Από το βιβλίο «Ριζίτικα για τα Σφακιά»του Πάρι Στ. Κελαϊδή
Γ-εις Σφακιανός εχύθηκεν ωσάν το περιστέρι
και του ‘κοψεν τη γ-κεφαλή με το δεξιόν του χέρι.
Του έκοψε τη γ-κεφαλή τ’ Αλή του Γλυμιδάκη
κι’ εβάσταν την στη χέραν του ωσάν το μπαϊράκι
Γλυμίδη, το κεφάλι σου που ‘βανες τα τσιτσέκια
οι Σφακιανοί το βάλασι σημάδι στα ντουφέκια…
1. Σφακιά – Ρέθεμνος 26.11.1822
2. Δυό ήταν οι αγριότεροι Τούρκοι της περιοχής Ρεθύμνου, στην αρχή της επαναστάσεως του 1821. Ο Γετίμ – Αλής και ο Γλυμίδ – Αλής. Αιμοσταγείς, αιμοδιψείς αιμοβόροι και οι δυό. Μόνο τα ονόματά τους προκαλούσαν φρίκη στους ραγιάδες. Η αγριότητα και η απανθρωπιά τους ένωνε με φιλία μεγάλη.
3. Έτσι, όταν μαθεύτηκε στο Ρέθεμνο ο θάνατος του Γετίμ – Αλή, θρήνος και οδυρμός σηκώθηκε στις τούρκικες συνοικίες.
Ο θηριώδης Γλυμίδ – Αλής, μπροστά σε πλήθος ομόθρησκούς του, έδωσε όρκο βαρύ: Γρήγορα θα ‘παιρνε εκδίκηση για το θάνατο του ορτάκη του (έμπιστου συντρόφου του) και των άλλων σκοτωμένων στο Αρκάδι. Θα ‘φερνε – είπε – στο Ρέθεμνο τα κεφάλια των αρχηγών των γκιαούρηδων, που τόλμησαν να σκοτώσουν τον Γετίμ Αλή.
4. Δύο χιλιάδες εκλεκτούς άντρες συγκέντρωσε – μας πληροφορεί ο ιστορικός. Και καθώς ήξερε πως οι Σφακιανοί στρατηγοί Π. Μανουσέλης, Γ. Δεληγιαννάκης και Ρ. Βουρδουμπάς κι ο Ρεθεμνιώτης Γ. Τσουδερός με τους δικούς τους βρίσκονταν στην περιοχή Ακόνια, εξεστράτευσε εναντίον τους.
5. Η συμπλοκή έγινε στις 26.11.1822 κι ήταν πεισματωδέστατη. Οι διαλεχτοί πολεμιστές του Αλή δεν ήταν συνηθισμένοι Τούρκοι «της αράδας». Αλλά και οι αριθμητικά πολύ λιγότεροι Σφακιανοί και Ρεθεμνιώτες δεν το ‘χαν σκοπό ν’ αλλάξουν τη γνωστή γενναία στάση τους. Έτσι, οι αντίπαλοι πολέμησαν λυσσαλέα. Οι απώλειες και στις δύο πλευρές, ασυνήθιστα μεγάλες.
Κάποια στιγμή ο φοβερός Γλυμίδης ορμά με το σπαθί στο χέρι, για να παρασύρει τους άντρες του σε έξοδο. Την ίδια στιγμή, όμως, πετάγεται απ’ το βράχο που ‘χε για μετερίζι, ένα παλικάρι. Είναι ο Ανδρέας Μανουσέλης, απ’ το χωριό Καλλικράτης Σφακίων. Χύνεται εναντίον του τρομερού γιανίτσαρου. Και, με μια σπαθιά, του κόβει το κεφάλι. Ύστερα, καρφώνει το κομμένο κεφάλι στο ντουφέκι του ίδιου του Αλή, κι επανέρχεται στη βάση του, μέσα σ’ ένα καταιγισμό από βόλια των Τούρκων – που στο μεταξύ είχαν συνέλθει απ’ την πρώτη έκπληξη.
