Μέσα στα πλαίσια των επετειακών αναφορών, για τα 100 χρόνια από την “Ενωση της Κρήτης με την Ελλάδα”, πραγματοποιήθηκε στις 11 Αυγούστου, για πρώτη φορά μετά από 117 χρόνια, στο Καρακόλι του όρους Αποπηγαδιού, η πρώτη επετειακή αναφορά, για τις μάχες, που έγιναν στην περιοχή. Οι πενήντα επισκέπτες, που πεζοπόρησαν μέχρι την θέση, έμειναν ενθουσιασμένοι, από το ιστορικό τοπίο και τον περίγυρό του. Το Τρισάγιο, για τους νεκρούς επαναστάτες, η ιστορική βιωματική παράθεση των γεγονότων και το υπαίθριο κέρασμα, άφησαν σε όλους μας, τις καλλίτερες εντυπώσεις.
Η ιστορική αναφορά, που εκφωνήθηκε από μέλος των οργανωτών, έχει ως ακολούθως:
Αγαπητοί παρευρισκόμενοι:
Βρισκόμαστε σε υψόμετρο 1170 μέτρα και στο διάσελο του όρους Αποπηγαδιού, που φέρει την ονομασία “Καρακόλι“.
Το τοπωνυμιακό αυτό απομεινάρι, έφθασε μέχρι τις μέρες μας απ’ την τουρκοκρατία, και μεταφράζεται σε “Αστυνομικός Σταθμός“.
Η θέση του σταθμού στο Καρακόλι, βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο του οδικού άξονα (την Βασιλική στράτα), που ένωνε το Κεντρικό Σέλινο με την πόλη των Χανιώ.
Βρίσκεται ανάμεσα στις δυο ψηλότερες κορφές της βουνοσειράς του Αποπηγαδιού, τον Άη Ζήνα και την Βάρδια ή Τριόδι.
Ακόμη ενώνει γεωγραφικά από τα ανατολικά την λαγκαδιά με τους οικισμούς της Αγίας Ειρήνης και δυτικά την λαγκαδιά των οικισμών της Σπίνας, που πηγάζουν αλλά και τις διασχίζουν στην συνέχεια, ο Αγιερηνιώτικος ποταμός και ο Κουκίζας αντίστοιχα.
Η πλούσια ποώδης, θαμνώδης και δενδρώδης βλάστηση στις δύο κοιλάδες, αλλά και σε όλη την έκταση, που καταλαμβάνει το Αποπηγάδι, φανερώνει και την πληθώρα των πηγών, που βρίσκονται στις πλαγιές του.
Οι μακρές σειρές με τα πλατανόρυακα και τις καστανοσυστάδες, που παρατηρούνται σχεδόν να ξεκινούν από τις κορφές του, όπου έρχεται να συμπληρώσουν πιο χαμηλά τα Κουμαροδάση, οι Αζιλάκοι, οι Πριναρέδες οι θύμοι και τα ήμερα δεντρά των οικισμών.
Τα κάθε λογής δρόλικα, στους δύο οικισμούς, που βλέπουμε από κάτω μας, κάλυπταν τις ανάγκες των κατοίκων, αλλά και των ζώων που τροφοδοτούσαν τα παραδοσιακά τυροκομεία (μυτάτα), μερικά από τα οποία είναι, από τη μεριά της Σπίνας των Κουλουρίδηδω, του Μαντωνά, του Πάνω Βλάση και από την μεριά της Αγίας Ειρήνης των Φιωτοδημήτρηδω , στις Ψαρές Πλάκες , στο Αγούζι στο Καλογεράκι με τον Σιδερίτη και αλλού.
΄Ενα τέτοιο όμως θεότοπο, δεν θα μπορούσαν να τον αφήσουν ανέπαφο οι θρύλοι και οι παραδόσεις.
Από κάτω μας και προς την μεριά της λαγκαδιάς της Σπίνας, μια συγκέντρωση βράχινων όγκων ” Της Νεράϊδας τα Χαράκια” ή “Χορεύτρα” συνθέτουν ένα φανταχτερό σύνολο, που ξεχωρίζει στην περιοχή. Τα Νεράϊδοχάρακα, μαζί με το κρύο νερό, που στερνιάζει στα θεμέλια τους, επιτρέπουν στις νεράϊδες, να απολαμβάνουν το μπάνιο τους και να ανεβαίνουν στην συνέχεια, στον μεγάλο βράχινο και σχεδόν επίπεδο πρόβολο, την ” Χορεύτρα” και να επιδίδονται σε προκλητικές χορευτικές φιγούρες.
Αλλά και 200 μέτρα πιο χαμηλά, ένας άλλος μεγάλος γρανιτένιος βράχος, με αποστρογγυλευμένες ακμές, η ” Κισσόπετρα” το φανταχτερό φαιό χρώμα της οποίας, έρχεται σε αντίθεση, τόσο με τον κισσό, που καλύπτει ένα μέρος της, όσο και με το γλυκοπράσινο χρώμα του καστανοδάσους, που την περιβάλλει.
