Απ’ το βιβλίο του Πάρι Κελαϊδή «Τα 12 Αρχοντόπουλα του Βυζαντίου στην Κρήτη του 1182»
Ας μη νομισθεί ότι ο πίνακας με τα Αρχοντόπουλα του Βυζαντίου είναι ξεκαθαρισμένος, χωρίς αμφισβητήσεις. Το αντίθετο μάλιστα. Τα επώνυμα διαφέρουν σε μερικά σημεία από χειρογράφο σε χειρόγραφο, όπως και τα όρια των γεωργικών και κτηνοτροφικών εκτάσεων που συνέταξε και παραχώρησε στα αρχοντόπουλα ο Κων/νος, Μέγας Δούκας και εκπρόσωπος του βασιλέα στην Μεγαλόνησο. Και που διήρκεσε τρία ολόκληρα χρόνια για να συντάξει τους πίνακες με τα όρια της περιουσίας εκάστου (εννοείται βέβαια ότι τις περιουσίες τις έπαιρναν χωρίς να ρωτήσουν τους Κρήτες ιδιοκτήτες στους οποίους έδιναν άλλες υποδεέστερες).
Οι διαφορές οφείλονται στο αντίγραφο του Χρυσόβουλου που έχει ως γνώμονα κάθε ιστορικός. Έτσι, ο Κριάρης παίρνει σαν βάση εκείνο που βρέθηκε στην Ιερά Μονή Γωνιάς Κισσάμου, ενώ ο Ψιλάκης στηρίζεται κυρίως σε αντίγραφα που εντοπίστηκαν στην Κέρκυρα και τη Ζάκυνθο. Στα νησιά αυτά, όπως είναι γνωστό κατέφυγαν το 1669 αρκετοί Κρητικοί, μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους. Και προφανώς μέσα στα ελάχιστα αντικείμενα που διάσωσαν ήταν και τα αντίγραφα του σημαντικού εκείνου Χρυσόβουλου. Επίσης υπάρχει διαφορά σ’ ένα όνομα και από τον ιστορικό Παπαρρηγόπουλο. Στην θέση του Αρχολέοντα βάζει το όνομα Κλάδος.
Είκοσι χρόνια μετά την άφιξη των 12 στην Κρήτη συνέβησαν στο Βυζάντιο κοσμοϊστορικά γεγονότα. Το έτος 1204 οι Σταυροφόροι κατέλαβαν το Βυζάντιο. Ξεκίνησαν για να απελευθερώσουν δήθεν τους Άγιους Τόπους αλλά «λοξοδρόμησαν» προς Βυζάντιο που το κατέλαβαν και το διένειμαν μεταξύ τους. Έτσι η Κρήτη «έπεσε» στο μερίδιο του μαρκησίου Βονιφάτιου του Μονφεράτου, μαζί με άλλες επαρχίες. Αλλά εκείνος έκρινε πολυδάπανη την κατοχή της Κρήτης και το έτος 1204 την πούλησε στους Ενετούς αντί μόλις 10.000 ασημένιων νομισμάτων.
Οι καινούργιοι αφέντες φέρονταν πολύ σκληρά στους ντόπιους. Οι κατακτητές συγκέντρωσαν όλο το εμπόριο του νησιού. Και χώρισαν τη γη σε 400 φέουδα τα οποία μοίρασαν σε δικούς τους ευγενείς και αξιωματούχους. Μαζί με κάθε κλήρο γης ο δικαιούχος έπαιρνε και 25 ντόπιους χωρικούς για να του την καλλιεργούν με μοναδική αμοιβή το φτωχό φαγητό της ημέρας. Το ίδιο έγινε αργότερα και με τους Τούρκους. Έμεινα έκπληκτη όταν είδα πριν ένα χρόνο ένα ντοκυμαντέρα με Τουρκοκρητικούς που επισκέφτηκαν την Κρήτη. ένας Τουρκοκρητικός στάθηκε με ύφος θύματος μπροστά στην κάμερα δείχνοντας ένα ρόδι και λέγοντας: «Αυτό μόνο παίρνω μαζί μου από τη γη του πατέρα μου» Είχε επισκεφτεί το υποτιθέμενο «κτήμα» του πατέρα του.
Και γω σκέφτηκα: «Πού το βρήκε μωρέ, ο πατέρας σου το κτήμα στην Κρήτη; Απ’ τα βάθη της Ασίας που ήρθε, το φερε; Έσφαξε τους ιδιοκτήτες και όσους δεν έσφαξε τους έβαλε δούλους στα ίδια τους τα χωράφια, και συ μιλάς για την γη του πατέρα σου;»
Λοιπόν, με τους Ενετούς συνεχίζομε:
Η καταπίεση ήταν τόσο μεγάλη ώστε οι Κρήτες πραγματοποήσαν 27 επαναστάσεις εναντίον των Ενετών. Φυσικά και οι ισχυρές βυζαντινές οικογένειες της Κρήτης είχαν τεθεί επικεφαλείς σ’ αυτές τις ένοπλες εξεγέρσεις γιατί: 1) Στα 20 χρόνια που μεσολάβησαν τα Αρχοντόπουλα είχαν προλάβει να εδραιώσουν τη θέση τους στην Μεγαλόνησο. 2) Ο λαός τα θεωρούσε πλέον ως αρχηγούς του. Και αξίωνε να τεθούν μπροστά στις εξεγέρσεις. 3) Με την διανομή των 400 φεούδων στους Βενετσιάνους θιγόταν κατά κύριο λόγο οι βυζαντινές οικογένειες που είχαν τις πιο εύφορες περιουσίες. Και τώρα περνούσαν στους Βενετσιάνους. Σε άλλο κείμενο θα γράψομε για την εξέγερση του Καντανολέοντα για τα φονικά που έκαναν οι Ενετοί στον γάμο και που τοποθετούνται κατά μία εκδοχή στην έπαυλη στην Αλικιανό και κατά μία άλλη εκδοχή στην έπαυλη στην Αργυρούπολη
Επιλογή κειμένων και σημειώσεις: Άννα Κωνσταντουδάκη