Γράφει ο Ευθύμης Λεκάκης
Το πολυεθνικό πρόσωπο της Σμύρνης του τελευταίου τετάρτου του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, αποτελούσε το κύριο χαρακτηριστικό “της πόλης των Γκιούρηδων”, της αποκαλούμενης από τους Οθωμανούς Γκιαούρ Ιζμίρ (Gavur İzmir*), λόγω της καθοριστικής συνεισφοράς των Ελλήνων κατοίκων της.Ο Ελληνισμός αποτελούσε τη σημαντικότερη εθνική κοινότητα τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά. Το μεγαλύτερο μέρος από τους 250.000 κατοίκους της, περίπου 150.000, μιλούσαν Ελληνικά και διατηρούσαν υψηλό οικονομικό και πολιτιστικό επίπεδο.
Η παιδεία στον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας αποτελούσε όρο εθνικής ύπαρξης. Τούτο αποδεικνύεται περίτρανα από το πλήθος των εκπαιδευτηρίων που λειτουργούσαν μέχρι και τις τελευταίες μέρες της ακμής του (Σεπτέμβρης 1922), τα οποία αναφέρονται στην έρευνα.
Για την πραγματοποίησή της, θεωρώ υποχρέωσή μου να ευχαριστήσω τους Κρητικούς Μουσουλμάνους δεύτερης και τρίτης γενιάς, κατοίκους της Σμύρνης, οι οποίοι με παρώτρυναν και μου συμπαραστάθηκαν έμπρακτα, για την πραγματοποίηση της δύσκολης αυτής έρευνας.
1.Σαχά Κλαρωνάκη (σήμερα İlman) δικηγόρο Σμύρνης και ιστορική ερευνήτρια ανταλλαξίμων χρόνων,
2.Οζλέμ Μπιστολάκη το γένος Μπουρνάζου (σήμερα Yaşayanlar) διευθύντρια των Σχολών Τεχνολογικής Εκπαίδευσης του Υπερδήμου Σμύρνης (İzmir Buyük Şehir belediyesi) στο Γκαζί Εμίρ και πιστοποιημένη μεταφράστρια στην Ελληνική και Αγγλική γλώσσα,
3.Αχμέτ Αηγιωργιαννάκη (σήμερα Süner) Ελληνιστή, Αναπληρωτή καθηγητή Αγγλικής φιλολογίας στο πανεπιστήμιο Yaşar.
—————
*Gavur= άπιστος
ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
Ιδρύθηκε το 1733 με πρωτοβουλία των Ι. Δενδρινού, Π. Σεβαστόπουλου, Γ. Ομήρου και Γ. Βιτάλη.
Οι εγκαταστάσεις της σχολής πυρπολήθηκαν το έτος 1778 και ξαναοικοδομήθηκε με δαπάνη του ευεργέτη Ι.Κανά.
Το 1842 η σχολή πυρπολήθηκε για δεύτερη φορά. Μετά από αυτή την καταστροφή, η στατικότητα του κτιρίου δεν επέτραψε τη συνέχιση της λειτουργίας του. Οικοδομήθηκε και πάλι στα 1851.
Η σχολή λειτούργησε αρχικά σαν πεντατάξιο Γυμνάσιο εκτός από το 1909-1910 οπότε λειτούργησε και έκτη τάξη.
Το έτος 1909 επανιδρύθηκε το Εμπορικό τμήμα το οποίο παλαιότερα είχε καταργηθεί, με δύο έτη σπουδών τα οποία από το 1910 αυξήθηκαν σε τέσσερα.
Την ίδια επίσης χρονιά, το 1909, ιδρύθηκε και το διδασκαλείο με μία τάξη, ενώ από την επόμενη χρονιά, το 1910 δηλαδή, οι τάξεις αυξήθηκαν σε τρεις.
