Μετά τη δολοφονία και τον εις τριπλό βιασμό (καθ’ ομολογία του δράστη Γιάννη Παρασκάκη) της Suzanne Eaton η Χανιώτικη κοινωνία συζητά για τις ευθύνες της οικογένειας αλλά και του κοντινού κύκλου του φονιά. Όμως, πολλές φορές το πρόβλημα το διακρίνεις μόνο μετά που θα συμβεί η καταστροφή.
Μία τέτοια περίπτωση του Dylan Klebold γιου της Sue Klebold που μαζί με τον φίλο του σκότωσαν 12 συμμαθητές τους και έναν καθηγητή στο Λύκειο Κόλουμπαϊν. Αν και τα γεγονότα είναι πολύ διαφορετικά, όπως και οι λόγοι πίσω από τις πράξεις, και στις δύο περιπτώσεις η κριτική στοχεύει και στην οικογένεια με ερωτήματα όπως “πώς γίνεται να μην είχαν καταλάβει τίποτα”.
Στην ομιλία που έδωσε η Sue Klebold μιλά για τη φρίκη του Κολουμπάιν όπου ο γιος της πρωταγωνίστησε, για τις επιπτώσεις στις ζωές των ανθρώπων αλλά και στη δική της, στα ερωτήματα για το πώς δε μπορούσε να γνωρίζει, για το σύστημα ψυχικής υγείας στις ΗΠΑ που αποτυγχάνει να λειτουργήσει αποτελεσματικά.
Διαβάστε την ομιλία της:
Η τελευταία φορά που άκουσα τη φωνή του γιου μου ήταν όταν βγήκε από την εξώπορτα για να πάει στο σχολείο. Είπε μια λέξη στο σκοτάδι: «Γεια».
Ήταν 20 Απριλίου του 1999. Αργότερα εκείνη την ημέρα, στο Λύκειο του Κόλουμπαϊν, ο γιος μου Ντίλαν και ο φίλος του Έρικ σκότωσαν 12 μαθητές κι έναν καθηγητή και τραυμάτισαν περισσότερα από 20 άτομα προτού αυτοκτονήσουν. Δεκατρείς αθώοι άνθρωποι σκοτώθηκαν, αφήνοντας τους αγαπημένους τους να θρηνούν με ψυχικά τραύματα. Άλλοι τραυματίστηκαν. Κάποιοι απ’ αυτούς παραμορφώθηκαν και κάποιοι έμειναν ανάπηροι. Όμως το μέγεθος αυτής της τραγωδίας δεν μπορεί να υπολογιστεί μόνο σε θανάτους και τραυματισμούς. Δεν υπάρχει τρόπος να υπολογιστούν οι ψυχολογικές συνέπειες όσων βρίσκονταν στο σχολείο ή όσων συμμετείχαν στις πρώτες βοήθειες και στις προσπάθειες καθαρισμού. Δεν υπάρχει τρόπος να υπολογίσει κανείς το μέγεθος μιας τραγωδίας όπως αυτής του Κόλουμπαϊν, κυριώς επειδή μπορεί να αποτελέσει το προσχέδιο για να κάνουν άλλοι ένοπλοι δράστες τις δικές τους θηριωδίες. Το Κόλουμπαϊν ήταν ένα παλιρροϊκό κύμα, κι όταν τελικά ξέσπασε, χρειάστηκαν να περάσουν χρόνια μέχρι η κοινότητα και η κοινωνία να κατανοήσουν τις συνέπειές του. Κι εμένα μου πήρε χρόνια για ν’ αποδεχτώ την κληρονομιά του γιου μου. Η βάναυση συμπεριφορά του που όρισε το τέλος της ζωής του, μου έδειξε ότι ήταν ένας τελείως διαφορετικός άνθρωπος απ’ αυτόν που ήξερα.
Μετά με ρωτούσαν διάφοροι, «Πώς γίνεται να μην το ήξερες; Τι μητέρα ήσουν;» Ακόμα κάνω στον εαυτό μου αυτές τις ερωτήσεις. Πριν τους πυροβολισμούς νόμιζα πως ήμουν καλή μητέρα. Βοηθούσα τα παιδιά μου να γίνουν στοργικοί, υγιείς, υπεύθυνοι ενήλικες, κάτι που ήταν ο πιο σημαντικός ρόλος της ζωής μου. Όμως η τραγωδία με έπεισε πως είχα αποτύχει σαν γονιός, και είναι, εν μέρει, αυτή η αίσθηση της αποτυχίας που με έφερε εδώ σήμερα.
