Η ελληνική τραγωδία: Πράξη Τρίτη

Του Μάικλ Ρόμπερτς
Το βράδυ της Πέμπτης [23 Απρίλη], οι ηγεσίες της ΕΕ απέτυχαν και πάλι να συμφωνήσουν στον τρόπο παροχής κατάλληλης οικονομικής υποστήριξης στα κράτη-μέλη που έχουν χτυπηθεί πιο άσχημα, προκειμένου να αντιμετωπίσουν το υγειονομικό κόστος της πανδημίας του κοροναϊού και την κατάρρευση των οικονομιών τους από τα lockdown.

Οι ηγε­σί­ες της ΕΕ είχαν ήδη συμ­φω­νή­σει σε ένα πα­κέ­το έκτα­κτων μέ­τρων ύψους 540 δισ. ευρώ. Ακού­γε­ται σαν με­γά­λο ποσό, αλλά στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα είναι απλώς με­ρι­κά δά­νεια του Ευ­ρω­παϊ­κού Μη­χα­νι­σμού Στα­θε­ρό­τη­τας (ESM), ο οποί­ος δα­νεί­ζει μόνο επι­βάλ­λο­ντας στα κρά­τη-μέ­λη που δα­νεί­ζο­νται αυ­στη­ρές προ­ϋ­πο­θέ­σεις πάνω στην δα­πά­νη και την απο­πλη­ρω­μή. Μόλις 38 δισ. ευρώ έχουν δια­τε­θεί άνευ όρων για την υπο­στή­ρι­ξη των συ­στη­μά­των υγεί­ας σε όλη την ευ­ρω­ζώ­νη. Η πρό­τα­ση για το λε­γό­με­νο ευ­ρω-κο­ρο­νο-ομό­λο­γο με το οποίο θα μοι­ρα­ζό­ταν από κοι­νού το χρέος είναι κα­τα­δι­κα­σμέ­νη σε απο­τυ­χία.

Στη συ­νά­ντη­ση της Πέμ­πτης, οι πιο πλητ­τό­με­νες χώρες, με την υπο­στή­ρι­ξη της Γαλ­λί­ας, ζή­τη­σαν μια άμεση με­γά­λη δη­μο­σιο­νο­μι­κή ώθηση. Αλλά οι «4 σφι­χτο­χέ­ρη­δες», Γερ­μα­νία, Αυ­στρία, Ολ­λαν­δία και Φιν­λαν­δία, απέρ­ρι­ψαν και πάλι κάθε άμεση χρη­μα­το­δό­τη­ση σε οποιο­δή­πο­τε προ­τει­νό­με­νο «τα­μείο ανά­καμ­ψης». Αν και η Πρό­ε­δρος της Κο­μι­σιόν, Φον Ντερ Λάιεν έκανε λόγο για ένα τα­μείο με πε­ρί­που 1 τρισ. ευρώ, αυτά τα χρή­μα­τα θα αφο­ρούν κυ­ρί­ως πε­ρισ­σό­τε­ρα δά­νεια. Ο Γκι Βέρ­χοφ­σταντ, πρώην πρω­θυ­πουρ­γός του Βελ­γί­ου, δή­λω­σε ότι το φόρ­τω­μα πε­ρισ­σό­τε­ρων δα­νεί­ων σε δο­κι­μα­ζό­με­νες χώρες δια­κιν­δυ­νεύ­ει να προ­κα­λέ­σει μια «νέα κρίση κρα­τι­κών χρεών». «Οι επι­δο­τή­σεις είναι σαν ρί­χνεις νερό σε μια πυρ­κα­γιά ενώ τα δά­νεια λει­τουρ­γούν σαν καύ­σι­μη ύλη», είπε.

