Του Μάνου Κοκκινέλη*
Έχει ακουστεί πολλές φορές ότι η λιτότητα δεν μπορεί να συνεχιστεί. Έχει επίσης ειπωθεί ότι μέτρα που προκαλούν ύφεση οδηγούν σε έναν φαύλο κύκλο με αρνητική επίδραση για την οικονομία. Δυστυχώς, η χώρα μας βρίσκεται σε διαρκή ύφεση από το 2009, παρά τις διαβεβαιώσεις ότι το οικονομικό πρόγραμμα και οι μεταρρυθμίσεις θα βελτίωναν τους οικονομικούς δείκτες. Αντιθέτως, μετά από 6 χρόνια είναι βέβαιο ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει με τα αποτελέσματα να είναι τραγικά.
Το ¼ των Ελλήνων είναι άνεργοι. Οι νέοι, που παρεμπιπτόντως δεν συμμετείχαν στις καταστροφικές επιλογές των πολιτικών, βιώνουν σε μεγαλύτερο βαθμό το πώς είναι να αισθάνεσαι μη παραγωγικός. Η ανεργία στην ηλικιακή ομάδα μεταξύ των 20 έως 24 ετών αγγίζει το 51%. Το 40% των αποφοίτων των τεχνολογικών και πανεπιστημιακών σχολών έχοντας βασική εργασιακή εμπειρία βρίσκεται δίχως εργασία. Αποκαρδιωτικά είναι και τα ευρήματα της μακροχρόνιας ανεργίας, η οποία κατά την περίοδο 2007 έως 2014 αυξήθηκε κατά 375% (Rodgers & Stylianou, 2015). Αυτό πρακτικά σημαίνει μειωμένη παραγωγή, ανασφάλιστη εργασία, μειωμένο εισόδημα προς κατανάλωση, λιγότερα έσοδα για τα ασφαλιστικά ταμεία, υψηλότερες κρατικές δαπάνες προς τους πολίτες που έχουν ανάγκη και αύξηση του δανεισμού για να καλυφθούν τα παραπάνω. Το αντάλλαγμα προφανώς είναι η υποθήκη περιουσιακών στοιχείων που έχουν σημαντική αξία ώστε να μπορέσουμε να δανειστούμε.
Ένα ακόμη αρνητικό αποτέλεσμα της κρίσης, η οποία δεν είναι μόνον οικονομική, είναι η αύξηση που παρατηρείται στην έλλειψη ιατρικής βοήθειας, αφού 990.000 συμπολίτες μας εξαιτίας του κόστους, της απόστασης και του χρόνου αναμονής δεν λαμβάνουν ιατρική περίθαλψη. Επιπλέον, το 2013 οι γεννήσεις υπέστησαν σημαντική πτώση σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια φθάνοντας τις 93.500. Από την άλλη πλευρά, οι θάνατοι αυξήθηκαν σε 112.200 (Rodgers & Stylianou, 2015). Η συρρίκνωση του πληθυσμού είναι γεγονός και θα πρέπει να μας απασχολήσει. Δεν θεωρείται υπερβολή ότι το 2013 χάθηκε μία μικρή κωμόπολη, αφού οι γεννήσεις σε σχέση με τους θανάτους ήταν λιγότερες κατά 18.700.
Η κατάσταση μπορεί να αλλάξει υπό την προϋπόθεση ότι θα εφαρμοστούν αποφάσεις που θα ενισχύουν την επιχειρηματικότητα, την εξωστρέφεια και θα μειώνουν τη γραφειοκρατία και τις εισαγωγές. Το βασικό πρόβλημα της χώρας είναι το εμπορικό έλλειμμα. Επιπλέον, η απουσία προσανατολισμού σε επιχειρηματικές επενδύσεις που προσδίδουν πραγματική αξία στην οικονομία έχουν οξύνει την κατάσταση. Ανεπιτυχώς ο Έλληνας αναλώνει τη δημιουργικότητά του επενδύοντας σε εστιατόρια γρήγορης εστίασης και καφετέριες. Άλλοι πάλι προτιμούν τον ρόλο του εισαγωγέα και μεταπωλητή. Αυτό όμως δεν μπορεί να θεωρηθεί ως επιχειρηματικότητα.
Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η ουσιαστική ανάπτυξη και η ανθεκτικότητα της οικονομίας είναι εξαγόμενα επιχειρηματικής δράσης που θα προϋποθέτουν την αγορά/παραγωγή πρώτης ύλης και τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου προϊόντος που θα είναι ανταγωνιστικό διεθνώς. Βέβαια, τεχνολογικά η Ελλάδα ακολουθεί, ενώ ο συνδυασμός υψηλής φορολόγησης και γραφειοκρατίας δημιουργούν εχθρικό επιχειρηματικό περιβάλλον τόσο για τους εγχώριους όσο και για τους ξένους επενδυτές.
Πιο συγκεκριμένα, οι εισαγωγές το 2014 αυξήθηκαν φθάνοντας τα 47,7 δις ευρώ σε σχέση με το 2013, όπου η χώρα μας πλήρωσε 840 εκ. ευρώ περισσότερα. Το 50% των εισαγωγών μας προέρχεται από τις χώρες της Ε.Ε. Η Ρωσία (10%) και η Γερμανία (10%) αποτελούν το 20% των εισαγωγών μας. Ακολουθούν το Ιράκ και η Ιταλία με ποσοστό 8% η καθεμιά. Κίνα, Καζακστάν και Ολλανδία κλείνουν την ομάδα των επτά με ποσοστό 5% για κάθε χώρα ως προς τους πιο σημαντικούς παίκτες από τους οποίους εισάγουμε (Εμπόριο, Invest in Greece). Σε ότι αφορά στα εισαγόμενα, τα καύσιμα βρίσκονται πρώτα στη λίστα με 16 δις ευρώ. Ακολουθούν τα μηχανήματα με 8,5 δις ευρώ για το 2014.
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα World’s Richest Countries, η οποία παρουσιάζει τις 10 σημαντικότερες εισαγωγές από 26 διαφορετικά κράτη ομαδοποιημένες ανά χώρα, η Ελλάδα εισάγει 50 διαφορετικά προϊόντα. Για παράδειγμα, στην πρώτη θέση των εισαγωγών βρίσκονται τα καύσιμα με την πατρίδα μας να δαπανά 9 δις και 85 εκ. δολάρια. Μία ακόμη αναφορά είναι και οι εισαγωγές ρούχων που αγγίζουν τα $490 εκ. Στην 32η θέση είναι τα δημητριακά με $59 εκ.
Η υιοθέτηση εθνικού στρατηγικού σχεδίου με στόχο σε πρώτη φάση τη μείωση και εν συνεχεία την εγχώρια παραγωγή προϊόντων που παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα, θα εξοικονομούσε $8 δις για την οικονομία μας.
Αυτό το ποσό θα ήταν πολλαπλάσιο, διότι η εγχώρια παραγωγή ενός προϊόντος περιλαμβάνει την αγορά πρώτης ύλης, τη μεταποίηση, τη συσκευασία και τη μεταφορά του στο σημείο πώλησης. Σε αυτά τα 4 βασικά στάδια το προϊόν άλλαξε χέρια 4 φορές. Πληρώθηκε φόρος 4 φορές. Πληρώθηκε φόρος σε καύσιμα λόγω της μεταφοράς. Αγοράσθηκαν προϊόντα συσκευασίας τα οποία κατασκευάσθηκαν στην εγχώρια αγορά. Εργάσθηκε επιπλέον προσωπικό για την ολοκλήρωση του προϊόντος με αποτέλεσμα να αυξάνεται το ποσοστό του πληθυσμού που διαθέτει αγοραστική δύναμη. Αυτό το κομμάτι του πληθυσμού αγοράζει άλλα εγχώρια προϊόντα και ενισχύει άλλες ελληνικές επιχειρήσεις. Την ίδια στιγμή, αφού υπάρχουν περισσότεροι εργαζόμενοι, τα ασφαλιστικά ταμεία εισπράττουν περισσότερα χρήματα και μπορούν να προσφέρουν ποιοτική ιατρική περίθαλψη και ικανοποιητικές συντάξεις. Όμως, αυτήν την περίοδο, αυτά που προαναφέρθηκαν δεν συμβαίνουν.
O παρακάτω πίνακας παρουσιάζει τις εισαγωγές, τις εξαγωγές και το εμπορικό έλλειμμα για την περίοδο 2000 – 2014. Στον κάθετο άξονα το γράφημα παρουσιάζει σε δις ευρώ τα χρήματα που δαπανήθηκαν σε εισαγωγές (κόκκινη γραμμή), τα χρήματα που εισπράχτηκαν από τις εξαγωγές (πράσινη γραμμή) και το εμπορικό έλλειμμα (μπλε γραμμή). Ο οριζόντιος άξονας αποτυπώνει την εξεταζόμενη χρονικά περίοδο.