Εκτός από τον πατέρα του, ήμουν εκείνη που ήξερε και αγαπούσε τον Ντίλαν περισσότερο απ’ όλους. Αν κάποιος μπορούσε να ξέρει τι του συνέβαινε, θα έπρεπε να είμαι εγώ αυτή, σωστά; Όμως δεν ήξερα. Σήμερα βρίσκομαι εδώ για να μοιραστώ τι σημαίνει να είσαι μητέρα κάποιου που σκότωσε και τραυμάτισε. Για χρόνια μετά την τραγωδία σκάλιζα τη μνήμη μου, προσπαθώντας να καταλάβω πού ακριβώς απέτυχα ως γονιός.
Όμως δεν υπάρχουν απλές απαντήσεις. Δεν μπορώ να σας δώσω κάποια λύση. Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να μοιραστώ μαζί σας όσα έμαθα. Όταν μιλάω με ανθρώπους που δεν με ήξεραν πριν τους πυροβολισμούς, έχω τρεις δοκιμασίες ν’ αντιμετωπίσω. Η πρώτη είναι πως όταν μπαίνω σε μια αίθουσα όπως αυτή, δεν μπορώ να ξέρω αν υπάρχει κάποιος που να έχει χάσει κάποιον δικό του εξαιτίας του γιου μου.
Έχω την ανάγκη να ομολογήσω τον πόνο που προκάλεσε κάποιος από την οικογένειά μου και που δεν βρίσκεται εδώ για να το ομολογήσει ο ίδιος. Οπότε, κατ’ αρχήν, με όλη μου την καρδιά, σας ζητώ συγνώμη αν σας πλήγωσε ο γιος μου. Η δεύτερη δυσκολία που έχω ν’ αντιμετωπίσω είναι πως πρέπει να ζητήσω κατανόηση, ακόμα και συμπόνοια, όταν αναφέρομαι στον θάνατο του γιου μου ως αυτοκτονία. Δύο χρόνια προτού πεθάνει, έγραφε σε μια σελίδα σημειωματάριου πως έκανε χαρακιές στον εαυτό του. Έλεγε πως ζούσε σε αγωνία και πως ήθελε να πάρει ένα όπλο και να δώσει τέλος στη ζωή του. Αυτά τα έμαθα μερικούς μήνες μετά τον θάνατό του.
Όταν αναφέρομαι στον θάνατό του ως αυτοκτονία, δεν προσπαθώ να μειώσω το κακό που έκανε στο τέλος της ζωής του. Προσπαθώ να κατανοήσω πώς οι αυτοκτονικές του σκέψεις τον οδήγησαν στον φόνο. Μετά από πολύ διάβασμα και μιλώντας με ειδικούς, κατέληξα να πιστέψω πως η συμμετοχή του στους πυροβολισμούς δεν είχε τις ρίζες της στην επιθυμία του να σκοτώσει, αλλά στην επιθυμία του να πεθάνει. Η τρίτη δυσκολία που έχω όταν μιλάω για τη φονική αυτοκτονία του γιου μου, είναι πως μιλάω για την ψυχική υγεία -με συγχωρείτε- είναι πως μιλάω για την ψυχική υγεία ή την εγκεφαλική υγεία, όπως προτιμώ να την αποκαλώ, επειδή αυτό είναι πιο συγκεκριμένο. Και την ίδια στιγμή μιλάω για τη βία.
Το τελευταίο που θέλω να κάνω είναι να συμβάλλω στην παρεξήγηση που ήδη υπάρχει γύρω από τις ψυχικές ασθένειες. Μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό όσων πάσχουν από ψυχικές ασθένειες γίνονται βίαιοι προς κάποιον άλλο. Όμως, απ’ όσους αυτοκτονούν, υπολογίζεται πως περίπου το 75% έως και πάνω από 90%, είχε μια ψυχική πάθηση που θα μπορούσε να είχε διαγνωστεί. Όπως πολύ καλά γνωρίζετε, το σύστημα φροντίδας ψυχικής υγείας που έχουμε δεν είναι επαρκώς εξοπλισμένο για να βοηθήσει όλους, και δεν έχουν όλοι όσοι κάνουν καταστροφικές σκέψεις τα συμπτώματα που θα οδηγήσουν σε μια συγκεκριμένη διάγνωση.