Ο Λού­κας Γκού­τεν­μπεργκ του Κέ­ντρου Ζακ Ντε­λόρ δή­λω­σε ότι υπάρ­χει ο πει­ρα­σμός για την ΕΕ να πα­ρου­σιά­σει στα πρω­το­σέ­λι­δα των εφη­με­ρί­δων τε­ρά­στια ποσά για το τα­μείο, αλλά αυτό θα πρέ­πει να υπο­στη­ρι­χθεί με ση­μα­ντι­κές με­τα­βι­βά­σεις χρη­μά­των στις χει­ρό­τε­ρα πλητ­τό­με­νες χώρες κι όχι απλώς με εγ­γυ­ή­σεις για τα σχέ­δια ιδιω­τι­κών επεν­δύ­σε­ων και με δά­νεια που θα προ­στε­θούν στα χρέη τους. Δή­λω­σε: «Το ερώ­τη­μα είναι: θέ­λου­με να δη­μιουρ­γή­σου­με ένα ερ­γα­λείο που θα δώσει στην Ιτα­λία και την Ισπα­νία ση­μα­ντι­κά πε­ρισ­σό­τε­ρο δη­μο­σιο­νο­μι­κό χώρο;». Και συ­μπλή­ρω­σε, «αυτό απαι­τεί να πέσει στο τρα­πέ­ζι πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο πραγ­μα­τι­κό χρήμα».

Αλλά η Μέρ­κελ επέ­μει­νε ότι κάθε χρη­μα­το­δό­τη­ση που προ­κύ­πτει από δα­νει­σμό στις αγο­ρές πρέ­πει στο τέλος να απο­πλη­ρω­θεί. Είπε προς τους άλ­λους ηγέ­τες ότι υπάρ­χουν «όρια» ως προς το είδος της βο­ή­θειας που μπο­ρεί να προ­σφερ­θεί, προ­σθέ­το­ντας ότι οι επι­δο­τή­σεις «δεν ανή­κουν στην κα­τη­γο­ρία των μέ­τρων με τα οποία μπορώ να συμ­φω­νή­σω». Οπότε το σχέ­διο ανά­καμ­ψης δεί­χνει ότι προ­σφέ­ρει απλώς πε­ρισ­σό­τε­ρα δά­νεια στα κράτη και επι­πλέ­ον εγ­γυ­ή­σεις για τις ιδιω­τι­κές εται­ρεί­ες που θα αυ­ξή­σουν τις επεν­δύ­σεις τους. Όμως «εί­μα­στε σε μια συ­γκυ­ρία όπου οι εται­ρεί­ες δεν πρό­κει­ται να επεν­δύ­σουν γιατί υπάρ­χει με­γά­λη αβε­βαιό­τη­τα», είπε ο Γκρέ­γκο­ρι Κλέις του think tank Bruegel. Πρό­σθε­σε ότι αυτό που χρειά­ζο­νταν οι οι­κο­νο­μί­ες είναι άμε­σες δη­μό­σιες δα­πά­νες, γιατί ο ιδιω­τι­κός το­μέ­ας θα κάνει ελά­χι­στα πράγ­μα­τα.

Η Κο­μι­σιόν πρό­κει­ται να χρη­μα­το­δο­τή­σει το σχέ­διό της δι­πλα­σιά­ζο­ντας τον ετή­σιο προ­ϋ­πο­λο­γι­σμό της ΕΕ από 1% του ευ­ρω­παϊ­κού ΑΕΠ σε 2% και δα­νει­ζό­με­νη στις κε­φα­λαια­γο­ρές. Αλλά όπως έχω ισχυ­ρι­στεί και σε προη­γού­με­νο άρθρο, αυτό θα είναι απελ­πι­στι­κά λίγο για να αντι­στρέ­ψει την κα­τά­στα­ση στις πιο αδύ­να­μες οι­κο­νο­μί­ες της Ευ­ρώ­πης όταν τερ­μα­τι­στούν τα lockdown. Αυτό που χρειά­ζε­ται η Ευ­ρώ­πη είναι ένα άμεσο πρό­γραμ­μα δη­μο­σί­ων επεν­δύ­σε­ων που θα αντι­στοι­χεί πε­ρί­που στο 20% του ευ­ρω­παϊ­κού ΑΕΠ. Αυτό θα έπρε­πε να πα­ρα­κάμ­ψει τις τρά­πε­ζες και να δώσει ώθηση σε δη­μό­σια σχέ­δια στην υγεία, την παι­δεία, τις ανα­νε­ώ­σι­μες πηγές ενέρ­γειας και την τε­χνο­λο­γία πέρα από σύ­νο­ρα στην Ευ­ρώ­πη. Αλλά δεν υπάρ­χει πε­ρί­πτω­ση να συμ­βεί αυτό.