Το 1861 τη διεύθυνση της σχολής ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Ξανθόπουλος από την Τραπεζούντα. Στη διάρκεια της θητείας του ολοκληρώθηκε η οργάνωση της σχολής, ενώ οι απόφοιτοί της γράφονταν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών χωρίς εξετάσεις βάσει προνομίου που τους παραχωρήθηκε το 1862.
Το 1878 τη διεύθυνση ανέλαβε ο Ματθαίος Παρανίκας, ο οποίος κατέγραψε την ιστορία της Σχολής σε σύγγραμμα που εκδόθηκε το 1885.
Όλα αυτά τα χρόνια η σχολή άκμαζε και συγκέντρωνε μαθητές από όλη τη Μικρά Ασία και από τα κοντινά Αιγαιοπελαγίτικα νησιά. Μάλιστα το 1909 επί γυμνασιαρχίας Γ. Σωτηρίου, ιδρύθηκε τετραξια Εμπορική Σχολή, ενώ το επόμενο έτος τριτάξιο Διδασκαλείο για την εκπαίδευση δημο-διδασκάλων.
Χρέη Σχολικής Εφορείας μέχρι τη λήξη του πολέμου του1914 – 1918 (μέχρι 16/11/18), εκτελούσε η Δημογεροντία Σμύρνης, με πρόεδρο τον επίσκοπο Ξανθουπόλεως.
Το 1918 τη διεύθυνση του ιδρύματος ανάλαβε ο Νικόλαος Λιθοξόος ο οποίος έμελε να είναι και ο τελευταίος διευθυντής της Σχολής.
Μετά τον πόλεμο, πρόεδρος ορίστηκε ο Ευφραιμίδης.
Η Ευαγγελική Σχολή το έτος 1921-22 είχε συνολικά 29 καθηγητές και 925 σπουδαστές.
Στο Γυμνασιακό τμήμα φοιτούσαν 630 μαθητές, στο Εμπορικό τμήμα 190 και στο Διδασκαλείο 105 σπουδαστές, υποψήφιοι δημοδιδάσκαλοι, μετά την αποφοίτησή τους.
Είχε δε τα εξής παραρτήματα, τα οποία ονομαζόταν εξαρτήματα:
1. ΚΙΟΥΤΕΤΖΟΓΛΟΥ στη συνοικία Αγίας Αικατερίνης, το οποίο διατηρούσε επί 5 χρόνια με 306 μαθητές και 6 καθηγητές
2. ΦΑΣΟΥΛΑ στη συνοικία Φασουλά, το οποίο διατηρούσε επί 20 χρόνια με 300 μαθητές και καθηγητές
3. ΣΟΦΙΕΙΟΝ δίπλα στην Ευσέβεια, το οποίο διατηρούσε επί 15 χρόνια με 255 μαθητές και 6 καθηγητές
Η Σχολή από το έτος 1873, είχε μεγάλη βιβλιοθήκη με πάνω από 35.000 τόμους βιβλίων και εκτε-ταμένη συλλογή σπάνιων χειρογράφων ο αριθμός των οποίων υπερέβαινε τους1.200 τόμους. Η επι-σκεψιμότητα της βιβλιοθήκης ήταν μεγάλη. (Πάνω από 3.500 επισκέπτες το χρόνο).
ΕΝΟΡΙΑΚΕΣ ΣΧΟΛΕΣ
1. ΣΧΟΛΗ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ (Αρρεναγωγείο)
Πεντατάξιο σχολείο με 381 μαθητές και 5 διδάσκοντες
2. ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ (Αρρεναγωγείο).
Έτος ίδρυσης 1860
Εξατάξιο σχολείο με 194 μαθητές και 6 διδάσκοντες.
3. ΣΧΟΛΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ
Έτος ίδρυσης 1879.
Εξατάξιο σχολείο με 254 μαθητές και 6 διδάσκοντες
4. ΑΚΚΑΣΟΓΛΕΙΟΣ ΣΧΟΛΗ (Μικτή).