Πολλοί από εκείνους που έχουν επίμονα συναισθήματα φόβου, θυμού ή απελπισίας, δεν έχουν ποτέ διαγνωστεί, ούτε έχουν λάβει θεραπεία. Πολύ συχνά, τραβούν την προσοχή μας μόνο όταν εκδηλώσουν κάποια κρίση.
Αν είναι σωστοί οι υπολογισμοί, ότι περίπου στο 1-2% των αυτοκτονιών, συμπεριλαμβάνεται και ο φόνος κάποιου άλλου ατόμου, όταν αυξάνονται τα ποσοστά αυτοκτονιών, όπως αυξάνονται σε κάποιες πληθυσμιακές ομάδες, τα ποσοστά αυτοκτονιών με φόνους αυξάνονται κι αυτά. Ήθελα να καταλάβω τι γινόταν στο μυαλό του Ντίλαν πριν τον θάνατό του, έτσι έψαξα για απαντήσεις σε άλλους που είχαν απώλειες από αυτοκτονίες. Έκανα έρευνα και έγινα εθελόντρια σε διοργανώσεις ανεύρεσης πόρων, και όποτε μπορούσα μιλούσα με εκείνους που είχαν επιβιώσει από τις δικές τους αυτοκτονικές κρίσεις ή απόπειρες.
Μία από τις πιο χρήσιμες συζητήσεις που έκανα ήταν με μια συνάδελφο που με άκουσε να μιλάω με κάποιον στο γραφείο μου. Με άκουσε να λέω πως δεν γινόταν να με αγαπούσε ο Ντίλαν αφού μπόρεσε να κάνει κάτι τόσο τρομερό. Αργότερα, όταν με πέτυχε μόνη μου, μου ζήτησε συγγνώμη που άκουσε αυτή τη συζήτηση, αλλά μου είπε πως έκανα λάθος.
Μου είπε πως όταν ήταν μια νεαρή μητέρα χωρίς σύζυγο, με τρία μικρά παιδιά, έπαθε βαριά κατάθλιψη και νοσηλεύτηκε για την ασφάλειά της. Εκείνη την περίοδο ήταν βέβαιη πως θα ήταν καλύτερο για τα παιδιά της αν πέθαινε, έτσι, είχε σχεδιάσει να βάλει τέλος στη ζωή της. Με διαβεβαίωσε πως η αγάπη της μάνας είναι ο πιο ισχυρός δεσμός στη Γη, και πως αγαπούσε τα παιδιά της περισσότερο απ’ οτιδήποτε στον κόσμο, όμως, λόγω της ασθένειάς της, ήταν σίγουρη πως τα παιδιά της θα ήταν καλύτερα χωρίς αυτήν.
Αυτό που μου είπε και που το έμαθα και από άλλους, είναι πως δεν παίρνουμε απόφαση, ούτε επιλέγουμε να πεθάνουμε αυτοκτονώντας, με τον ίδιο τρόπο που επιλέγουμε τι αμάξι θα οδηγήσουμε ή πού θα πάμε το Σάββατο βράδυ. Όταν κάποιος έχει ακραίες αυτοκτονικές τάσεις, η επείγουσα κατάσταση της υγείας του βρίσκεται στο στάδιο 4.
Η σκέψη τους έχει παραλύσει και δεν έχουν πια πρόσβαση στην αυτοκυριαρχία τους. Παρ’ όλο που μπορούν να κάνουν σχέδια και να δράσουν λογικά, η αίσθηση της αλήθειας παραμορφώνεται από ένα φίλτρο πόνου μέσα από το οποίο ερμηνεύουν την πραγματικότητα. Μερικοί άνθρωποι μπορούν να κρύβονται πολύ καλά όταν είναι έτσι και συχνά έχουν καλό λόγο που το κάνουν. Πολλοί από εμάς κάνουμε κάποια στιγμή αυτοκτονικές σκέψεις, αλλά κάποιος που έχει συνεχείς, επίμονες αυτοκτονικές σκέψεις και ψάχνει τρόπο για να πεθάνει, παρουσιάζει συμπτώματα παθολογίας, και όπως με πολλές άλλες ασθένειες, η πάθηση πρέπει να διαγνωστεί και να θεραπευτεί προτού χαθεί κάποια ζωή. Όμως ο θάνατος του γιου μου δεν ήταν καθαρή αυτοκτονία.