Σαν έμπαινε όμως το καλοκαίρι τόσο στην Αγία Ειρήνη, όσο και στην Σπίνα, μάζευαν τα μούρνα από τις μαυρομουρνιές και παρήγαγαν την ξακουστή μουρνιδιά, ασχολία που την συνεχίζουν και σήμερα, όπου εκτός από το ετήσιο εισόδημα, που τους παρείχε, καλοσώριζαν με αυτή τους ξενομπάτες τους, αλλά και τους κρατούσε συντροφιά τις κρύες νύκτες του χειμώνα.
Οι Σπινιώτες πάλι, σαν ήθελαν να φιλέψουν τους φίλους τους, τους πρόσφεραν και μια κρασιά από το πολυβραβευμένο Σπινιώτικο Μοσκάδο κρασί, η σερμαγιά του οποίου κρατά από την Κωσταντινούπολη και όπως λέει η παράδοση το έφερε στα Παλιά Ρούματα η ΒαβουλοΜαρία.
Πιο κάτω από την Σπίνα και μέχρι το Φαράγγι της Καντάνου, οι πλατάνοι, τα πρινάρια, οι Αζιλάκοι, τα Πεύκα, οι Άντραχλοι, σκίαζαν τον τόπο και κατά που λένε, τον διαβάτη της διαδρομής αυτής, δεν τον έβλεπε ο ήλιος.
Οι Αγερινιώτες πάλι εκτός από τις κτηνοτροφικές τους ασχολίες, καλλιεργούσαν τα πλούσια και παραγωγικά κηποχώραφα τους, αλλά σαν άνοιγε ο καιρός το καλοκαίρι έφερναν τα κοπάδια τους στα καλοκαιρινά χειμαδιά τους στο Αποπηγάδι και στην Μαδάρα και μετακόμιζαν οι περισσότεροι στον Ομαλό, για να καλλιεργήσουν τα δημητριακά και την νόστιμη Μαλίτικη πατάτα.
Στους δύσκολους καιρούς όμως, οι κάτοικοι της περιοχών αυτών του Σελίνου, έπρεπε να εκπληρώσουν και άλλα καθήκοντα, που είχαν άμεση σχέση με την επιβίωσή τους. Έπρεπε να λευτερώσουν τον τόπο τους απ΄την τουρκιά,
Γι’ αυτό με τους άλλους Κρητικούς επαναστάτες επάνδρωναν τα μετιρίζια και περιοχών εκτός της επαρχίας των, κάθε φορά οι τούρκική απειλή, το πρόσταζε.
Σε κάθε επαναστατική αποτυχία (γιατί δεν έλειπαν και αυτές) οι Αγερινιώτες και όχι μόνο έριχναν την τελευταία μπάλα, που είχαν στο Φαράγγι της Αγίας Ειρήνης, στα πρόχειρα “Σπιτάκια“, όπως τα ονόμασαν, προκειμένου να υπερασπιστούν τις οικογένειες τους, που είχαν καταφύγει σ΄αυτά.
To Σέλινο και η Αγία Ειρήνη έθρεψε σπουδαίους επαναστάτες, αγωνιστές, αρχηγούς και οπλαρχηγούς, η επαναστατική δράση των οποίων αρκετές φορές ξεπέρασε τον τόπο και ακόμα την Κρήτη.
Αλλά να μην αδικήσουμε και τους τουρκοπολεμάρχους της Σπίνας, τα χώματα της οποίας γέννησαν τον περιβόητο Ιάκωβο Κουμή και τον γαμπρό του, Παναγιώτη Κατσιγαράκη, που διαφέντευαν κατά τον Μανώλη Παπαδοπετράκη 200 τουφέκια.
Ανατολικά από την θέση που βρισκόμαστε, υπάρχει ένα ακόμη διάσελο, μεταξύ του Αποπηγαδιού και των Λευκών Ορέων. Το δυτικό μέρος του, “της Πέτρας το σελλί” όπως τοπωνυμείται, διασχίζει σήμερα και ο Επαρχιακός δρόμος, που ενώνει τα Χανιά με την Σούγια. Ανατολικότερα υπάρχει ένα ακόμη διάσελλο στην θέση “Καβαλαρές“.
Στις Καβαλαρές υπήρχε και εκεί φυλάκιο μικρότερης εμβέλειας, που είχε την ίδια σκοπιμότητα με αυτό του Καρακολιού, και ήταν κτισμένο στο ψηλότερο σημείο της βασιλικής στράτας, που οδηγούσε από την Σούγια στα Χανιά.
Κοντά πάνω και νοτιότερα από την θέση Καβαλαρές οι Τούρκοι είχαν οικοδομήσει ισχυρό στρατιωτικό πύργο, που σήμερα είναι ερειπωμένος.
