Στρατηγός Μανώλης Μάντακας: 1889 – 1968
Ο στρατηγός ήταν αδελφός της γιαγιάς μου Αικατερίνης Μαυρογένη. Οταν σπούδαζα 1952-57 κάθε Κυριακή μεσημέρι, πήγαινα ακάλεστος στα σπίτια των συγγενών. Τότε δεν είχαμε τηλέφωνα, οι άνθρωποι ήσαν απλοί και καλωσυνάτοι. Σε υποδέχονταν με αγάπη και ήσαν πολύ φιλόξενοι. Βέβαια οι συγγενείς μου είναι Κρητικοί και η φιλοξενεία και η συγγένεια είναι ιερές. Πολλές φορές πήγαινα στο σπίτι του στρατηγού. Η υποδοχή ήταν πάντα θερμότατη και από αυτόν αλλά και από τη γυναίκα του τη Μαρία Κτιστάκη ένα επίσης υπέροχο άνθρωπο. Αργότερα που ήμουν Μηχανικός βρισκόμαστε πολύ συχνά στο εξοχικό μας σπίτι στη Δροσιά. Ετσι είχα την τύχη να τους γνωρίσω πολύ καλά. Ο στρατηγός ήταν υπόδειγμα δημοκράτη. Φερόταν με σεβασμό στους ανθρώπους και ανέφερε με ευγνωμοσύνη ανθρώπους που τον βοήθησαν σε δύσκολες στιγμές της ζωής του, όπως ο παππούς μου ο Βασίλης Μαυρογένης, ο Βίγλης που τον φιλοξένησε δυο χρόνια, καταδιωκώμενο, στη Σαμαριά 1938-40 και αρκετούς άλλους.
Η προτομή στη Βίνιανη.
Μιά ζωή αγώνες, τραυματίας στη Μακεδονία στο Βαλκανικό και Α Παγκόσμιο πόλεμο, αξιωματικός τραυματίας στο Σαγκάριο στη Μικρά Ασία. Επαναστάτης κατά τη δικτατορία του Μεταξά, στρατηγός του ΕΛΑΣ και Υπουργός στρατιωτικών της κυβέρνησης του βουνού στον Β Πόλεμο, εξορία στη Μακρόνησο, βουλευτής Πειραιώς δυο φορές της ΕΔΑ.
Την εποχή που ερχόταν σπίτι μου δεν υπήρχαν αλλά και δεν μου περνούσε η ιδέα να μαγνητοφωνήσω συζητήσεις μας. Μας διηγείτο συνέχεια πράγματα σχετικά με αυτά που είχε ζήσει.Ενα από τα λίγα ντοκουμέντα που έχω είναι η απαγγελία του παρακάτω ριζίτικου (ήταν τότε 76 χρόνων). Το ριζίτικο περιγράφει τις οδηγίες, στη μάνα του, ενός αντάρτη, που πεθαίνει τραυματισμένος, πως να υποδεχθεί τους φίλους και συγγενείς.
Μάνα σαν ρθούν οι φίλοι μας
σαν ρθούν οι γι εδικοί μας
μην τωνε πεις π απόθανα
και τσοι βαροκαρδίσεις
στρώσε των τάβλα να γευτούν
και κλίνη να πλαγιάσουν
στρώσε και παραπέζουλα
να θέσουν τ αρματά τους
και το πρωί σα σηκωθούν
και σ αποχαιρετάνε
πέτωνε πως απόθανα!!!
Είναι ένα φοβερό ριζίτικο που δείχνει τη
φιλοξενεία και την αγάπη του oρεινού
Κρητικού για φίλους και συγγενείς (εδικοί)
Σύντομο βιογραφικό από το βιβλίο του Λευτέρης Ι. Ηλιάκη, Η αντίσταση στο Ν. Χανίων:
Γεννήθηκε στους Λάκκους Κυδωνίας Χανίων Κρήτης. Γόνος παλαιάς οικογένειας Κρητικών αγωνιστών 1866–1879–1886–1889–1897. Φοιτητής Νομικής κατατάχθηκε εθελοντής εις τον Ελληνικό Στρατό 1910. Πολέμησε στον Ελληνοτουρκικό και Ελληνοβουλγαρικό πόλεμο 1912-1913. Τραυματίστηκε στη μάχη του Σαρανταπόρου 1912. Αξιωματικός Πεζικού πήρε μέρος στο Εθνικό Κίνημα Θεσσαλονίκης (1916 Εθνική Άμυνα).
