµού Μολάων) και όχι στο κύκλωµα από τον Υποσταθµό Μολάων προς την Κρήτη, καθώς τούτο θα ήταν τεχνικά µη δόκιµο».
Το κείµενο εξηγεί και τεκµηριώνει γιατί δεν µπορούν να συνδεθούν υποσταθµοί ιδιωτών παραγωγών ΑΠΕ πιο νότια απο τους Μολάους, στη νέα εναέρια γραµµή που φτιάχτηκε για να φτάσει µέχρι το νότιο άκρο της Πελοποννήσου και από εκεί να γίνει υποβρύχια προς Κρήτη. Όµως από επικοινωνία µε περιβαλλοντικές οργανώσεις της περιοχής προκύπτει ότι ήδη υπάρχουν αδειοδοτηµένοι παραγωγοί ΑΠΕ που στο αίτηµα για περιβαλλοντικούς όρους επιµένουν να προτείνουν, ως σηµείο διασύνδεσής τους, θεση πολύ πιο νότια από τους Μολάους.
– Η γραµµή µεταφοράς 400.000 Volt που περνά την Πίνδο, µεταξύ Άρτας και Τρικάλων, είναι µια νευραλγική γραµµή γιατί είναι πρακτικά και η µόνη που συνδέει ∆ύση µε Ανατολή πάνω από την Πίνδο. Κι όµως, στην περιοχή Μουζάκι, ένα µεγάλο αιολικό πάρκο που τέθηκε πρόσφατα σε λειτουργία, υλοποιήθηκε µε υποσταθµό που έκοψε αυτή τη γραµµή στη µέση.
– Πρόσφατα ενεργοποιήθηκε η νέα γραµµή µεταφοράς 400.000 Volt που περνά υποβρύχια από το Αντίρριο στο Ρίο και αποτελεί τον περίφηµο «∆υτικό ∆ιάδροµο» της Πελοποννήσου, µε σκοπό την άρση του ενεργειακού κορεσµού της περιοχής.Κι όµως ακόµη και σε αυτή την κρίσιµη γραµµή, από το ∆εκαετές Πρόγραµµα του Α∆ΜΗΕ 2024-2033, που έχει υποβληθεί στη ΡΑΕΕΥ για έγκριση, βλέπουµε ότι η γραµµή θα κόβεται στη µέση από υποσταθµό µε την ονοµασία «ΚΥΤ ΡΑΚΙΤΑ», ιδιοκτησίας παραγωγού µε ανεµογεννήτριες.
Όλα τα παραπάνω ενισχύουν ακόµη περισσότερο την βεβαιότητα των τοπικών κοινωνιών ότι ο Α∆ΜΗΕ έχει αναλογο σκοπό να δηµιουργήσει τελικά την υποδοµή για πολλές ανεµογεννήτριες στα βουνά της Κρήτης, µε πρόφαση την ανάγκη διασύνδεσης Χανιων – ∆αµάστας.
Αν δεν υπήρχε τέτοια πρόθεση, σαφώς και θα είχε τεθεί από τον ίδιο τον Α∆ΜΗΕ, από την αρχή, η λύση της απευθείας καλωδιακής διασύνεσης µεταξύ Χανίων και ∆αµάστας, αντί για εναέρια γραµµή.
Σοβαρότατες είναι εδώ και οι ευθύνες της Περιφέρειας Κρήτης, που γνωρίζει για το ∆εκαετές Πρόγραµµα του Α∆ΜΗΕ 2019-2028 πολύ νωρίτερα από τη στιγµή που έγινε ΦΕΚ το 2020. Το ∆εκαετές Πρόγραµµα του Α∆ΜΗΕ τίθεται πάντοτε σε διαβούλευση πριν υποβληθεί στην ΡΑΕΕΥ για έγκριση και οι Περιφέρειες ειναι οι πλέον κατάλληλοι φορείς για να διατυπώσουν έγκαιρες ενστάσεις ως προς τα προτεινόµενα έργα. Κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ από την Περιφέρεια Κρήτης, που σιώπησε απέναντι στα σχέδια για διπλή εναέρια γραµµή.