Ανατολικότερα από τις Καβαλαρές και στο ψηλότερο ορατό σημείο της κορυφογραμμής της Σελινιώτικης Μαδάρας ανάμεσα στις Καβαλαρές και στο οροπέδιο του Ομαλού, στην Καμμένη Κεφάλα, υπήρχε και άλλος τούρκικος στρατιωτικός πύργος.
Ο πύργος αυτός μετά την επανάσταση το 1866 καταστράφηκε, από τους επαναστάτες.
Ο κύριος σκοπός του πύργου στην Καμμένη Κεφάλα, ήταν να εξασφαλίζει την κωδικοποιημένη επικοινωνία των Τουρκώ, με τους πύργους του οροπεδίου του Ομαλού και του Σταυρού της Καντάνου. Την ευθύνη των φυλακίων στις Καβαλαρές και στο Καρακόλι την είχε κατά κύριο λόγο ο μεγάλος και ισχυρός πύργος στις Καβαλαρές και καμιά φορά όπως προκύπτει από την εξέλιξη των γεγονότων, από το Σεράγιο και κάστρο της Καντάνου και από τον ισχυρό πύργο του Σταυρού.
Από τις Καβαλαρές μέχρι το χωριό Χωστή η διαδρομή, που κάλυπτε η Βασιλική στράτα ήταν δύσκολη για τους πεζούς και τα έμφορτα ζώα, γι΄ αυτό την ονόμασαν και “Κακές πλευρές“. Στα μισά περίπου αυτής της διαδρομής υπάρχει μια στενωπός οι “Σιδερόπορτες” ή το “Σιδεροπόρτι“. Εκεί οι Σελινιώτες επαναστάτες αντιμετώπιζαν τα Τούρκικα φουσάτα, πριν πατήσουν τα ποδάρια τους στο Ανατολικό Σέλινο.
Μετά την μικρή αυτή περιήγηση, ας σταθούμε λίγο στο σημείο που βρισκόμαστε και στο Τούρκικο φυλάκιο στο Καρακόλι.
Ο χρόνος κατασκευής του δεν έχει καθοριστεί ακριβώς. Όμως κτίστηκε μαζί με το αντίστοιχο φυλάκιο στις Καβαλαρές, στον Πόρο του Ομαλού (δυτικότερα από την εκκλησία του Αγίων Θεοδώρων), στο Σταυρό της Καντάνου και στου Μαρούλη τα Χαράκια πάνω από τον Μπαμπακάδω, στον Τεμενιανό αλλά και τον Στρατιανό Πόρο προκειμένου να εισπράτουν τον μουκατά (τον φόρο) οι μουκαταγάσιδες, από τα μετακινούμενα αγαθά, στην επαρχία.
ΤΟ ΚΑΡΑΚΟΛΙ
Το κτίσιμο της οικοδομής θυμίζει από μακριά, παλιό εγκαταλειμμένο ορεινό τυροκομείο (μυτάτο). Το κτίσμα όμως, παρά την πρόχειρη κατασκευή του είναι θωρακισμένο σε περίπτωση προσβολής του από παρείσακτους. Οι εξωτερικοί τοίχοι του αποτελούνται από διπλή ανεξάρτητη λιθοδομή το εσωτερικό της οποίας έχει συμπληρωθεί με πιεσμένο χώμα.
Οι δύο εξωτερικές λιθοδομές μαζί με το χώμα που υπάρχει μεταξύ τους έχουν πάχος 2,50μέτρων. Η χωμάτινη οροφή του στηρίζονταν σε δοκάρια εσωτερικά και πιθανώς στο δώμα να είχαν τοποθετηθεί πλάκες για προστασία. Στο εσωτερικό του υπήρχαν δύο δωμάτια, που τα χώριζε μία πόρτα. Το βορινό δωμάτιο είναι σχεδόν διπλάσιο από το νότιο. Η οικοδομή έχει μία και μοναδική είσοδο από νότια, η οποία είναι προστατευμένη με πρόχειρο προστατευτικό προτείχισμα.
Το σύνολο των εξωτερικών τοίχων, εκτός από την απορρόφηση κάθε βολίδας όπλου, παρείχε και σταθερή θερμοκρασία στους διαμένοντες.
Στο πρώτο δωμάτιο, που θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε και προθάλαμο, υπάρχει τζάκι με εστία, όπου όμως γινόταν και η παρασκευή φαγητού σε περίπτωση μακράς παραμονής. Παράθυρο και σκοπιές δεν παρατηρούνται.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν θα είχε εξασφαλιστεί και ο αερισμός, εκτός από την καπνοδόχο του τζακιού. Δυτικά από το φυλάκιο υπάρχουν πολλά βράχια ενδιαμέσως των οποίων σώζονται αρκετά μετερίζια και σκοπιές.
Μπροστά από το φυλάκιο και σε επίκαιρο σημείο δίπλα στην βασιλική στράτα υπάρχει σκοπιά, για τον ελεγκτή των περαστικών.