Υπολοχαγός ακόμα διατέλεσε Διοικητής του Ουλαμού Εφέδρων Αξιωματικών στη Θεσσαλονίκη και εκπαίδευσε 700 εφέδρους αξιωματικούς και άλλους τόσους εφέδρους υπαξιωματικούς που στελέχωσαν το Στρατό της Εθνικής Αμύνης (1916–1917). Κατόπιν στάλθηκε στο μέτωπο σαν Διοικητής Λόχου στο Α’ Σύνταγμα Σερρών. Έλαβε μέρος στη μάχη χαρακωμάτων και σε συνέχεια εις τη μάχη του Σκρα-ντι-Λέγγεν, όπου τραυματίστηκε και προάχθηκε επ’ ανδραγαθία σε Ταγματάρχη 1918.
Το 1919 έλαβε μέρος σε διαγωνισμό για την Ανώτερη Σχολή Πολέμου στο Παρίσι. Πέτυχε και στάλθηκε (στη Γαλλία) όπου σπούδασε και πήρε δίπλωμα επιτελούς αξιωματικού (1919–1921).
Μετά το τέλος των σπουδών του γύρισε στην Ελλάδα και στάλθηκε απ’ ευθείας στο Μικρασιατικό Μέτωπο. Πολέμησε μέχρι τέλους της καταστροφής και κάλυψε με το τάγμα του την υποχώρηση του Ελληνικού στρατού. Έζησε από κοντά την Μικρασιατική καταστροφή και για αυτό πήρε ενεργό μέρος στην Επανάσταση Πλαστήρα – Γονατά 1922. Κατόπιν τοποθετήθηκε στο Γενικό Στρατηγείο Έβρου ως Αντισυνταγματάρχης υπό τον Στρατηγό Πάγκαλο. Μετά υπηρέτησε στο Γενικό Επιτελείο σαν Επιτελάρχης εις το Β’ και Δ’ Σώματα Στρατού και σαν Διοικητής του 14ου Συντάγματος Χανίων. Μετά την κατάργηση του Δημοκρατικού Πολιτεύματος (Οκτώβρης 1935 από τους Παπάγο και Ρέππα στην Λεωφόρο Κηφισιάς παραιτήθηκε από το στρατό και από τότε αγωνίζονταν για την επαναφορά των συνταγματικών ελευθεριών του Ελληνικού Λαού. Κατά τοΑντιδικτατορικό Κίνημα των Χανίων 1938 πήρε ενεργό μέρος πιστεύοντας στην ανάγκη της καταπολέμησης της δικτατορίας Μεταξά. Καταδικάστηκε σε ισόβια και εξέπεσε του βαθμού του. Στη Κατοχή προσχώρησε στο ΕΑΜ και εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ (3 Ιουνίου 1944). Μετείχε στη συγκρότηση της ΠΕΕΑ (Πανελλήνιας Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης) στις 10 Μαρτίου 1944 και ορκίστηκε μέλος της και γραμματέας Στρατιωτικών και προσωρινά Συγκοινωνίας. Μετείχε στο «Εθνικό Συμβούλιο» στους Κορυσχάδες ως εθνοσύμβουλος Πειραιά (14–27 Μαΐου 1944). Αντιπρόεδρος της ΠΕΕΑ έγινε στις 28 Αυγούστου 1944. Ήταν μέλος της ανασυσταθείσας (είχε διαλυθεί στις 13 Μαρτίου 1944) Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ μαζί με τους Γ. Σιάντο και Μ. Χατζημιχάλη (2 Δεκεμβρίου 1944 – 15 Φεβρουαρίου 1945) Διώχτηκε για τις δημοκρατικές ιδέες του, εξέπεσε του βαθμού του και εξορίστηκε στη Μακρόνησο (1947–1949).Εκλέχθηκε βουλευτής Πειραιά και Νήσων (Κόμμα Αριστερών Φιλελευθέρων – Δημοκρατική Παράταξη) 1950-1951, (ΕΔΑ) 1951-1952. Σταμάτησε να πολιτεύεται λόγω πάθησης της καρδιάς 1953 και των ματιών του. Είχε τιμηθεί με όλα τα Ελληνικά παράσημα και μετάλλια. Ακόμα με τη Γαλλική Λεγεώνα της τιμής (Αξιωματικός) και το Γαλλικό Πολεμικό Σταυρό.