Δυτάξιο σχολείο με 190 μαθητές και 2 διδάσκοντες.
5. ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΟΣ (Μικτή)
Έτος ίδρυσης 1896.
Τετρατάξιο σχολείο με 712 μαθητές και 8 διδάσκοντες.
6. ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ (Μικτή)
Πεντατάξιο σχολείο με 320 μαθητές και 8 διδάσκοντες.
7. ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΛΙΓΑΡΙΑΣ (Μικτή)
Τριτάξιο σχολείο με 279 μαθητές και 3 διδάσκοντες.
8. ΣΧΟΛΗ ΑΝΩ ΣΥΝΟΙΚΙΑΣ (Μικτή)
Τετρατάξιο σχολείο με 237 μαθητές και 4 διδάσκοντες.
9. ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ (Μικτή)
Τριτάξιο σχολείο με 424 μαθητές και 6 διδάσκοντες.
10. ΣΧΟΛΗ Ι. ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΥ (Μικτή)
Έτος ίδρυσης 1878.
Πεντατάξιο σχολείο με 480 μαθητές και 8 διδάσκοντες.
11. ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (Μικτή)
Τετρατάξια με 579 μαθητές και 5 διδάσκοντες.
12. ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΟΥ ΒΟΥΚΟΛΟΥ (Μικτή)
Περιοχή Μπασμανέ Σμύρνης.
Πλησίον του Σιδηροδρομικού Σταθμού Κασαμπά, παραπλεύρως παλαιού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Οι κτιριακές εγκαταστάσεις της σχολής βρίσκονταν στην αυλή της εκκλησίας του Αγίου Βουκόλου (Άη Βούλκα- Aya Vulka).
Τετρατάξια σχολή με 200 μαθητές και 4 διδάσκοντες.
Σήμερα, τόσο η εκκλησία όσο και τα κτίρια της σχολής, έχουν πλήρως αποκατασταθεί στην αρχική τους μορφή από το Τουρκικό δημόσιο, τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά, προστατεύονται δε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία Σμύρνης και είναι δωρεάν επισκέψιμα καθημερινά.
13. ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΑΣ ΑΝΝΑΣ (Μικτή)
Πεντατάξια Σχολή στην περιοχή της Αγίας Άννας με 148 μαθητές και 2 διδάσκοντες.
14. ΣΧΟΛΗ ΜΕΡΣΙΝΛΗ (Μικτή)
Βρισκόταν στο ομόνυμο προάστειο, στα ΒΑ του κόλπου της Σμύρνης, προς το Κορδελιό. Ήταν τε-τρατάξιο σχολείο με 147 μαθητές και απασχολούσε 3 διδάσκοντες.
15. ΣΧΟΛΗ ΜΠΑΪΡΑΚΛΗ (Μικτή)
Βρισκόταν στο προάστειο Μπαϊρακλή, στον μυχό του κόλπου της Σμύρνης, στον κεντρικό δρόμο από τη Σμύρνη προς το Κορδελιό.
Οι κτιριακές εγκαταστάσεις σώζονται σήμερα σε καλή κατάσταση. Στις ίδιες εγκαταστάσεις λειτουργεί δημόσιο εκπαιδευτήριο (Δημοτικό Σχολείο)..
Ήταν τετρατάξιο σχολείο, είχε 142 μαθητές και απασχολούσε 3 διδάσκοντες.
16. ΣΧΟΛΗ ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟΥ
Οδός Φιλιπούτσι, αρ. 37. Συνοικία εγγλέζικα.
Έτος ίδρυσης 1867 (ίδια χρονιά με το ορφανοτροφείο Σμύρνης).
Είχε δύο τμήματα (αρρένων και θηλέων) τα οποία λειτουργούσαν παράλληλα, στις ίδιες εγκατα-στάσεις, αλλά σε ξεχωριστές πτέρυγες.