Εάν τα προς φορολογία αγαθά ήταν σε είδος, τότε τα προϊόντα από την φορολογία, φυλάσσονταν, στο βοηθητικό κτίσμα, που είχε κτιστεί κάτω από το φυλάκιο. Μέσα στο βοηθητικό κτίσμα αυτό, σταυλίζονταν ζώα σε περίπτωση χιονοθύελλας, αποθηκεύονταν καυσόξυλα, για το τζάκι και κάθε άλλο εφόδιο του σταθμού.
Μετά την συνθήκη της Χαλέπας, το 1878 αλλά και τα επιβαλλόμενα από τις Μεγάλες Δυνάμεις μέτρα υπέρ των Κρητικών το 1889, στην διοίκηση αλλά και στην επάνδρωση του σταθμού υπήρχαν και Χριστιανοί.
Δεν είναι γνωστό πότε εγκαταλείφθηκε η λειτουργία του σταθμού, όμως για αρκετό καιρό χρησίμευσε σαν καταφύγιο των περαστικών, προκειμένου να προστατευτούν από τις χιονοθύελλες, που για την περιοχή, όπως μαρτυρούν οι παλιότεροι, ήταν φονικές, αν ληφθεί υπόψη ότι το χιόνι, ξεπερνούσε και το 1,5μ.
Την οριστική εγκατάλειψη του σταθμού, επισφράγισε η άφιξη στην επαρχία του πρώτου αυτοκινήτου τον Σεπτέμβριο του 1930.
Μαζί όμως με την εγκατάλειψη του σταθμού δυστυχώς αποξεχάστηκε και η ιστορία της περιοχής η οποία δεν έχει να ζηλέψει σε τίποτα το Μανιάκι, την Γραβιά και την Αλαμάνα.
Η διχόνοια, που ταλανίζει την φυλή μας, κτύπησε αμέσως μετά την επιβολή των προνομίων, που επέβαλαν οι Μεγάλες και Προστάτιδες Ευρωπαϊκές δυνάμεις υπέρ του χριστιανικού πληθυσμού της Κρήτης.
Αυτό οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να το πιστέψουν. Έψαχναν αφορμές, για να καταλύσουν τα προνόμια αυτά, μέχρι που τις βρήκαν στην οξυμένη αντιπαλότητα των δύο νεοδημιουργημένων κομματικών σχηματισμών, των “Καραβανάδων” και των “Ξυπόλυτων”. Ο Σουλτάνος Αβδού Χαμίντ εφαρμόζοντας το προνόμιο που διατηρούσε, να διορίζει τον Διοικητή Κρήτης, καθαίρεσε τον ένα μετά τον άλλο, τους μετριοπαθείς διοικητές Φωτιάδη Πασά και Βέροβιτς Πασά, επειδή δεν ήθελαν να εφαρμόζουν τα σκληρά φιρμάνια σε βάρος των Χριστιανώ του νησιού. Ο Σακήρ Πασάς, που αντικατέστησε τον Βέροβιτς Πασά, άσκησε μια λυσσώδη διοίκηση κατά των Χριστιανώ.
Οι φόνοι οι εξευτελισμοί οι πυρπολήσεις οικιών αλλά και ολόκληρων συνοικιών στις πόλεις, είναι μερικά από τα σκληρά μέτρα που επέβαλε. Η Διοίκηση του Σακήρ δεν είχε να ζηλέψει σε τίποτα την περίοδο που δρούσαν ανεξέλεγκτα οι Γενίτσαροι.
Στο Σέλινο και ιδιαίτερα στους συνοικισμούς όπου οι μουσουλμάνοι συμβίωναν με τους Χριστιανούς, οι διενέξεις μεταξύ των και οι φόνοι ήταν καθημερινό φαινόμενο.
Μικρά και μεγάλα γεγονότα σηματοδότησαν την επαρχία μας, όπως οι διαδοχικές πυρπολήσεις των συνοικισμών του Κάδρους, η πυρπόληση του Βληθιά, η αψιμαχία στην Βίγλα πάνω από την Παλαιοχώρα, και φυσικά η σφαγή των Μουσουλμάνω στην Σαρακίνα, Οι σφαγές της Παλαιοχώρας, ξεσήκωσαν τους πολεμάρχους επαναστάτες του Σελίνου. Σχημάτισαν δύο επανδρωμένες αμυντικές γραμμές, που κάλυπταν κυρίως το κεντρικό Σέλινο, δηλαδή, το Σεράγιο και κάστρο στην Κάντανο και το Κάστρο της Παλαιοχώρας.