Από τη διήγηση του Σταμάτη Μαυρογένη (1917-2005)
“και έδωκα μια μπαλωτέ, νταν, νταν, νταν και κατέβασα τη φωτογραφία του βασιλιά (κίνημα 29/7 του 1938) και μετά, ελευθερώσαμε το μπάρμπα μου το Μάντακα, που τον είχαν συλλάβει, και μαζί φύγαμε για τα βουνά.” (ήταν 20 χρονώ).
Οταν τα άκουγα αυτά θυμήθηκα παλαιότερα όπως μου έλεγε, ότι μετά τη δικτατορία του Μεταξά, πηγαίνανε στο χωριό, κάτω από το σπίτι ενός συγχωριανού που την κόρη του τη λέγανε Δημοκρατία, και εφώναζαν: Ζήτω η Δημοκρατία του μπάρμπα μου του Νικολή!!!Οπως επίσης και αυτά που μού έλεγε η προγιαγιά μου, που τη γνώρισα το 1941, η μάνα του στρατηγού Μάντακα, η Μάρκισα, ότι όταν ο θεός έκανε την Κρήτη είπε:
“Σε τούτονέ τον τόπο, θεριό να μη θεριέψει,
βασιλιάς να μη βασιλέψει”
“Γιαυτό παιδί μου η Κρήτη δεν έχει θεριά,”
πράγματι δεν έχει ούτε οχιές,
“γι αυτό δεν θέλουμε το βασιλιά,”
είναι ….θέλημα θεού!!!
Η προγιαγιά μου η Μάρκισα, που και ο πατέρας της, ο παπά Καβρούλης ήταν οπλαρχηγός, είχε ντυθεί ανδρικά και μαζί με άλλες είκοσι Λακκιώτισες, είχαν πολεμήσει (1866, 1898) τους Τούρκους, με δική τους ομάδα και με δική τους σημαία. Μάλιστα όπως αναφέρει ο Χατζή Μιχάλης Γιάνναρης, σε αγώνα σκοποβολής στον Ομαλό, είχαν νικήσει τους άνδρες.
Τη θυμάμαι 92 χρόνων να φορά ακόμη ανδρικά στιβάνια!!! και να μου λέει ιστορίες για τους Μάντακες, τους Καβρούλιδες και τους Μαυρογένηδες, για τους Τούρκους και για τους Γερμανούς (κι αυτούς θα τους διώξουμε όπως διώξαμε τσοι Τούρκους, έλεγε).
Ο Σταμάτης Μαυρογένης (1917-2005) ήταν ο μικρότερος αδελφός του πατέρα μου, από τα πέντε παιδιά του Βασίλη Μαυρογένη (παππούς μου) από τους Λάκκους Χανίων Κρήτης
Το 2002 του ζήτησα να μου διηγηθεί σχετικά με τη ζωή του. Τη συζήτηση την βιντεοσκόπησα χωρίς να το ξέρει.
Ο Σταμάτης παρόλο που ήταν το εξυπνότερο απο τα αδέλφια του και πολύ καλός μαθητής, ο πατέρας του δεν τον άφησε να πάει στο Γυμνάσιο γιατί ήθελε να μείνει στο χωριό να τον βοηθάει. Στα είκοσί του έλαβε μέρος στο κίνημα εναντίον της δικτατορίας του Μεταξά, τον Ιούλιο του 1938. Το κίνημα αυτό οργανώθηκε πανελλαδικά αλλά εκδηλώθηκε μόνο στα Χανιά της Κρήτης. Στα Χανιά μέλος του κινήματος, ήταν ο στρατηγός Μανόλης Μάντακας αδελφός της γιαγιάς μου, μητέρας του Σταμάτη. Ο Μάντακας το 1936 που έγινε η δικτατορία του Μεταξά υπέβαλε την παραίτησή του από το στρατό, διότι, όπως δήλωσε τότε δεν μπορούσε να υπηρετεί τη δικτατορία, αφού είχε ορκιστεί να προστατεύει τη δημοκρατία. Εφυγε από τα Χανιά και πήγε στους Λάκκους όπου ήταν καταζητούμενος (είχε δικαστή ερήμην σε ισόβια).
Kατά την εκδήλωση του κινήματος, τον Ιούλιο του 1938, ο Μάντακας με άλλους ένοπλους Λακκιώτες κατέβηκε στα Χανιά. Τα Χανιά κατελήφθησαν από τους επαναστάτες και εστάλη σχετικό διάγγελμα στο βασιλιά αλλά τελικά το κίνημα απέτυχε γιατί δεν εκδηλώθηκε σε κανένα άλλο μέρος της Ελλάδας, παρόλο που είχε πανελλαδική οργάνωση, Ο Μάντακας συνελήφθη, αλλά τον ελευθέρωσε ο Σταμάτης, (περιγράφει λεπτομερώς το γεγονός και το ότι πυροβόλησε τη φωτογραφία του βασιλιά στο κτίριο της Μεραρχίας στα Χανιά όπου εκρατείτο ο Μάντακας.)