Συμπεριέλαβε και μαζική δολοφονία. Ήθελα να μάθω πώς οι αυτοκτονικές σκέψεις του έγιναν φονικές. Όμως δεν έχουν γίνει αρκετές έρευνες και δεν υπάρχουν απλές απαντήσεις. Ναι, πιθανότατα έπασχε από χρόνια κατάθλιψη. Ως προσωπικότητα ήταν τελειομανής και αυτόνομος και αυτό τον δυσκόλευε να ζητήσει βοήθεια από άλλους. Όλα ξεκίνησαν με κάποια γεγονότα που βίωσε στο σχολείο, που τον έκαναν να αισθανθεί άχρηστος, εξευτελισμένος και θυμωμένος.
Και είχε μια πολύπλοκη φιλία μ’ ένα αγόρι, που αισθανόταν κι αυτό οργισμένο και απομονωμένο και που ήταν εξαιρετικά διαταραγμένο, ελεγκτικό, με φονικές τάσεις. Επιπλέον, σ΄αυτή την περίοδο της ζωής του που ήταν εξαιρετικά ευάλωτος και ευαίσθητος, ο Ντίλαν απέκτησε πρόσβαση σε όπλα, παρ’ όλο που δεν είχαμε ποτέ όπλα στο σπίτι. Ήταν εξωφενικά εύκολο για ένα 17χρονο αγόρι ν’ αγοράσει όπλα τόσο νόμιμα όσο και παράνομα, χωρίς να το γνωρίζω και χωρίς να έχω δώσει την άδειά μου. Και παρ’ όλα αυτά, μετά από 17 χρόνια και μετά από πολλές ένοπλες επιθέσεις σε σχολεία, εξακολουθεί να είναι εξωφρενικά εύκολο.
Αυτό που έκανε ο Ντίλαν εκείνη τη μέρα μου ράγισε την καρδιά, και όπως συμβαίνει συχνά με τις τραυματικές εμπειρίες, είχε συνέπειες στο σώμα και στο μυαλό μου. Δυο χρόνια μετά τους πυροβολισμούς έπαθα καρκίνο του στήθους, και δύο χρόνια μετά απ’ αυτό, άρχισα να έχω ψυχολογικά προβλήματα. Εκτός από το να θρηνώ ασταμάτητα, έτρεμα και μήπως πέσω πάνω σε κάποιο μέλος των οικογενειών των θυμάτων του Ντίλαν, ή πως θα με κυνηγούσαν οι εφημερίδες ή κάποιος οργισμένος πολίτης. Φοβόμουν να δω ειδήσεις, φοβόμουν πως θ’ άκουγα να με αποκαλούν φριχτή μητέρα ή απαίσιο άτομο. Άρχισα να παθαίνω κρίσεις πανικού.
Οι πρώτες κρίσεις άρχισαν τέσσερα χρόνια μετά τους πυροβολισμούς, όταν προετοιμαζόμουν για τις καταθέσεις και θα έπρεπε να βρεθώ πρόσωπο με πρόσωπο με τις οικογένειες των θυμάτων. Ο δεύτερος γύρος ξεκίνησε έξι χρόνια μετά τους πυροβολισμούς, όταν ετοιμαζόμουν να κάνω μια δημόσια ομιλία για τους φόνους-αυτοκτονίες για πρώτη φορά σε ένα συνέδριο. Και τα δύο επεισόδια κράτησαν για αρκετές εβδομάδες. Οι κρίσεις συνέβαιναν παντού: στα μαγαζιά, στο γραφείο μου, ακόμα κι όταν διάβαζα ένα βιβλίο στο κρεβάτι.
Το μυαλό μου εγκλωβιζόταν μέσα σ’ έναν κύκλο τρόμου, και όσο κι αν προσπαθούσα να ηρεμήσω ή να σκεφτώ λογικά για να βγω απ’ αυτό, δεν τα κατάφερνα. Αισθανόμουν σαν να προσπαθούσε το μυαλό μου να με σκοτώσει, και μετά, ο φόβος του φόβου κυριαρχούσε σ’ όλες τις σκέψεις μου.