Η μια αμυντική γραμμή, που ήταν και η σημαντικότερη ξεκινούσε από την Αγριμοκεφάλα στον πόρο των Μεσαυλιώ, για να συνεχίσει στην -Στρογγυλή κορφή – το Τριόδι ή Βάρδια( κοινό σημείο των επαρχιών Κυδωνίας, Κισάμου και Σελίνου) – το Καρακόλι – τον Άη Ζήνα (η ψηλότερη κορφή του Αποπηγαδιού 1332μ), την Ατζιγκάνα ή Μολυβάς – τα Δίστρατα – την Αχλάδα, τον Σταυρό – τον Πύργο του Σταυρού – τα Καμίνια ή του Μαρούλη τα χαράκια – τον Τεμενιανό πόρο – του Κοπέλι τα χαράκια – τον Στραθιανό πόρο – την Στεφανόπετρα και Ανεμόμυλο – τις Αθηνιές και τον Πύργο Σπανιάκου.
Η άλλη αμυντική γραμμή ξεκινούσε από την Βίγλα (πάνω και βόρεια της Παλαιοχώρας – στου Τζινάλη – στις Δυο κοπελιές – στην Κοπράνα – στον Φτερόλακκο – στα Μετερίζια – και κατέληγε στον ‘Αη-Δίκιο.
Η αποτελεσματική επάνδρωση των δύο αυτών γραμμών, υποχρέωσε στην ουσία τους φημισμένους, για την αγριότητά τους, Μουσουλμάνους του Σελίνου, να μετακινούνται μόνο εντός της επαρχίας του Σελίνου στην αρχή και στην συνέχεια να αποκλειστούν τελείως στα Κάστρα της Καντάνου, του Σταυρού, του Σπανιάκου και της Παλαιοχώρας.
Η Τούρκικη διοίκηση της Κρήτης, προκειμένου να σπάσει τις δύο αυτές αμυντικές γραμμές των επαναστατών, επιχείρησε ανεπιτυχώς να εισβάλει στην επαρχία από την ανατολική Κίσσαμο, γνωρίζοντας την ήττα, στην μάχη του Δρομονέρου στις 14 του Ιούνη του 1896.
Ένα μήνα όμως νωρίτερα στις 12 του Μαγιού, ο διοικητής των Χανιώ Χασάν πασάς, ασφαλώς και με την σύμφωνη γνώμη του Διοικητή Κρήτης Σακήρ Πασά, αλλά και του επάρχου του Σελίνου Χουσεΐν Γενιτσαράκη ( τον μετέπειτα σύμβουλο της Κρητικής Πολιτείας), διέταξε τον στρατιωτικό διοικητή του Κάστρου της Καντάνου να στείλει επειγόντως ένα λόχο στρατιωτών στα Χανιά.
Μάλιστα τον λόχο αυτό θα παραλάμβανε μεγάλη δύναμη στρατιωτών από τον στρατιωτικό πύργο της Αγιάς, για να τον οδηγήσει στην πόλη.
Στις 12 του Μαγιού το πρωΐ ένας λόχος από 120 τούρκους στρατιώτες με ένα αξιωματικό, βγήκε από το κάστρο της Καντάνου, με κατεύθυνση προς το Αποπηγάδι και τα Χανιά.
Οι βάρδιες του Αποπηγαδιού μόλις αντιλήφθηκαν, τόσο μεγάλο αριθμό στρατιωτών, ειδοποίησαν, για ενισχύσεις στο Ανατολικό Σέλινο, στα Παλιά Ρούματα και το Σέπρωνα.
Μέχρι τότε όμως, πέντε επαναστάτες, αφού επέλεξαν το διάσελο στο Καρακόλι, καραδοκούσαν την άφιξη των Τουρκώ, ταμπουρωμένοι στα μετερίζια της περιοχής.
Όταν έφθασαν στην περιοχή οι τούρκοι, δέχτηκαν τις ομοβροντίες των ταμπουρωμένων επαναστατών. Οι τούρκοι αιφνιδιάστηκαν και πανικόβλητοι καθώς ήταν, άλλοι εισήλθαν μέσα στον σταθμό και άλλοι καλύφθηκαν στα βράχια αυτά, που είναι γύρω μας εδώ στην περιοχή.
Οι πρώτοι επαναστάτες, που επιτέθηκαν στους Τούρκους στρατιώτες ήταν κυρίως οι φιλοπόλεμοι και γενναίοι Αγιερινιώτες
– Ιωάννης Παπαγιαννάκης,
– Ιωάννης Καστανάκης,
– Δημήτρης Κρομυδάκης,
– Αντώνης Σηφάκης, και ο
– Μαυροβουνιώτης Χαλακατεβάκης.
Πεντέξε τσι κρατήσανε τσι Τούρκους με το βόλι
που τωνε ρίχνανε καυτό μέσα στο Καρακόλι
Οι Τούρκοι ασφαλώς, μη μπορώντας να συνέλθουν από τον αιφνιδιασμό, δεν μπορούσαν να καταλάβουν τον ακριβή αριθμό των επαναστατών, οι οποίοι όσο περνούσε η ώρα ενισχύθηκαν από τους βοσκούς της περιοχής, τους ΠαλιοΡουματσίτες με τον Μαρκουλάκη και τον Λουφάρδο και τους Σεμπρωνιώτες. Από τους πρώτους, που έφθασαν στην περιοχή για ενίσχυση ήταν ο Μονιώτες, με τον Μπασιά, οι Λιβαδιανοί με τον Βαρδή Τσουρή και οι Κουστογερακιώτες.