Επαναστατική επιτροπή στο κίνημα ήσαν οι Αριστ. Μητσοτάκης – θείος του πρωθυπουργού-, Βολουδάκης -βουλευτής, Παίζης – γιατρός, Μουντάκης – δήμαρχος και ο Μάντακας στρατιωτικός διοικητής.
Μετά την αποτυχία και την απελευθέρωση του Μάντακα έφυγαν από τα Χανιά και πήγαν και κρύφτηκαν σε μιά σπηλιά πίσω από το Βαρύπετρο. Μετά δέκα μέρες πήγαν στον Ομαλό και από εκεί στη Σαμαριά όπου φιλοξενήθηκε ο Μάντακας από το Βίγλη, που είχε βαπτίσει τον αδελφό του Γιώργο. Στη συνέχεια ο Σταμάτης πήγε στον Πειραιά όπου παρουσιάστηκε και υπηρετούσε τη θητεία του στο ναυτικό στο πλοίο Κύζικος, μέχρι το β πόλεμο που το πλοίο βυθίστηκε).
Με την επίθεση των Ιταλών τον Οχτώβρη του 1940 ο Μάντακας κατέβηκε στα Χανιά και ζήτησε να υπηρετήσει σαν στρατιώτης. Η πρότασή του δεν έγινε δεκτή και επέστρεψε στους Λάκκους.
Με την κατάληψη της Κρήτης ο βασιλιάς με τον τότε Πρωθυπουργό Τσουδερό (ο Μεταξάς είχε πεθάνει) πέρασε από τους Λάκκους και μέσω φαραγκιού Σαμαριάς έφυγαν με υποβρύχιο στη μέση ανατολή και στη συνέχεια στο Λονδίνο όπου έμεινε μέχρι το τέλος του πολέμου. Στο ξυλόσκαλο συναντήθηκε ο βασιλιάς με το Μάντακα, τη σχετική συζήτηση την περιγράφει ο Σταμάτης. Λίγο πριν από την κατάληψη των Αθηνών κατάφερε ο Σταμάτης να γυρίσει στους Λάκκους. Ελαβε μέρος στη Μάχη της Κρήτης εναντίον των Γερμανών αλεξιπτωτιστών και στη συνέχεια οργανώθηκε στον ΕΛΑΣ. Το 1943 ο Μαντακας ανέβηκε στην Ελλάδα και στην κυβέρνηση του βουνού (ΠΕΕΑ) είχε τη θέση του Υπουργου Στρατιωτικών. Ο Σταμάτης έλαβε μέρος στη μάχη της Παναγιάς όπου δίπλα του σκοτώθηκε ο φίλος και συνομήλικός του Χαρ. Κουτρούλης. Στη συνέχεια, μετά τη λήξη του πολέμου εξορίστηκε στην Ικαρία και στη Μακρόνησο. Εκει, όπως έλεγε τέλειωσε το πανεπιστήμιο, με δασκάλους το Μάνο Κατράκη, το Μικη Θεοδωράκη και άλλους διανοούμενους αριστερούς. Ο Μάντακας δεν έλαβε μέρος στον δεύτερο εμφύλιο γιατί δεν συμφωνούσε με στρατιωτική λύση αλλά ήθελε λ’υση με πολιτικά μέσα. Προφανώς αυτή ήταν και η ενδεδειγμένη λύσην αφού η μοίρα της Ελλάδας είχε κριθεί με τη συμφωνία της Γιάλτας μεταξύ Τσώρτσιλ-Ρουζβελτ και Στάλιν. Σημειώνω εδώ ότι Ο εκτελεσθείς από τους Γερμανούς Βαγγέλης Κτιστάκης ήταν αδελφός της γυναίκας του στρατηγού. Ο Κτιστάκης είχε περιπέσει σε δυσμένεια από το ΚΚΕ γιατί και αυτός ήταν υπερ της πολιτικής και όχι της στρατιωτικής λύσης, της μετά τον πόλεμο πολιτικής κατάστασης της Ελλάδας.
Βασίλης Μαυρογέννης
http://mavrogenisb.blogspot.gr/