Καλύτερη λύση η πόντιση
Οι εναλλακτικές λύσεις που προτείνονται από διάφορους φορείς είναι η υπογειοποίηση της γραµµης ή η πόντιση υποθαλάσσιου καλωδίου. Και οι δύο λύσεις είναι σαφές ότι θα έχουν ένα υψηλότερο αρχικό κόστος από την εναερια γραµµή, αλλά πολύ πιο οικονοµική συντήρηση µετά, σε σχέση µε την εναέρια γραµµή, µιας που η τελευταία θα πρέπει διαρκώς να επιθεωρείται και να καθαρίζεται η βλάστηση γύρω της, ενώ πάντα θα ενέχει τον σοβαρό κινδυνο της πρόκλησης πυρκαγιών.
Η υπογειόποιηση της γραµµής µέσω του σηµερινού ΒΟΑΚ δεν διαφαίνεται να ειναι εφικτή. Ο σηµερινός ΒΟΑΚ δεν κινείται σε ευθεία εώς το Ηράκλειο, που σηµαίνει ότι θα γίνουν πολλές παρακάµψεις και το κόστος του έργου θα πολλαπλασιαστεί.
Επίσης δεν υπάρχουν φρεάτια όδευσης σε όλο το µήκος του δρόµου και όπου υπάρχουν δεν είναι το επιθυµητό πλάτος για να χωρέσουν καλώδια. Για να περάσει η γραµµή απο γέφυρες, χρειάζονται ειδίκες κατασκευές µε µεγάλο κόστος. Αν υπάρξει βλάβη στην γραµµή πρέπει να γίνει ενδεχόµενη διακοπή της κυκλοφορίας στον δρόµο για τις απαραίτητες εκσκαφές επισκευής, πράγµα που θα προξενήσει σοβαρή όχληση στο κοινωνικό σύνολο. ∆εν πρέπει άλλωστε να λησµονούµε και το γεγονός ότι ο υφιστάµενος ΒΟΑΚ είναι ένας δρόµος υπό κατάσχεση από τους ∆ήµους (λόγω κατασκευής του νέου ΒΟΑΚ). Όταν κατασκευαστεί ο νέος ΒΟΑΚ τότε ο παλιός θα παραχωρηθεί στους ∆ήµους, πράγµα που θα περιπλέξει ακόµη περισσότερο τα ζητήµατα ιδιοκτησίας που σχετίζονται µε την υπόγεια γραµµή. Γενικά, η εξάρτηση του ενός έργου από το άλλο θα µπορούσε να οδηγήσει σε αστάθµητες καθυστερήσεις.
Όλα τα παραπάνω καθιστούν δεισλειτουργική την υπογειοποίηση της γραµµής. Αντιθέτως η πόντιση υποθολάσσιου καλωδίου, όπως προτάθηκε, είναι η καλύτερη εναλλακτική λύση. Το υποθαλάσσιο καλώδιο που θα χρησιµοποιηθεί θα είναι νέας τεχνολογίας (xlpe), φιλικό προς το περιβάλλον. Ο χρόνος διεκπεραίωσης του έργου ειναι ελάχιστος σε σχέση µε την υπογειοποίηση, αφού πραγµατοποιείτε απευθείας όδευση του καλώδιου, χωρίς εκσκαφές και απαλλοτριώσεις.
Επίσης, το κόστος επισκευής του καλωδίου σε ενδεχόµενη βλάβη αφορά κυρίως την ανάσυρση του καλωδίου, πράγµα που θα είναι σαφώς µια βατή διαδικασία σε σχέση µε τα υπερπόντια καλωδια, λόγω της παράκτιας θέσης µε µικρό βάθος. Άλλωστε οι παρεµβάσεις αυτής της µορφής δεν γεννούν όχληση στον πληθυσµό.