Τότε είναι που έμαθα από πρώτο χέρι πώς είναι να δυσλειτουργεί το μυαλό σου. Τότε είναι που έγινα πραγματικά υπέρμαχος της ψυχικής υγείας. Με θεραπεία, φάρμακα και φροντίδα του εαυτού μου η ζωή μου τελικά ξανάγινε φυσιολογική στον βαθμό που γινόταν, υπό τις υπάρχουσες συνθήκες. Όταν έκανα αναδρομή των γεγονότων, μπόρεσα να δω πως η δυσλειτουργία του γιου μου πιθανώς να εξελίχθηκε μέσα σε δύο, περίπου, χρόνια, διάστημα που ήταν αρκετό για να λάβει βοήθεια, αν κάποιος είχε καταλάβει πως χρειαζόταν βοήθεια και ήξερε τι έπρεπε να κάνει. Κάθε φορά που κάποιος με ρωτάει, «Πώς γίνεται να μην το είχες καταλάβει;» αισθάνομαι σαν να μου ρίχνουν γροθιά στο στομάχι. Εμπεριέχει κατηγορία και τροφοδοτείται από τις ενοχές μου, από τις οποίες, όση θεραπεία κι αν κάνω, δεν θα μπορέσω ποτέ ν’ απαλλαγώ πλήρως.
Όμως να κάτι που έμαθα: Αν η αγάπη αρκούσε για να αποτρέψει κάποιον που είναι αυτοκτονικός από το να κάνει κακό στον εαυτό του, θα υπήρχαν ελάχιστες αυτοκτονίες. Όμως η αγάπη δεν αρκεί, και γίνονται συχνά αυτοκτονίες. Είναι η δεύτερη αιτία θανάτου για νέους 10 εως 34 ετών και 15% των νέων στην Αμερική έχουν αναφέρει πως την προηγούμενη χρονιά είχαν σχεδιάσει ν’ αυτοκτονήσουν. Έμαθα πως ανεξάρτητα από το πόσο πολύ θέλουμε να πιστεύουμε πως μπορούμε, δεν γίνεται να γνωρίζουμε ή να ελέγχουμε όλα όσα σκέφτονται ή αισθάνονται τα αγαπημένα μας πρόσωπα. Κι αν πιστεύουμε πεισματικά ότι εμείς με κάποιο τρόπο διαφέρουμε, ότι κάποιος που εμείς αγαπάμε δεν θα σκεφτόταν ποτέ να κάνει κακό στον εαυτό του ή σε κάποιον άλλο, μπορεί να είναι η αιτία που δεν θα δούμε αυτό που βρίσκεται μπροστά στα μάτια μας.
Κι αν συμβεί το χειρότερο, πρέπει να μάθουμε να συγχωρούμε τον εαυτό μας που είχε άγνοια, που δεν έκανε τις σωστές ερωτήσεις ή που δεν βρήκε τη σωστή θεραπεία. Πρέπει πάντα να υποθέτουμε πως κάποιος που αγαπάμε μπορεί να υποφέρει, ανεξάρτητα απ’ το τι λέει ή το πώς συμπεριφέρεται. Πρέπει ν’ ακούμε μ’ όλη μας την ψυχή, χωρίς κριτική, και χωρίς να προσφέρουμε λύσεις. Ξέρω πως θα ζήσω με αυτή την τραγωδία, με αυτές τις πολλαπλές τραγωδίες, για το υπόλοιπο της ζωής μου. Ξέρω ότι στο μυαλό πολλών, η δική μου απώλεια δεν μπορεί να συγκριθεί με τις απώλειες των άλλων οικογενειών.
Ξέρω πως ο δικός μου αγώνας δεν κάνει τον δικό τους πιο εύκολο. Ξέρω πως υπάρχουν και κάποιοι που θεωρούν πως δεν έχω δικαίωμα στον πόνο, αλλά μόνο σε μια ζωή μετάνοιας. Τελικά, αυτό που ξέρω συνοψίζεται στο εξής: Το τραγικό είναι πως ακόμα και οι πιο προσεχτικοί και υπεύθυνοι από εμάς, ίσως να μην μπορούν να βοηθήσουν, αλλά για χάρη της αγάπης, πάντα πρέπει να προσπαθούμε να μάθουμε αυτό που δεν ξέρουμε. Σας ευχαριστώ. (Χειροκρότημα)