Ο Karl Heinz Roth, μετά το έργο του «Η οφειλή των επανορθώσεων. Υποθήκες της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα και την Ευρώπη» (Εκδόσεις: Ο τόπος μου, Κατερίνη, 2019), επανέρχεται με ένα ακόμη βιβλίο το οποίο στηρίζει τον αγώνα αποκατάστασης της ηθικής τάξης και ικανοποίησης του δίκαιου αιτήματος όλων των ελληνικών κυβερνήσεων για τη διεκδίκηση των γερμανικών επανορθώσεων.
Το βιβλίο «Ρεβιζιονιστικοί μύθοι» του Karl Heinz Roth κυκλοφόρησε στη Γερμανία το 2018 και αποτελεί μια απάντηση στον ιστορικό Heinz A. Richter, το ερευνητικό πεδίο του οποίου εστιάζεται στην ιστορία της Ελλάδας.
Το βιβλίο μεταφράστηκε από τα μέλη της Εθελοντικής Ομάδας Δράσης ν. Πιερίας «Ο ΤΟΠΟΣ ΜΟΥ» και θα δημοσιευτεί από τον “Αγώνα της Κρήτης” σε συνέχειες.
Ο παράλογος ισχυρισμός του τελευταίου ότι η Γερμανία δεν πρέπει να αναλάβει την ευθύνη για τις υποθήκες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ, αντίθετα, η Ελλάδα είναι αυτή που οφείλει να αποπληρώσει μερικές χιλιάδες χρυσές λίρες στη Γερμανία, αντικρούεται από τον Karl Heinz Roth με το παρόν πόνημα.
Ο Ροτ εξετάζει συστηματικά τις απόψεις του Ρίχτερ για την ελληνική ιστορία και προσπαθεί να ερμηνεύσει τους λόγους για τους οποίους ο Ρίχτερ χαίρει −ακόμα και σήμερα− εκτίμησης στην Ελλάδα. Μέσα από τις σελίδες του γίνεται αντιληπτή η επικινδυνότητα των ρεβιζιονιστικών μύθων του Ρίχτερ και η αυθαίρετη σύνδεσή τους με την τρέχουσα σκληρή πολιτική της Γερμανίας προς την Ελλάδα: η αντίληψη της υποτιθέμενης ματαιότητας της σφοδρής ελληνικής αντίστασης στη γερμανική κατοχή κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οδηγεί στην χωρίς αντίρρηση αποδοχή της αμείλικτης στάσης της Γερμανίας απέναντι στην Ελλάδα όσον αφορά την ευρωπαϊκή της προοπτική και την οικονομική κρίση!
Στους «Ρεβιζιονιστικούς μύθους» ο συγγραφέας εστιάζει στις μεθοδικά ελλιπείς και τεχνικά ανεπαρκείς ιστορικές έρευνες του Ρίχτερ, που παρουσιάζουν μια μονομερώς αρνητική εικόνα των Ελλήνων, της ιστορίας τους και της κοινωνίας τους.
Προσεκτικά και σχολαστικά αποδομεί την ιστοριογραφική έρευνά του καταλογίζοντάς του επιστημονική ανεπάρκεια, ιδεοληψία, προκατάληψη, μονομέρεια και λανθασμένες μεθόδους (επιλογή των πηγών, εξέταση «βολικών» μαρτύρων κ.ά). Εντέλει, παρουσιάζει τον Ρίχτερ ως έναν «κατ’ επίφασιν» επιστήμονα, που με το έργο του σπέρνει διχόνοια και μίσος ανάμεσα στη Γερμανία και την Ελλάδα, κι αποτελεί ισχυρό ανάχωμα στην επίλυση του θέματος των γερμανικών αποζημιώσεων.
Ο Karl Heinz Roth, μετά το βιβλίο του «Η οφειλή των επανορθώσεων. Υποθήκες της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα και την Ευρώπη» (Εκδόσεις: Ο τόπος μου, Κατερίνη, 2019), επανέρχεται με ένα ακόμη βιβλίο-όπλο στα χέρια της επιτροπής διεκδίκησης των γερμανικών αποζημιώσεων. Αποδεικνύει ότι έχει αποδυθεί σε έναν αγώνα αποκατάστασης της ηθικής τάξης και ικανοποίησης του δίκαιου αιτήματος όλων των ελληνικών κυβερνήσεων για τη διεκδίκηση των γερμανικών επανορθώσεων.
Η παρούσα έκδοση είναι αποτέλεσμα μιας πρωτοβουλίας πολιτών, μελών της Εθελοντικής Ομάδας Δράσης ν. Πιερίας, που εθελοντικά και αφιλοκερδώς έφεραν σε πέρας την έκδοση και αυτού του βιβλίου.
Συγκεκριμένα, τη μετάφραση του γερμανικού κειμένου έκανε η Σίσσυ Ζερβουδάκη, την επιμέλεια και διόρθωση του ελληνικού κειμένου ανέλαβαν οι Εύα Ανδρουλιδάκη, Σοφία Ελευθεριάδου και Ειρήνη Παξιμαδάκη, ενώ ο συντονιστής της ομάδας, Ηλίας Τσολακίδης, ολοκλήρωσε τη σελιδοποίηση και το τελικό τυπογραφικό δοκίμιο.