Από το 1915 τη διεύθυνση είχε αναλάβει η Όλγα Ηλιοπούλου. Γεν. Γραμματέας ήταν ο Ιάκωβος Σινέλης και Εισπράκτορας ο Γαληνός.
Εξατάξιο σχολείο με 116 μαθητές – τρόφιμους του Ορφανοτροφείου καθώς και 4 διδάσκοντες.
Οι σπουδαστές εκπαιδεύονταν μέχρι και την Ε’ τάξη της αστικής σχολής. Στην έκτη διδάσκονταν τέχνες, μουσική, υποδηματοποιία, υφαντική. Εκτός από τη θεωρία που γινόταν μέσα στις εγκα-ταστάσεις του ιδρύματος την πρακτκή έκαναν σε μεγάλα εργοστάσια εκτός του ορφανοτροφείου. Δάσκαλοι ήταν οι Μ.Αγέλαστος και Ν.Σπήτερλ στη μουσική, Α. Κατσούρης στην υποδηματοποιία .
17. ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΚΟΥΚΛΟΥΤΖΑ
Βρίσκονταν στο προάστειο Κουκλουτζάς, με 5.000 κατοίκους, όλους Έλληνες. Διοικητικά η περι-οχή υπάγονταν στο δήμο Μπουρνόβα.
Η σχολή είχε 118 μαθητές και 7 διδάσκοντες.
18. ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΜΠΟΥΝΑΡΜΠΑΣΙ
Το εκπαιδευτήριο στεγαζόταν σε κτίριο της εκκλησίας του Αγίου Θεράποντα και είχε 71 νήπια και 2 νηπιαγωγούς.
19. ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΣΧΟΛΕΣ ΣΕΒΔΙΚΙΟΪ
α. Πεντατάξια Σχολή Αρρένων μέ 160 μαθητές και 5 διδάσκοντες,
β. Πεντατάξια Σχολή Θηλέων με 120 μαθήτριες και 4 διδάσκουσες και
γ. Νηπιαγωγείο με 241 νήπια και 4 νηπιαγωγούς.
20. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΧΑΤΖΗΛΑΡΙΟΥ
Το χωριό παρά τους λίγους κατοίκους (συνολικά 1.000, από τους οποίους Έλληνες ήταν περίπου 500), είχε πλήρες Ελληνικό Σχολείο με 101 μαθητές και 3 διδάσκοντες.
Το σχολείο στεγαζόταν σε κτιριακό συγκρότημα δίπλα από την εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους.
21. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΡΡΕΝΩΝ ΜΠΟΥΤΖΑ
Εξατάξια σχολή αρρένων με 281 μαθητές και 7 διδάσκοντες.
Η Σχολή βρίσκονταν στην Άνω Συνοικία του προαστείου Μπουτζά, κοντά στην εκκλησία του Τιμίου Προδρόμου.
22. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΘΗΛΕΩΝ ΜΠΟΥΤΖΑ
Εξατάξια Σχολή θηλέων με 285 μαθήτριες και 8 διδάσκοντες.
Η Σχολή βρίσκονταν στις κτιριακές εγκαταστάσεις της εκκλησίας του Ευαγγελισμού.
23. ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΡΡΕΝΩΝ ΜΠΟΥΡΝΟΒΑ.
Έτος ίδρυσης 1854.
Εξατάξια Σχολή, με 302 μαθητές και 5 δασκάλους.
24. ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΜΠΟΥΡΝΟΒΑ
Το έτος 1921-1922 φοιτούσαν 283 νήπια και απασχολούταν 3 νηπιαγωγοί – εκπαιδευτικοί.
25. ΜΙΚΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΣΦΑΚΤΗΡΙΑΣ (ΣΑΛΑΧΑΝΕ)
Πεντατάξια μικτή σχολή Αρρένων, θηλέων και νηπιαγωγείο με 90 συνολικά μαθητές και νήπια. Στη σχολή εργάζονταν 4 διδάσκοντες.
26. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΛΑΝΤΙΑΣ (ΚΑΡΑΤΑΣ)
Εξατάξια μικτή Σχολή για αγόρια και κορίτσια, καθώς και νηπιαγωγείο με συνολικά 252 μαθητές, μαθήτριες και νήπια. Στη σχολή εργάζονταν 8 διδάσκοντες εκπαιδευτικοί.
27. ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ (ΚΑΡΑΝΤΙΝΑ)
Πλήρες δημοτικό σχολείο με τάξη Α’ Γυμνασίου και νηπιαγωγείο, στα οποία το σχολικό έτος 1921-1922, φοίτησαν συνολικά 351 μαθητές και απασχολούνταν 8 διδάσκοντες – εκπαιδευτικοί.
28. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ (ΚΟΚΑΡΓΙΑΛΗ)
Πεντατάξια μικτή σχολή (αρρένων-θηλέων) και νηπιαγωγείο. Στεγάζονταν στις εγκαταστάσεις της εκκλησίας της Αγίας Μαρίνας και κατά το 1922 φοιτούσαν 150 μαθητές, μαθήτριες και νήπια. Απασχολούσε 6 διδάσκοντες.
29. ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ (ΚΑΚΑΡΓΙΑΛΗ)
Πλήρες δημοτικόαρρένων και θηλέων με νηπιαγωγείο, τα οποία το σχολικό έτους 1922-1923 είχαν 260 μαθητές και 8 διδάσκοντες.
30. ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΝΟΠΗΣ (ΓΚΙΟΖΤΕΠΕ)
Πλήρες δημοτικό σχολείο Αρρένων, Θηλέων και Νηπιαγωγείο.Το σχολικό έτος 1921-1922, φοιτού-σαν 262 μαθητές και απασχολούνταν 5 διδάσκοντες.
31. ΑΣΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΑΙΑΣ (ΚΟΡΔΕΛΙΟΥ)
Έδρευε στην απέναντι βόρεια πλευρά της Σμύρνης, στο Κορδελιό.
Εξατάξια Αστική Σχολή Αρρένων και Θηλέων. Τον τελευταίο χρόνο λειτουργίας της είχε 385 μαθη-τές και μαθήτριες και απασχολούσε 11 διδάσκοντες.
32. ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ ΠΕΡΑΙΑΣ (ΚΟΡΔΕΛΙΟΥ)
Έδρευε στη Συνοικία Αλάμπεη του Κορδελιού και στεγαζόταν στις κτιριακές εγκαταστάσεις της εκκλησίας της Αγίας Μαρίνας. Πριν από την καταστροφή είχε 117 νήπια και 3 νηπιαγωγούς.
32. ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΠΕΡΑΙΑΣ (ΚΟΡΔΕΛΙΟΥ)
Έδρευε μέσα στο Κορδελιό και στεγαζόταν στις κτιριακές εγκαταστάσεις της εκκλησίας του Άγιου Ιωάννη.
Πριν από την καταστροφή είχε 164 νήπια και 5 νηπιαγωγούς.
ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΑ
1. ΚΕΝΤΡΙΚΟΝ
Οδός Μεϊμάρογλου, Σμύρνη.
Έτος ίδρυσης 1830.
Αρχικά ονομαζόταν Παρθεναγωγείο Αγίας Φωτεινής και στεγαζόταν στις κτιριακές εγκαταστάσεις της Μητρόπολης Σμύρνης.
Αργότερα, το 1881, μετονομάστηκε σε Κεντρικό Παρθεναγωγείο.
Το τελευταίο πριν από το διωγμό σχολικό έτος, 1922-1923, λειτούργησαν τρεις τάξεις Διδασκαλεί-ου, τρεις τάξεις Εμπορικής Σχολής, δύο τάξεις Γυμνασίου, έξι τάξεις Αστικής Σχολής, και μία τάξη νηπιαγωγείου.
Το σύνολο των μαθητριών ήταν 1026 και των διδασκόντων 46.