Σε πρόσφατη ερώτηση στη Βουλή, ο Α∆ΜΗΕ απάντησε επίσης ότι ο τυχόν ανασχεδιασµός του έργου µε πρόβλεψη καλωδιακών τµηµάτων στην υπόψιν Γραµµή Μεταφοράς θα οδηγήσει σε αύξηση των τάσεων στο ηλεκτρικό σύστηµα της Κρήτης, γεννώντας έτσι σοβαρούς κινδύνους για την ακεραιότητα και την ορθή λειτουργία του εξοπλισµού του ηλεκτρικού συστήµατος. Οφείλουµε να θυµίσουµε στους πολίτες της Κρήτης ότι το 2021 τέθηκε σε λειτουργία από τον Α∆ΜΗΕ, στο Ηράκλειο, το υπερσύγχρονο σύστηµα αντιστάθµισης STATCOM, το οποίο εκπληρώνει ακριβώς τον σκοπό της αντιστάθµισης φαινοµένων που οφείλονται σε καλωδιακά (υπόγεια ή υποβρύχια) τµήµατα γραµµών µεταφοράς. Σε πρόσφατο άρθρο του ο ∆ήµαρχος Αποκορώνου διατυπώνει εύλογα ερωτήµατα προς τον Α∆ΜΗΕ. Πέραν των ζητηµάτων κόστους που επικαλείται, µε αναφορές στο υφιστάµενο υπόγειο καλώδιο Καστελίου-Χανίων, ρωτά αν τίθεται ζήτηµα αποδυνάµωσης της τάσης του ηλεκτρικού ρεύµατος όταν το καλώδιο έχει τοποθετηθεί υποθαλάσσια.
Το παράδειγµα του υποβρυχίου καλωδίου Πελοποννήσου – Κρήτης, µήκους της τάξης των 180χλµ, απαντά άµεσα στο ερώτηµα, καθώς η τάση διατηρείται στα σωστά επίπεδα, µε τη συνδροµή και των υποδοµών αντιστάθµισης όπως αυτή που προαναφέρθηκε. Ως προς τα υπόλοιπα, εύλογα ερωτήµατα του ∆ηµάρχου Αποκορώνου, οι συνέπειες στην αξία της γης από την υλοποίηση της εναέριας γραµµής είναι αυτονόητα πολύ σοβαρές, αν αναλογιστούµε το σοβαρό περιβαλλοντικό αποτύπωµα της εναέριας γραµµής. Η παράκτια πόντιση είναι µονόδροµος για την οµαλότητα. Γειτονικές χώρες όπως το Ισραήλ και η Ιταλία επέλεξαν ανάλογες λύσεις παράκτιας πόντισης, µε µηδενικό περιβαλλοντικό αποτύπωµα.
Το ζήτηµα άλλωστε είναι βαθιά πολιτικό, διότι συζητάµε για έναν Α∆ΜΗΕ που διαφηµίζει διαρκώς τεραστια έργα υποβρυχίων καλωδίων (Βόρεια Ευρώπη, Κύπρος κλπ.). Συζητάµε για έργα του Α∆ΜΗΕ όπως αυτό της διασύνδεσης Κρήτης-Κύπρου, που το τεράστιο κόστος θα µετακυληθεί στους καταναλωτές κατά τα προβλεπόµενα. Συζητάµε τέλος για έναν Α∆ΜΗΕ που επιλέγει να ποντίζει καλώδια υψηλής τάσης στο Αιγαίο για να καλύψει νησιά όπως η Μήλος και η Σέριφος, των λίγων χιλιάδων κατοίκων, χωρίς να έχει καταστεί σαφές προς το πλατύ κοινό, αν αυτά τα νησιά θα µπορούσαν να καλυφθούν και µε πολύ χαµηλότερου κόστους καλώδια µέσης τάσης του ∆Ε∆∆ΗΕ, από παρακείµενα νησια µε υποδοµές του Α∆ΜΗΕ.
Κλείνοντας, ο Α∆ΜΗΕ οφείλει να θυµηθεί ότι µερικές µοναχές στην Πελοπόννησο, επικαλούµενες το περιβαλλοντικό αποτύπωµα µερικών πυλώνων, που ήταν ορατοί από την Ιερά Μονή όπου ζούν, πήγαν χρόνια πίσω το έργο του ∆υτικού ∆ιαδρόµου της Πελοποννήσοου που προαναφέρθηκε, µε την εναέρια γραµµή των 400.000 volt .
Υποχρεώθηκε δε, ο Α∆ΜΗΕ, να αλλάξει την όδευση της γραµµής για να µπορέσει να ολοκληρώσει το έργο. Ας σκεφτουν τώρα ότι θα έχουν να κάνουν όχι µε λίγες µοναχές, αλλά µε 650.000 ανθρώπους της Κρήτης, που θα κλιµακώσουν τις αντιδράσεις τους για να αποτρέψουν πάση θυσία την κατασκευή της τεράστιας εναέριας γραµµής.
* πρόεδρος εργαζομένων ∆ΕΗ Χανίων