Χριστέ και νάσπουν τη φλακή, ( όπως λέει και το ριζίτικο)
να πήδουνα το κάστρο
να πάρω δίπλα τα βουνά να βγώ στ΄Αποπηγάδι
να ΄δώ πως κάνουν πόλεμο οι γι΄ άντρες του Σελίνου.
Μονιώτες και Λιβαδιανοί και Κουσταγερακιώτες,
στσι τούρκους εγιουργιάρανε και τσ΄ αποκυνηγούνε.
Στην Κάντανο εμπήκανε.
Δεν άργησαν να φθάσουν οι υπόλοιποι αγωνιστές από την Αγία Ειρήνη, τον Λάκκο Σγουράφο με το Ιωάννη Κορκίδη(μετέπειτα Δήμαρχο Καμπανού και Βουλευτή), το Νικόλαο Βαλάκη (αρχηγό του Ιερού Λόχου των Σελινιωτών), από τον Καμπανό με τον Παπαμιχελάκη, οι Σπινιώτες, αλλά και απ’ ολο το Σέλινο εκατοντάδες επαναστατών, που κάλυψαν όλο το επίμαχο τμήμα της βουνοσειράς από την Βίγλα μέχρι τον ‘Αη Ζήνα.
Οι Τούρκοι εγκλωβισμένοι στην περιοχή εδώ στο διάσελο, δεχόντουσαν ακατάπαυστα τα διασταυρούμενα πυρά των επαναστατών, μέχρι που νύκτωσε. Το βράδυ κανείς από τους αντιμαχόμενους δεν εγκατέλειψε τις θέσεις του.
Την επομένη 13 του Μαγιού 500 τούρκοι στρατιώτες και 300 τουρκοκρητικοί άφησαν το Κάστρο της Καντάνου και κινήθηκαν προς το Αποπηγάδι και το Καρακόλι, για να ενισχύσουν τον δοκιμαζόμενο με αφανισμό τούρκικο λόχο.
Οι 800 ένοπλοι μόλις άφησαν τον κάμπο της Καντάνου, και ανηφόρησαν προς το Αποπηγάδι, άρχισαν να κτυπούν τύμπανα και να σαλπίζουν με σάλπιγγες, προκειμένου να ακουστούν και να εμψυχώσουν τους πολιορκημένους ομοεθνείς των.
Μόλις όμως πέρασαν το μυτάτο του Βοσκού και αναγύρισαν την κορφή Ατζιγκάνα και έφθασαν, κάτω από την κορφή Άη Ζήνα, δέχτηκαν τα πυρά των επαναστατών, οι οποίοι έτσι εμπόδισαν την πορείας των.
Αλάχ! Αμάν! και Ωχ Αμάν ! Έλεγαν οι μπουντάλες
κάθε φορά που σφύριζαν ξωπίσω τους οι μπάλες
Στο άλλο μέτωπο, στο Καρακόλι, που βρίσκεται σε απόσταση 1ΚΜ, οι εκλωβισμένοι τούρκοι ενθαρυθέντες και από την παρουσία των ομοεθνών τους στην περιοχή, επιχείρησαν πολλές εξόδους και επιθέσεις, για να συναντηθούν με τους ομοεθνείς τους.
Οι Σελινιώτες από τα νότια και οι Παλιορουματσίτες μαζί με τους Σεμπρωνιώτες από τα βόρεια, εξορμώντας, από το πρόχειρο λιμέρι τους την Γητεμμένη Βρύση στον Άη Γιάννη, κατάφερναν να κρατούν συνεχώς ταμπουρομένους του τούρκους στην περιοχή του Καρακολιού.
Μάλιστα σε μια από τις επιθέσεις αυτές σκοτώθηκε ο αξιωματικός τους και ακέφαλοι καθώς έμειναν, επέστρεψαν πάλι απ΄ εκεί που ξεκίνησαν. Στον Άη Ζήνα οι πολυάριθμοι τούρκοι, όσο περνούσε η ημέρα και δεν κατάφερναν να θέσουν τους επαναστάτες μεταξύ δύο πυρών και να τους εξουδετερώσουν, διαπίστωναν ότι κάθε επιθετική προσπάθειά τους κατέληγε και σε όλο και περισσότερους σκοτωμένους.