Μέσα στη σχολή λειτούργησε επίσης μαθητικό συσσίτιο, στο οποίο σιτίζονταν 100 άπορα κορίτσια, σπουδάστριες της σχολής.
2. ΚΙΟΥΠΕΤΖΟΓΛΕΙΟ
Εξατάξιο σχολείο θηλέων με 316 μαθήτριες και 9 διδάσκοντες.
Παραρτήματα
2α. Παρθεναγωγείο Τιμίου Προδρόμου
Τριτάξιο με 392 μαθήτριες και 7 διδάσκοντες.
2β. Παρθεναγωγείο Αγίου Δημητρίου
Εξατάξιο με 431 μαθήτριες και 9 διδάσκοντες.
3. ΟΜΗΡΙΟΝ ΑΝΩΤΑΤΟΝ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟΝ ΜΕΤΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟΥ
΄Ετος ιδρύσεως 1881.
Στις εγκαταστάσεις της σχολής λειτουργούσε διδασκαλείο καθώς και οικοτροφείο για τους εκτός πόλης σπουδαστές.
Η διοίκηση της σχολής ασκούνταν από 10μελή επιτροπή, η οποία ονομαζότα “εφορία”.
Τελευταίος πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου διατέλεσε ο Κ. Ψαλτώφ.
Τελευταία διευθύντρια διατέλεσε η Ελένη Λουϊζίδου, τελευταία υποδιευθύντρια η Ε. Αρναούτογλου..
Σπουδαστές 250, καθηγητές 11 και δασκάλες 11.
Στις εγκαταστάσεις του εκπαιδευτηρίου σήμερα στεγάζεται Δημόσιο Τουρκικό Σχολείο Μέσης Εκπαίδευσης. Στις εγκαταστάσεις του υπάρχει,συντηρείται και φροντίζεται υποδειγματικά, αξιόλογο μουσειακό αρχείο με ενθυμήματα από τη σχολική ζωή των μαθητών “των Ελλήνων της Σμύρνης”.
4. ΛΑΪΚΟΝ ΚΕΝΤΡΟΝ
Ιδρύθηκε από τον Στυλιανό Κολλάρο ύστερα από πρωτοβουλία και ενεργή υποστήρηξη του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου Καλαφάτη.
Σκοποί του Λαϊκού κέντρου ήταν :
α. Η ίδρυση νυκτερινών σχολών σε διάφορες ενορίες της Μητρόπολης. Οι άποροι δεν πλήρωναν δίδακτρα και τα βιβλία τους χορηγούνταν δωρεάν.
β. Η διαπαιδαγώγηση και μόρφωση των λαϊκών τάξεων με διαλέξεις και μαθήματα και
γ. Η συγκέντρωση και στέγαση των διαφόρων εργατικών συντεχνιών.
Τη διοίκηση του κέντρου ασκούσε 9μελές συμβούλιο το οποίο εκλεγόταν από τη γενική συνέλευση με διετή θητεία.
Τελευταίος Πρόεδρος διετέλεσε ο Δ. Δουρούδογλου
Αντιπρόεδρος ο Κ. Κολλάρος, Γεν. Γραμματέας ο Η. Αλτίνογλου, Ταμίας ο Κ. Αναστασιάδης και μέλη οι Ν. Καλλιγάκης, Α. Κουλαμεπίδης, Γ. Κοίτωβας, Μ. Βαμβακίδης.
5. ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ ΜΠΟΥΡΝΟΒΑ
Έτος ίδρυσης 1854.
Πεντατάξιο παρθεναγωγείο. Έδρευε στο προάστειο του Μπουρνόβα, ανατολικά της πόλης της Σμύρνης.
Κατά το τελευταίο σχολικό έτος φοιτούσαν 297 μαθήτριες και 5 δασκάλες.
ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΣΜΥΡΝΗΣ
1. ΣΧΟΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ.