6. Ο Ανδρέας Μανουσέλης ήταν νεώτερος αδελφός του στρατηγού της ίδιας μάχης Πέτρου Μανουσέλη και επίσης αδελφός του στρατηγού Αναγνώστη Μανουσέλη – που ‘χε σκοτωθεί τον πρώτο χρόνο της επαναστάσεως.
Μετά τον θάνατο του Αναγνώστη και προκειμένου να οριστεί άλλος αρχηγός των Καλλικρατιανών, έγινε πολύ «ζύγισμα»: ποιος από τους δύο επιζώντες αντρειωμένους αδελφούς του θα διαδεχόταν τον νεκρό;
Ο Πέτρος ήταν συνετός, με χαρακτήρα ήπιο. Ο Ανδρέας, πάλι, φημιζόταν σαν ο γενναιότερος μαχητής της Κρήτης. Για τις φθορές που είχε προκαλέσει στον εχθρό, τον επονόμαζαν «Τουρκοφάγο». Έχει γραφτεί ότι «εάν ούτος ανετρέφετο και εξεπαιδεύετο στρατιωτικώς υπό ευρωπαϊκής κυβερνήσεως, θα αναδεικνύετο εις εκ των ενδοξότερων στρατηγών του κόσμου». Είχε, όμως, το μειονέκτημα να ‘ναι σκληρός και τραχύς. Γι’ αυτό λίγο ήταν οι φίλοι του.
Τούτο το τελευταίο γεγονός ήταν η αιτία να χάσει τον βαθμό του στρατηγού. Διότι, σαν έφτασε στην Κρήτη ο Αφεντούλιεφ (25.10.1821) ως Αρχιστράτηγος, οι ίδιοι οι Σφακιανοί του υπέδειξαν τον συνετό Πέτρο για στρατηγό των Καλλικρατιανών.
Παρ’ όλα αυτά, οι ιστορικοί υποσημειώνουν: «Ο μεν Πέτρος Μανουσέλης είχε την αρχηγίαν, αλλ΄ ο αδελφός του Ανδρέας διηύθυνε τους ομοχωρίους του».
7. Οι απώλειες της μάχης εκείνης ήταν 14 Έλληνες νεκροί και μερικοί τραυματίες, ενώ η αντίστοιχη ζημία του εχθρού ήταν 203 μαχητές – όπως αναφέρει παραλλαγή του ίδιου τραγουδιού. Μεταξύ των τελευταίων, εκατό περίπου ήταν επιφανείς Οθωμανοί – με αποτέλεσμα «πένθος βαρύ να απλωθή εις Ρέθυμνον».
Οι επιφανείς Τούρκοι που αιχμαλωτίστηκαν (όπως ο διάσημος Μουρούζ Αγάς με τον σημαιοφόρο του και το μπαϊράκι του, δύο μπέηδες, «ανώτατης περιοπής» και άλλοι), οδηγήθηκαν στο Λουτρό Σφακίων. Και ύστερα από συνενοήσεις, τους έστειλαν στη Σμύρνη και τους αντάλλαξαν με Ρεθεμνιώτες αιχμαλώτους χριστιανούς
8. Για τη γενικότερη δράση της οικογένειας Μανουσέλη, βλέπε εκτός των άλλων και: Β. Ψιλάκη, Ιστορία της Κρήτης, τόμος Γ, σελίδες 219, 918, 985, 1122, 1175, Π. Κριάρη, Νεώτερη Ιστορία της Κρήτης, τόμος Γ, σελ. 488, 509, 553, 601, 626, 673, 695, 731, Ι. Μουρέλλου, Ιστορία της Κρήτης, τόμος Α, σελ. 427, Γρ. Παπαδοπετράκη, Ιστορία των Σφακίων, σελ. 378, 380, 381, 387, 411 και αλλού