Ηρωϊκή μορφή των δύσκολων στιγμών αυτών, ήταν μεταξύ των άλλων, ο οπλαρχηγός Κωντ. Μπασιάς, ο οποίος, (όπως αναφέρει στα απομνημονεύματά του), αφού μοίρασε στους αγωνιστές ό,τι φυσέκια του είχαν απομείνει από παλιότερες επαναστάσεις, έτρεχε από μετερίζι σε μετερίζι, με κίνδυνο της ζωής του, εμψυχώνοντας τους.
Μάλιστα τόση ήταν η ορμητικότητα των επαναστατών στο μέτωπο του Άη Ζήνα, όπου μια ομάδα τους αφού βγήκαν από τα μετερίζια τους, υποχρέωσαν μια μεγάλη ομάδα τούρκων, να τραπεί σε άτακτη φυγή. Οι τελευταίοι καταπυροβολούμενοι υποχώρησαν προς την Κάντανο. Κατά την καταδίωξη που ακολούθησε, έδειξαν απαράμιλλη γεναιότητα οι επαναστάτες:
– Στυλιανός Νταουντάκης,
– Εμ. Σηφάκης,
– Εμ. Παπαδοσταυρουλάκης,
– Ιωσήφ Κουντουράκης,
– Παν. Μπασιας,
– Γεώργιος Βαλάκης,
– Φραγκιός Σαρτζετάκης κ.α.(ο μετέπειτα Δήμαρχος Καμπανού).
Οι καταδιωκώμενοι, προκειμένου να γλυτώσουν τα χειρότερα, ούτε νερό δεν πρόφταξαν να πιούν από την πηγή του μυτάτου στου Βοσκού, ούτε από το μυτάτο στου Παστελά, αλλά ξαπόστασαν, για λίγο, στα Πυργο-τουρκόσπιτα του Ανισαρακιού, για να αποφτάσουν στην συνέχεια ξεγλωσισμένοι στο κάστρο της Καντάνου. Μόλις οι καταδιωκόμενοι μπήκαν στο Κάστρο και μετέφεραν τα δυσάρεστα της μάχης, τα ακούσματα από τους κοπετούς και τους οδυρμούς των γυναικών, των συγγενών των θυμάτων, έφθαναν μέχρι τα αυτιά των επαναστατών, που τους καταδίωκαν.
Το βράδυ της 13ης του Μαγιού κανένας από τους αντιμαχομένους, δεν μετακινήθηκε από τις θέσεις των. Μόλις όμως αποδιαφώτισε την επομένη, ειδοποίησαν οι βαρδιάνοι τους επαναστάτες, ότι τούρκικες ενισχύσεις κατευθύνονται από το κάστρο της Καντάνου και τον Πύργο του Σταυρό προς το Αποπηγάδι.
Μετά από σύσκεψη των αρχηγών των επαναστατών, και αφού εκτίμησαν ότι δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τους τούρκους λόγω ελείψεως φυσιγγίων, κράτησαν τις θέσεις βόρεια του Καρακολιού, για να τους εμποδίσουν να κινηθούν προς τα Χανιά.
Οι τούρκοι παρέλαβαν τους νεκρούς και τους τραυματίες και επέστρεψαν στο κάστρο της Καντάνου.
Οι Τούρκοι άφησαν στο Αποπηγάδι, εκτός από τον Αξιωματικό στο Καρακόλι εξηνταέξι (66) νεκρούς, του τακτικού στρατού μαζί με τους Τουρκοκρητικούς. Και το σπουδαιότερο, απέτυχε η ενίσχυση των στρατευμάτων του Χασάν Πασά στα Χανιά, ο οποίος είχε επιδοθεί ήδη σε πυρπολήσεις και φόνους σε βάρος των Χριστιανών.
Απο τους επαναστάτες φονεύθηκαν οι:
– Αντώνιος Σηφάκης,
– Μιχαήλ Κοκολάκης ή Κλαπατσάκης και
– Ιερώνυμος Γναφάκης, και επληγώθησαν, χωρίς να κινδυνεύει η ζωή τους, ο Δημήτριος Ι. Κρομυδάκης, ο Ιάκωβος « Κουμής» Κορκίδης, ο Φιωτοδημητράκης Γιώργης κ.α.
Κατά την μάχη του Αποπηγαδιού, εάν οι εκατοντάδες των επαναστατών είχαν επάρκεια φυσεκιών, οι τούρκοι θα πάθαιναν κυριολεκτικά πανωλεθρία.
Πήραν όμως ένα μάθημα, ότι κάθε έξοδος των εγκλωβισμένων τούρκων του Σελίνου, από και προς τα Χανιά, θα ήταν μάταιη.