Οδός Αγίας Αικατερίνης, Σμύρνη
Έτος ίδρυσης 1910.
Η σχολή Αναστασιάδου, ήταν πλήρης Αστική Σχολή
Διευθύντριες ήταν οι Α.και Σ. Αναστασιάδου, οι οποίες ίδρυσαν το εκπαιδευτήριο.
Την τελευταία σχολική χρονιά που λειτούργησε, το 1922, είχε 200 μαθητές και απασχολούσε 8 δάσκαλους και δασκάλες.
2. ΣΧΟΛΗ ΑΡΡΩΝΗ. Οδός Αλάμπρας 9, Σμύρνη.
Έτος ίδρυσης 1854 από το Ν. Αρώνη με την επωνυμία “Εμπορικό Σχολείο”.
Το 1909 μετατράπηκε σε “Ελληνογαλλικό Λύκειο”.
Το 1911 με Βασιλικό διάταγμα αναγνωρίστηκε σαν ισότιμο με τα δημόσια γυμνάσια της Ελλάδας.
Διευθυντής ήταν ο ο Χρήστος Αρώνης.
Τα δίδακτρα κυμαίνονταν από 9 μέχρι 25 Οθωμανικές λίρες το χρόνο, ανάλογα με το έτος σπουδών.
Το τελευταίο σχολικό έτος που λειτούργησε είχε 235 μαθητές, 6 καθηγητές και 15 διδάσκοντες.
3. ΠΡΑΚΤΙΚΟΝ ΛΥΚΕΙΟΝ Κ. ΓΙΑΝΝΙΚΗ (Πρώην Ελληνογερμανικό)
Έτος ίδρυσης 1906.
Περιελάμβανε Οικοτροφείο και τα παρακάτω τμήματα:
Πραγματικόν, εμπορικόν, ανωτέρων εσπερινών μαθημάτων.
Διευθυντής ήταν ο Π. Μαυρομάτης και Διευθυντής , ενώ τη διαχείριση ασκούσε ο Ι. Γιαννίκης.
Το σχολικό έτος 1921-22 είχε 217 μαθητές και 9 διδάσκοντες.
4. ΣΧΟΛΗ ΔΑΛΔΑΚΗ.
Οδός Ορμάν 21, Σμύρνη.
Έτος ίδρυσης 1885.
Διευθύντρια ήταν η Μαρία Δαλδάκη.
Περιελάμβανε οικοτροφείο για τους σπουδαστές που προέρχονταν εκτός Σμύρνης.
Το σχολικό έτος 1921-1922 λειτούργησε με 200 μαθητές και μαθήτριες, 5 καθηγητές και 8 δασκά-λες.
5. ΣΧΟΛΗ ΖΩΓΡΑΦΟΥ.
Οδός Λαγουδάκη, Σμύρνη.
Έτος ίδρυσης 1884.
Επρόκειτο για πλήρη Δημοτική Σχολή.
Τελευταία Διευθύντρια πριν την ανταλλαγή των θρησκειών που επιβλήθηκε υποχερωτικά με τη Συνθήκη της Λωζάνης (30 Γενάρη 1923), διατέλεσε η Ελπινίκη Μοντεσάτο.
Τη χρονιά εκείνη (1923), απασχολήθηκαν σαν δασκάλες οι εξείς: Ε. Χ”Μιχαήλ, Κ. Μαυρομάτη, Άννα Σαββοπούλου και Αντωνία Σαββοπούλου.
Το σχολικό έτος 1921-22 η Σχολή Ζωγράφου λειτούργησε με 132 μαθητές και μαθήτριες και 4 διδάσκουσες.
6. ΣΧΟΛΗ ΝΙΚΟΜΑΧΗΣ ΚΑΛΛΙΓΕΡΗ.
Οδός Καινούργιος Μαχαλάς, Σμύρνη.
Έτος ίδρυσης 1900.
Η σχολή περιελάμβανε και πλήρες οικοτροφείο.