Καθώς η Κο­μι­σιόν ζυ­γί­ζει τι να κάνει για να επα­νέλ­θει με προ­τά­σεις τον επό­με­νο μήνα, η Ευ­ρώ­πη στο σύ­νο­λό της, και οι πιο αδύ­να­μες οι­κο­νο­μί­ες του Νότου πιο συ­γκε­κρι­μέ­να, βυ­θί­ζο­νται σε μια πτώση που θα ξε­πε­ρά­σει τα βάθη της Με­γά­λης Ύφε­σης του 2008-09. Έχουν ει­πω­θεί πολλά για τις συ­νέ­πειες που αντι­με­τω­πί­ζουν σχε­τι­κά με­γά­λες οι­κο­νο­μί­ες όπως η Ιτα­λία και η Ισπα­νία. Αλλά υπάρ­χει πολύ λι­γό­τε­ρη συ­ζή­τη­ση για την χώρα που είχε συ­ντρι­βεί από την Με­γά­λη Ύφεση, την ευ­ρω­παϊ­κή κρίση χρεών και την δράση της Τρόι­κα (ΕΕ, ΕΚΤ, ΔΝΤ) –την Ελ­λά­δα.

Έχω κα­λύ­ψει το ελ­λη­νι­κό δράμα σε δε­κά­δες άρθρα σε αυτό το μπλογκ από το 2012 και μετά (βάλτε «Greece» στην ανα­ζή­τη­ση). Πλέον η τρα­γω­δία της Ελ­λά­δας έχει γίνει δράμα σε τρεις πρά­ξεις. Η πρώτη ήταν η πα­γκό­σμια χρη­μα­το­πι­στω­τι­κή κα­τάρ­ρευ­ση και η επα­κό­λου­θη οι­κο­νο­μι­κή πτώση που απο­κά­λυ­ψε τα σαθρά θε­μέ­λια του λε­γό­με­νου «μπουμ» κατά τα πρώτα χρό­νια της πα­ρου­σί­ας της Ελ­λά­δας στην Ευ­ρω­ζώ­νη. Η δεύ­τε­ρη ήταν η τρο­μα­κτι­κή πε­ρί­ο­δος λι­τό­τη­τας που επι­βλή­θη­κε από την Τρόι­κα και στην οποία τε­λι­κά υπο­τά­χθη­κε η αρι­στε­ρή κυ­βέρ­νη­ση του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ, παρά την ψήφο του ελ­λη­νι­κού λαού στο δη­μο­ψή­φι­σμα που απέρ­ρι­πτε τα δρα­κό­ντεια μέτρα της Τρόι­κα.

Από τότε, η ελ­λη­νι­κή κα­πι­τα­λι­στι­κή οι­κο­νο­μία πα­σχί­ζει να ανα­κάμ­ψει με δυ­σκο­λία. Το 2017, η βαθιά ύφεση είχε πλέον τερ­μα­τι­στεί και υπήρ­χε κά­ποια πε­ριο­ρι­σμέ­νη ανά­πτυ­ξη. Αλλά τα πραγ­μα­τι­κά επί­πε­δα του ΑΕΠ πα­ρα­μέ­νουν πε­ρί­που 25% κάτω από αυτά του 2010. Και η πραγ­μα­τι­κή αύ­ξη­ση του ΑΕΠ είχε αρ­χί­σει να επι­βρα­δύ­νε­ται ξανά (όπως σε πολ­λές χώρες) πριν χτυ­πή­σει η παν­δη­μία. Οι πα­ρα­γω­γι­κές επεν­δύ­σεις πα­ρα­μέ­νουν στά­σι­μες εδώ και 7 χρό­νια, ενώ η απα­σχό­λη­ση έχει μειω­θεί κατά 1/3, επει­δή πολ­λοί μορ­φω­μέ­νοι Έλ­λη­νες (πε­ρί­που μισό εκα­τομ­μύ­ριο) έχουν με­τα­να­στεύ­σει για να βρουν δου­λειά. Με­γά­λα τμή­μα­τα των κα­πι­τα­λι­στι­κών κλά­δων είναι σε νε­κρο­ζώ­ντα­νη κα­τά­στα­ση –πάνω από το 1/3 των δα­νεί­ων που έχουν δώσει οι ελ­λη­νι­κές τρά­πε­ζες δεν εξυ­πη­ρε­τεί­ται και οι ελ­λη­νι­κές τρά­πε­ζες έχουν το υψη­λό­τε­ρο επί­πε­δο μη-εξυ­πη­ρε­τού­με­νων δα­νεί­ων στην Ευ­ρώ­πη.