Η καλά φυλασσόμενη αμυντική γραμμή του Αποπηγαδιού, διατηρήθηκε ισχυρή και μετά την άφιξη του Απελευθερωτικού Ελληνικού Στρατού υπό τον Συνταγματάρχη Βάσσο 8 μήνες αργότερα, και συνετέλεσε τα μέγιστα στην απελευθέρωση του Σελίνου, την 1η του Μάρτη του 1897, με την αποχώρηση των τουρκώ από την Παλαιοχώρα. Το ημιαυτόνομο καθεστώς της Κρητικής Πολιτείας, που ακολούθησε, έφερε την πολυπόθητη Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Το Αποπηγάδι στέκει βουβό και μας περιμένει να το τιμήσουμε για την συμβολή του στους απελευθερωτικούς αγώνες. Αυτό προσπαθούμε να κάνουμε σήμερα, εδώ στο Καρακόλι.
Σε κάθε βήμα όπως μπορείτε να διαπιστώσετε και με τα ίδια σας τα μάτια, σώζεται και ένα μετερίζι και σε κάθε 10 βήματα και μια σκοπιά, που τα χρησιμοποίησαν οι τουρκομάχοι για την λεφτεριά του τόπου μας. Το ποτισμένο χώμα με το αίμα των επαναστατών, συνεχίζει να τρέφει αγριολούλουδα, που αναδίδουν στο αέρα το άρωμα της λευτεριάς.
Όμως, αν σηκώσουμε τα μάτια μας πιο ψηλά, θα δούμε να γυρίζουν σβούροι, αποτέλεσμα των ενεργειακών ξεπουλημάτων των αρχόντων μας.
Και εκείνοι που ελευθέρωσαν αυτό τον τόπο? Ποιος τους ρωτά άραγε? Μήπως εμείς πρέπει να οργανώσουμε μια επανάσταση, μοναδικό αντικείμενο της οποίας θα είναι, η αναγνώριση των προηγούμενων?
Διάνθησα την αναφορά μου, όπως θα διαπιστώσατε με δεκάδες τοπωνύμια και πιστέψτε με, θα μπορούσα να αναφέρω εκατοντάδες, γιατί μεταφέρνουν μέχρι τις μέρες μας, ιστορικές θύμησες και όχι μόνο.
Η περιοχή που βρισκόμαστε τώρα αλλά και οι δύο αμυντικές βουνοσειρές που περιγράψαμε, έχουν να επιδείξουν γεγονότα και σε άλλες ιστορικές περιόδους. Ίσως αυτά τα γεγονότα να είναι σπουδαιότερα.
Η πολιτεία και τις δύο βουνοσειρές και όχι μόνο, τις έχει συμπεριλάβει σε νόμιμες χαρτογραφημένες ενεργειακές ζώνες, και το οδυνηρότερο, προκειμένου να κρατήσει επτασφράγιστο μυστικό, για τις προθέσεις της, οριοθετεί και μετονομάζει τις περιοχές σε ενεργειακά καντούνια, όπως περιοχή της ΤΕΡΝΑ περιοχή του Αλαφούζου, περιοχή του Μπόμπολα, αντί των ιστορικών τοπωνυμίων που θα έπρεπε.
Όλοι θα δόσουμε ευκή. Καλό νάναι το βόλι
απούλεγαν οι Χριστιανοί γύρ΄απ’ το Καρακόλι
Τιμή στους νεκρούς, στους αγωνιστές και στους ήρωες, που πολέμησαν και αγωνίστηκαν, για την λεφτεριά του τόπου μας.
Y.Γ
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με το πρόγραμμα της ανακοίνωσης. Η συμμετοχή ήταν εντυπωσιακή και ξεπέρασε κάθε πρόβλεψη. Τα 50 άτομα, που παραβρέθηκαν, ξαναζωντάνεψαν τον τόπο μετά από 117χρόνια, από τα ιστορούμενα γεγονότα. Όλοι εμείς οι άγνωστοι, είπαμε ότι θα είμαστε εκεί και του χρόνου. Το δημοσιευμένο κείμενο, ας αποτελέσει την βάση , για ένα πληρέστερο.
Οι πηγές, που αντλήθηκαν τα στοιχεία, είναι πάμπολες. Εκτός από τα γνωστά ιστορικά βιβλία, που δυστυχώς δεν ρίχνουν πολύ φως στις λεπτομέρειες των φονικών τριήμερων γεγονότων, που πραγματοποιήθηκαν ταυτόχρονα σε δύο κοντινές μάχες. Πολλά στοιχεία αντλήθηκαν, από επιστολές αγωνιστών, δημοσιεύματα εφημερίδων, μαρτυρίες από ενθυμήματα των:Παπαδοπετράκη Μανώλη-Κάντανο, Σολανάκη Νίκο-Σπίνα, Μαθιουδάκη Ιωάν -Σπίνα, Μαθιουδάκη Νίκο-Κάντανο, Σολανάκη Νίκο-Σπίνα,Σολανάκη Μανώλη-Σπίνα, Φιωτοδημητράκη Δημ.-Χανιά,και σημειώσεις οικογενειών Φιωτάκη, Κορκίδη, Κριάρη, Μπασιά, Χατζημιχελάκη, Ι.Β.Τσουρή, Γεωργιάδη.κ.α.
Ευτ. Κορκίδης