Διεθύντρια ήταν η Νικομάχη Καλλιγέρη.
Μαθητές 153. Προσωπικό 5 δάσκαλοι και 6 δασκάλες.
7. ΕΘΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΚΩΤΣΙΟΥ.
Οδός Σαρνώ, Σμύρνη.
Έτος ίδρυσης 1913.
Διευθυντής ήταν ο Θεόδωρος Σ. Κότσιος
Στις εγκαταστάσεις του εκπαιδευτηρίου λειτουργούσε και οικοτροφείο.
Ήταν οκτατάξιο λύκειο στο οποίο φοίτησαν κατά το σχολικό έτος 1920-21, 109 μαθητές, με 12 καθηγητές και δασκάλους.
8. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΟ ΝΕΣΤΟΡΙΔΟΥ.
Οδός Καβακλή αρ. 21, Συνοικία Αγίας Αικατερίνης, Σμύρνη.
Έτος ίδρυσης 1905.
Διευθυντής ήταν ο Θ. Νεστορίδης.
Οκτατάξια μικτή Αστική Σχολή. Τα αγόρια γίνονταν δεκτά μέχρι την Ε’ τάξη. Διέθετε δε, πλήρες τριτάξιο νηπιαγωγείο. Μαθητές κατά το σχολικό έτος 109. Προσωπικό είχε 5 δασκάλους και 10 δασκάλες.
Την τελεταία σχολική χρονιά (1922), λειρούργησε με 60 μαθητές, 120 μαθήτριες και 62 νήπια.
9. ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟΝ “ΤΟ ΠΑΛΛΑΔΙΟΝ”. Αφών Πασχάλη.
Οδός Ζέρβα αρ. 23, Συνοικία Αγίας Αικατερίνης, Σμύρνη.
Έτος ίδρυσης 1886.
Η διεύθυνση ασκούνταν από τους αδελφούς Πασχάλη, Κ.Ν. Πασχάλη και Ευδ. Νακάση.
Περιελάμβανε Νηπιαγωγείο και 7 τάξεις Αστικής σχολής.
Διδασκόμενες γλώσσες ήταν τα Ελληνικά, τα Γαλλικά και τα Αγγλικά.
Σύνολο διδασκόντων 9.
Την τελευταία σχολική χρονιά λειτούργησε με 108 μαθητές.
10. ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΡΡΕΝΩΝ Β. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
Έτος ίδρυσης 1886.
Το σχολείο βρισκόταν στο προάστειο του Μπουρνόβα και την τελευταία χρονιά πριν την καταστροφή και την ανταλλαγή που ακολούθησε με την Ελληνοτουρκική Συνθήκη της 30-1-1923, είχε 98 μαθητές και 3 διδάσκοντες.
11. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Χ. ΠΑΠΑΕΜΜΑΝΟΥΗΛ
Η σχολή βρίσκονταν στη συνοικία της Καλλιθέας (Καραντίνα).
Διευθύνονταν από τον ιδιοκτήτη Χρήστο Παπαεμμανουήλ και ήταν εξατάξια. Στη σχολή, το έτος 1922 φοιτούσαν 150 μαθητές και 5 διδάσκοντες.
12. ΕΛΛΗΝΟΓΑΛΛΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ
Εξατάξια ιδιωτική σχολή δημοτικής εκπαίδευσης με τάξη και Α’ Γυμνασίου. Τα μαθήματα γινόνταν στην Ελληνική και στη Γαλλική γλώσσα.
Το 1922 φοιτούσαν 180 μαθητές και απασχολούταν 8 διδάσκοντες.
13. ΣΧΟΛΕΙΟΝ ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΥ
Πλήρες εξατάξιο ιδιωτικό σχολείο το οποίο έδρευε μέσα στο προάστειο του Κορδελιού. Πριν από την καταστροφή του 1922 είχε 102 νήπια και απασχολούσε 3 νηπιαγωγούς.