Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΤΟΜΑΣ ΜΩΡ- THOMAS MORE
(Λονδίνο 1478-1535)
Σπουδαίος άγγλος ουμανιστής, συγγραφέας, νομικός και πολιτικός, μέλος του Κοινοβουλίου, αντεισαγγελέας του Λονδίνου, Άγιος της Καθολικής Εκκλησίας, πρεσβευτής στην Φλάνδρα, πραγματοποιώντας πολλές αποστολές, μέλος του βασιλικού συμβουλίου, υφυπουργός θησαυροφυλακίου, λόρδος Σφραγιδοφύλακας, καγκελάριος του Λάγκαστερ και του Βασιλείου το 1529. Αντίθετος στον ηπειρωτικό πόλεμο στην Ευρώπη, συνδέθηκε με τους ανθρωπιστικούς κύκλους της εποχής του (Έρασμο, Μπυντέ, Φίσσερ), μελέτησε τους αρχαίους συγγραφείς και μετέφρασε τον Λουκιανό. Το κύριο έργο του αποτελεί το απαύγασμα της ουτοπικής φιλολογίας, αριστούργημα της αναγεννησιακής περιόδου, περιγράφοντας την ιδεώδη πολιτεία με εξοστρακισμό του χρήματος και των δικηγόρων, με ανεξιθρησκεία και άριστη διακυβέρνηση. Αρνήθηκε να δικαιολογήσει το διαζύγιο του Ερρίκου και τον γάμο του με την Άννα Μπόλεϋν και να υπογράψει το διάταγμα διαδοχής, καθαιρέθηκε και αποκεφαλίστηκε.
Έργα: Ιστορία του Ριχάρδου Γ΄ (1513-1517), Ουτοπία (1515), Τα τέσσερα τελευταία πράγματα (1522), Διάλογος περί αιρέσεων (1528), Ικεσία ψυχών (1529), Διάλογος περί παρηγορίας εν ταις θλίψεσιν (1534), Πραγματεία περί του πάθους (1535).
Βιβλιογραφία: Will. Poper, The life of sir Thomas More, 1555, Karl Kautsky, Thomas More and his Utopia, 1888, E.E. Reynolds, The Trialet of St Thomas More, 1964, Gerard Wegemer, Thomas More, A portrait of courage, 1995, Marvin O’ Connell, A man for all seasons, An historian’s demur, 2002, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς.
Κινηματογράφος: Ο άνθρωπος για όλες τις εποχές, F. Zinnemann, 1966, (Paul Scofield).
Εικονογραφία: Προσωπογραφία, Χανς Χόλμπαϊν νεώτερος, 1527, Ανδριάντας, L.C. Bevis, Ναός Τσέλσυ, Λονδίνο.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Πιστός υπηρέτης του βασιλέως αλλά πρώτον του Θεού» (Τόμας Μουρ).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΤΟΜΑΣ ΜΟΥΡ, ΟΥΤΟΠΙΑ (ΒΙΒΛ. ΙΙ)
** ** **
Ο Πλάτων στην Πολιτεία του αναφέρεται σε μια πόλη “ἐν λόγοις κειμένῃ, ἐπεὶ γῆς γε οὐδαμοῦ οἶμαι αὐτὴν εἶναι” (592a-b), που στήθηκε με τα λόγια, γιατί κατά τη γνώμη του δεν υπάρχει αυτή σε κανένα μέρος της γης. Από αυτό πιθανώς το απόσπασμα ο Τόμας Μουρ δημιούργησε τη δική του Utopia, την Ουτοπία, “σα να λέμε μια χώρα που κανείς δεν πηγαίνει” ανοίγοντας ένα μεγάλο κεφάλαιο στην πολιτειολογία, στην πολιτική θεωρία, και στην πολιτική φιλοσοφία. Και σήμερα ουτοπία δεν είναι εκείνο που δεν έχει τόπο, αλλά μάλλον εκείνο που εμποδίζεται να γεννηθεί από την εξουσία των κατεστημένων κοινωνιών (Marcuse, An Essay on Liberation).