Παρατηρείται λοιπόν ότι στο διάστημα των 14 ετών, το οποίο είναι αρκετό για να χαράξεις στρατηγική και ν’ αξιολογήσεις τα αποτελέσματα προχωρώντας παράλληλα σε διορθωτικές κινήσεις, οι εισαγωγές παρουσιάζουν ανοδική τάση φθάνοντας στο ανώτατο σημείο τους το 2008 (65 δις ευρώ). Την ίδια περίοδο το εμπορικό έλλειμμα διατηρείται, με μέγιστη τιμή τα 44 δις ευρώ (2008) και ελάχιστη τα 19,3 δις ευρώ (2013). Η Ελλάδα είναι αδιαμφισβήτητα εξαρτημένη από τα εισαγόμενα προϊόντα. Είναι σημαντικός πελάτης, όχι μόνο επειδή αγοράζει αγαθά από τους εταίρους της ή από άλλες χώρες, αλλά διότι για να εισάγει πρέπει να δανειστεί. Δανεισμός σημαίνει υπερχρέωση και η υπερχρέωση οδηγεί σε διακρατικό έλεγχο.
Μία ακόμη παρατήρηση είναι ότι με την είσοδο της χώρας μας στην ευρωζώνη το εμπορικό έλλειμμα αυξήθηκε. Η ψαλίδα άρχισε να κλείνει από τα μέσα του 2008, όταν ξέσπασε η οικονομική κρίση στις ΗΠΑ. Η τάση αυτή συνεχίστηκε και το 2009, γεγονός που οφείλεται στο καθεστώς επιτήρησης, δημιουργώντας πρωτόγνωρες συνθήκες για τους Έλληνες. Η συγκεκριμένη κατάσταση προκάλεσε πρόσθετα οικονομικά βάρη για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, οδηγώντας τους καταναλωτές σε μείωση των δαπανών τους. Αυτός ήταν και ο βασικός λόγος μείωσης των εισαγωγών. Αντιθέτως, οι εξαγωγές διατηρούν την ελαφρά ανοδική τους πορεία, αγγίζοντας το 2012 τη μέγιστη τιμή τους (27,6 δις ευρώ). Συμπερασματικά, δεν θα ήταν υπερβολικό να ειπωθεί ότι από την είσοδό μας στην ευρωζώνη, δεν υπήρξε ουσιαστική πολιτική, η οποία να καταστήσει την ελληνική αγορά ανταγωνιστική σε σχέση με τους εταίρους της. Αντιθέτως, η Ελλάδα έγινε καταναλωτής αγοράζοντας τα προϊόντα του βορρά.
Συνεχίζοντας την ανάλυση αναφορικά με τις εισαγωγές για το έτος 2014, θεωρήθηκε απαραίτητο να αποτυπωθούν συνοπτικά τα βασικά είδη που εισήγαγε η χώρα μας, παραθέτοντας παράλληλα τις εξαγωγές και το εμπορικό ισοζύγιο. Η οικονομία μας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές σε καύσιμα, αφού από το σύνολο των εισαγωγών, το 34% δεσμεύεται από την αγορά καυσίμων.
Ωστόσο, το μεγαλύτερο εμπορικό έλλειμμα εμφανίζεται στα μηχανήματα και στο υλικό μεταφορών. Η Ελλάδα, το 2014 έχασε 6 δις ευρώ περίπου επειδή δεν ήταν σε θέση να καλύψει τις ανάγκες της ελληνικής αγοράς σε μηχανήματα. Αυτό επιβεβαιώνει την τάση των Ελλήνων να επιχειρούν επενδύοντας τα χρήματά τους σε εστιατόρια και καφετέριες. Τέλος, είναι σημαντικό ν’ αναφερθεί το συνολικό έλλειμμα για το 2014. Η χώρα μας δανείστηκε 21 δις ευρώ ώστε να καλύψει τις εισαγωγές της. Για να φθάσουμε λοιπόν σε ισορροπία απαιτείται μείωση του εμπορικού ελλείμματος κατά 43%.