Πάνω από όλα, το ελ­λη­νι­κό κε­φά­λαιο αντι­με­τω­πί­σει χα­μη­λή και μειού­με­νη κερ­δο­φο­ρία. Σύμ­φω­να με το Penn World Tables, ο εσω­τε­ρι­κός [ΣτΜ: χωρίς να υπο­λο­γί­ζο­νται «εξω­γε­νείς» πα­ρά­γο­ντες] βαθ­μός από­δο­σης [ΣτΜ: ανα­με­νό­με­νων κερ­δών μιας επέν­δυ­σης] έπεσε κατά 23% από το 1997 ως το 2012. Από τότε και μέχρι το 2017, είχε ανα­κάμ­ψει κατά μόλις 14%. Αλλά το 2017, η κερ­δο­φο­ρία πα­ρέ­με­νε 12% χα­μη­λό­τε­ρη από ότι το 1997. Μετά το 2017, σύμ­φω­να με τα στοι­χεία της AMECO, η κερ­δο­φο­ρία βελ­τιώ­θη­κε, αλλά πα­ρέ­μει­νε 10% κάτω από τα επί­πε­δα πριν την κρίση του 2007.

Πί­να­κας: Εσω­τε­ρι­κός Βαθ­μός Από­δο­σης.

Αλλά σή­με­ρα η τρα­γω­δία της Ελ­λά­δας βρί­σκε­ται στην τρίτη της πράξη, με την παν­δη­μία. Η πα­γκό­σμια οι­κο­νο­μία έχει ει­σέλ­θει σε μια φάση βου­τιάς της πα­ρα­γω­γής, των εμπο­ρι­κών επεν­δύ­σε­ων και της απα­σχό­λη­σης που θα ξε­πε­ρά­σει την Με­γά­λη Ύφεση του 2008-09, η οποία ήταν μέχρι πρό­τι­νος η βα­θύ­τε­ρη πτώση μετά τη δε­κα­ε­τία του ’30. Και η Ελ­λά­δα βρί­σκε­ται εκτε­θει­μέ­νη στην πρώτη γραμ­μή του πυρός. Πε­ρί­που το 25% της οι­κο­νο­μί­ας της αφορά τον του­ρι­σμό, ο οποί­ος είναι κλά­δος που απο­δε­κα­τί­ζε­ται.

Και η κυ­βέρ­νη­ση δεν είναι σε οι­κο­νο­μι­κή θέση να δα­πα­νή­σει για να δια­σώ­σει βιο­μη­χα­νί­ες, θέ­σεις ερ­γα­σί­ας και ει­σο­δή­μα­τα. Για χρό­νια, υπό την επι­βο­λή αρ­χι­κά της τρόι­κα κι έπει­τα της ΕΕ, οι ελ­λη­νι­κές κυ­βερ­νή­σεις έχουν υπο­χρε­ω­θεί να κα­τα­γρά­φουν με­γά­λα πρω­το­γε­νή πλε­ο­νά­σμα­τα στους προ­ϋ­πο­λο­γι­σμούς τους –με άλλα λόγια η κυ­βέρ­νη­ση οφεί­λει να φο­ρο­λο­γεί τους αν­θρώ­πους πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρα από όσα δα­πα­νά σε δη­μό­σιες υπη­ρε­σί­ες.

Πί­να­κας: Δη­μό­σιο πρω­το­γε­νές έλ­λειμ­μα/πλε­ό­να­σμα (ως πο­σο­στό του ΑΕΠ)

Τα πλε­ο­νά­σμα­τα χρη­σι­μο­ποιού­νταν για να απο­πλη­ρώ­νουν το αυ­ξα­νό­με­νο βάρος των επι­το­κί­ων του αστρο­νο­μι­κά υψη­λού δη­μό­σιου χρέ­ους. Κάθε χρόνο, το 3,6% του ΑΕΠ πη­γαί­νει σε απο­πλη­ρω­μές επι­το­κί­ων του δη­μό­σιου χρέ­ους που πα­ρα­μέ­νει σκαρ­φα­λω­μέ­νο στο 180% του ΑΕΠ.

Πί­να­κας: Το ελ­λη­νι­κό χρέος ως πο­σο­στό του ΑΕΠ