Η ουτοπική όμως σκέψη και πράξη προϋπήρξε του Μουρ και του Πλάτωνα. Αν παραβλέψομε τον Παράδεισο της Πᾳλαιάς Διαθήκης υπάρχει η εποχή του Κρόνου στα Έργα και Ημέρες του Ησιόδου. Οι αναφορές στη φυσική κατάσταση του ανθρώπου, στον Έφορο, τον Δικαίαρχο, και τον Ποσειδώνιο, οι υπαινιγμοί του Αριστοφάνη στις Εκκλησιάζουσες, στους Όρνιθες (Νεφελοκοκυγία), και στους Αγρίους του Φερεκράτη, οι σχεδιασμοί του Φαλέα Χαλκηδόνιου και του Ιππόδαμου Μιλήσιου, η κίνηση των Πυθαγόρειων δεν αποτελούν παρά αναζητήσεις ιδανικών καταστάσεων και πολιτειών. Η πλατωνική Πολιτεία είναι η πιο ονομαστή ουτοπία, ενώ οι ιδέες του Αρίστιππου και των κυρηναϊκών και του Αντισθένη και των κυνικών προσεγγίζουν μια αναρχική σχεδόν αντίληψη, ουσιαστικά ουτοπική. Το ίδιο και το κοσμοπολιτικό αναρχικό ιδεώδες των στωϊκών (Ζήνων, Περί Πολιτείας). Η επίδραση της Πολιτείας συναντάται και στον Πλωτίνο (Πλατωνόπολις), όπως επίσης και στον Εκαταίο (Κιμμερίς πόλις), στον Θεόπομπο (Μεροπίς γη), στον Ευήμερο (Ιερά αναγραφή) και στον Ιάμβουλο (Στρογγύλη νήσος).
Ο Θεόκριτος (Ειδύλλια), ο Βιργίλιος (Bukolica), ο Οράτιος (Carmina), τραγουδούν τον έρωτα, μέσα στην αμέριμνη βουκολική ζωή της εξοχής. Η μυθική Αρκαδία, συμβολική σταθερά της καταστηματικής»» ηδονής κοντά στη φύση, αποκρυσταλλώνεται το 16ο και 17ο αιώνα με τον Σαναντζάρο και τον Σίντεϋ. Και στη Ρώμη ιδρύεται το 1690 ομώνυμη ποιητική ακαδημία. Ο πίνακας του Πουσσέν Et in Arcadia ego κλείνει την ποιητική ουτοπία με μία αμφισημία της ζωής και του θανάτου, της ουτοπίας και της πραγματικότητας, που παραμένει πάντα επίκαιρη.
Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο το ασκητικό τάγμα των εσσαίων, οι καρποκρατιανοί γνωστικοί καθώς και οι πρώτες χριστιανικές κοινότητες, όπως και τα μεταγενέστερα μοναστικά κοινόβια και τα μοναχικά τάγματα της Δύσεως, περιέχουν πάμπολλα κοινωνιστικά, ανατρεπτικά, ουτοπικά στοιχεία. Η ουτοπική Πολιτεία του Ήλιου, του Αριστόνικου στη Μικρά Ασία (133-128 π.Χ.), όπως και η εξέγερση του Σπάρτακου στην Ιταλία (73-71 π.Χ.), συνδέθηκαν μάλιστα με την επαναστατική πρακτική, την εξέγερση των δούλων και των φτωχών πολιτών κατά της Ρώμης. Και στο μεσαίωνα αιρέσεις με κοινωνικές και αναρχικές τάσεις, όπως ουσσίτες, ταβορίτες, αδαμίτες, καθαροί, βαλδιστές, αδελφοί του ελευθέρου πνεύματος, βεγαρδοί, λολλαρδοί, συγγενεύουν με τις ουτοπικές αντιλήψεις και πρακτικές.