Είναι προφανές ότι από την μελέτη των παραπάνω στοιχείων, η Ελλάδα οφείλει ν’ αλλάξει στρατηγική. Το 2014 το εμπορικό της έλλειμμα ξεπέρασε τα 20 δις ευρώ. Η απουσία ουσιαστικής παραγωγής μετατρέπει την ελληνική αγορά σε μεταπωλητή βάζοντας σε κίνδυνο την οικονομία. Αυτό διαπιστώθηκε πρόσφατα από την μειωμένη διαπραγματευτική ισχύ της Ελλάδος στη σύνοδο κορυφής. Οι συνέπειες του ελέγχου των κεφαλαίων θα ταλαιπωρήσουν για αρκετό διάστημα την ελληνική οικονομία. Η πολιτική και οικονομική αβεβαιότητα έχει μειώσει δραματικά την κατανάλωση και έχει εξανεμίσει τη ρευστότητα. Οι επιχειρήσεις έχουν προχωρήσει σε μερική στάση πληρωμών εξυπηρετώντας συνεργάτες και δραστηριότητες που διασφαλίζουν τη βιωσιμότητά τους.
Η έλλειψη αναπτυξιακής πολιτικής με ταυτόχρονη επιβολή εισπρακτικών μέτρων που στραγγαλίζουν νοικοκυριά και επιχειρήσεις οδηγούν σε αδιέξοδο. Πολλά μπορούν να ειπωθούν για αυτά τα ζητήματα. Από θεωρίες συνομωσίας και ελέγχου των πληθυσμών με τη δημιουργία ευρωπαϊκής κυβέρνησης, μέχρι την ανεπάρκεια του πολιτικού προσωπικού να διαχειριστεί δύσκολες καταστάσεις.
Παρ’ όλα αυτά, για να κλείσει η ψαλίδα του εμπορικού ελλείμματος θα πρέπει οι πολίτες να αξιοποιήσουν την επιχειρηματική τους δημιουργικότητα σε πρωτότυπες υπηρεσίες και προϊόντα που προσθέτουν αξία στο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν. Αυτό για να συμβεί χρειάζεται οργάνωση, ενημέρωση, συνέπεια, γρήγορη αντίδραση και άλλα στοιχεία που θα δώσουν ανάσα στην οικονομία. Βέβαια, η θεωρία από την πράξη απέχουν παρασάγγας. Όμως η προσπάθεια πρέπει να γίνει. Από τα πιο ασήμαντα έως τα πιο σημαντικά.
Η ανοικοδόμηση μιας σχέσης εμπιστοσύνης ανάμεσα στον πολίτη και στο κράτος είναι προϋπόθεση, ώστε οι εσωτερικοί πελάτες της χώρας μας να είναι διατεθειμένοι να συνεισφέρουν. Σε συνδυασμό με στοιχεία όπως η δικαιοσύνη και η συνέπεια θα ενδυναμώσουν την αξιοπιστία του κράτους. Επίσης, η ύπαρξη σταθερού φορολογικού συστήματος αποτελεί το θεμέλιο για την ανάπτυξη και την ευημερία της Ελλάδος. Οι συνεχείς αλλαγές ακυρώνουν οποιοδήποτε στρατηγικό σχέδιο της εγχώριας επιχειρηματικότητας.
Όσες εταιρείες δραστηριοποιούνται και εκτός ελληνικών συνόρων τίθενται εκτός ανταγωνισμού. Αυτό συμβαίνει διότι οι επιχειρήσεις που ανήκουν στον ίδιο κλάδο έχουν το πλεονέκτημα να επιχειρούν σε αγορές με σταθερό φορολογικό καθεστώς. Άρα, υπάρχει στρατηγική και προγραμματισμός που υλοποιούνται, τόσο σε λειτουργικό όσο και σε μακροπρόθεσμο επίπεδο. Το σίγουρο είναι ότι χρονικά περιθώρια δεν υπάρχουν. Οι αλλαγές θα είναι αναπόφευκτες και ραγδαίες. Ας ελπίσουμε ότι θα είναι προς το συμφέρον της χώρας μας.
Πηγές:
- Rodgers, L. & Stylianou, N. (2015). How bad are things for people in Greece? Ανακτήθηκε τη 17η Ιουλίου 2015, απόhttp://www.bbc.com/news/world-europe-33507802.
- World’s Richest Countries (n.d.). Ανακτήθηκε τη 10η Ιουλίου 2015, απόhttp://www.worldsrichestcountries.com/top_greece_imports.html.
- Ελληνική Στατιστική Αρχή.
Εμπόριο, Invest in Greece (n.d.). Ανακτήθηκε τη 18η Ιουλίου 2015, απόhttp://www.investingreece.gov.gr/default.asp?pid=56&la=2.
* Ο Μάνος Κοκκινέλης είναι καθηγητής Οικονομικών Επιστημών, MSc in Business Econ. Finance & Banking /University of Portsmouth, BA in Business/Nottingham Trent University