Το παρόν εγχείρημα συνάδει με τις αρχές και τους σκοπούς της ομάδας για ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και δραστηριοποίηση των πολιτών καθώς και για την ανάδειξη οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων, όπως το μέγα ζήτημα της οφειλής των γερμανικών επανορθώσεων.
Πρόλογος στην ελληνική έκδοση από τον συγγραφέα Karl Heinz Roth
Το παρόν δοκίμιο κυκλοφόρησε στη Γερμανία το 2018 για έναν πολύ συγκεκριμένο λόγο: την οφειλή των γερμανικών επανορθώσεων απέναντι στην Ελλάδα, που εκκρεμούν μέχρι σήμερα. Τα κυρίαρχα γερμανικά μέσα μαζικής ενημέρωσης κατέβαλαν κάθε δυνατή προσπάθεια να δυσφημίσουν τα ελληνικά αιτήματα.Σε αυτό το πλαίσιο, τον λόγο πήρε και ο ιστορικός Χάιντς Α.Ρίχτερ, το ερευνητικό πεδίο του οποίου εστιάζεται στην ιστορία της Ελλάδας. Ο ίδιος ισχυρίστηκε ότι η Γερμανία δεν πρέπει να αναλάβει την ευθύνη για τις υποθήκες του Β’Παγκοσμίου Πολέμου, αντιθέτως, η Ελλάδα πρέπει να αποπληρώσει μερικές χιλιάδες χρυσές λίρες στη Γερμανία. Αυτή η παράλογη παραποίηση της ιστορίας βρήκε μεγάλη απήχηση στον Τύπο, ενώ ακόμη και το Ομοσπονδιακό Υπουργείο Οικονομικών κάλεσε τον Ρίχτερ να μιλήσει πάνω στο θέμα.
Μέχρι τότε κανείς δεν ενδιαφερόταν για τον Ρίχτερ, ο οποίος είναι μια περιθωριακή φιγούρα της δεξιάς συντηρητικής σκηνής που εδώ και δεκαετίες προσπαθεί να ερμηνεύσει εκ νέου τη γερμανική κατοχή στην Ελλάδα. Επειδή οι δημοσιεύσεις του για την Ελλάδα και την Κύπρο περιέχουν πολυάριθμες μεθοδολογικές ελλείψεις, τεχνικές ανεπάρκειεςκαι φανερώνουν ανοιχτά δυσαρέσκεια, ο ίδιος δεν λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από τη γερμανική επιστημονική κοινότητα. Αυτή η ασαφής παρέμβασή του στο ερώτημα για τις γερμανικές επανορθώσεις με οδήγησε σε μια συστηματική εξέταση των απόψεων του Ρίχτερ για την ελληνική ιστορία.
Μετά τη δημοσίευση αυτής της γραπτής διαφωνίας μου, δεν ακουγόταν πολύ το όνομα του Ρίχτερ. Ο ίδιος δεν ήταν πλέον τόσο χρήσιμος, λόγω των φανερών ελλείψεων των δημοσιευμάτων του αναφορικά με τις επιθυμίες της επικρατούσας τάσης της κοινής γνώμης.Η μεγαλύτερη έκπληξή μου ήταν, όταν κατά τη διάρκεια του πρόσφατου ταξιδιού μου στην Ελλάδα,Έλληνες συνάδελφοί μου μου ανέφεραν ότι ο Ρίχτερ εξακολουθεί να χαίρει μεγάλης εκτίμησης στη χώρα τους. Τα κείμενά του ασκούσαν μεγάλη γοητεία κυρίως σε νέους ιστορικούς, οι οποίοι επέστρεφαν από τις ΗΠΑ μετά την αποπεράτωση των σπουδών τους. Οι ίδιοι συγχέουν τους ρεβιζιονιστικούς μύθους του Ρίχτερ με την ευρέως διαδεδομένη άποψη πως η Ελλάδα θα τα πήγαινε πολύ καλύτερα, αν δεν αντιτασσόταν τόσο σφοδρά στη γερμανική κατοχή και ακολουθούσε μια ευέλικτη περίοδο προσαρμογής. Τότε θα είχε γλιτώσει και από τον Εμφύλιο, ο οποίος έβλαψε την Ελλάδα πολύ περισσότερο από όσο η Κατοχή.
Αυτές οι πληροφορίες με εξέπληξαν. Μου έδειξαν σαφώς ότι οι ρεβιζιονιστικοί μύθοι που προβάλλει ο Ρίχτερ είναι επικίνδυνοι. Στη Γερμανία πιθανότατα δεν παίζουν πλέον κανέναν ρόλο. Αντίθετα, στην Ελλάδα συμπίπτουν με μια τάση, η οποία από την υποτιθέμενη ματαιότητα της αντίστασης στη γερμανική κατοχή κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου συνάγει το συμπέρασμα ότι η τρέχουσα σκληρότητα και η ασυμβίβαστη γερμανική πολιτική για την Ελλάδα και την Ευρώπη πρέπει να γίνουν δεκτές χωρίς αντίρρηση. Αλλά αυτό θα ήταν μοιραίο, γιατί το ήδη μεγάλο χάσμα μεταξύ της γερμανικής ηγεμονικής εξουσίας και της Ελλάδαςθα γινόταν ακόμη βαθύτερο και θα ήταν προς όφελος εκείνων που αρνούνται την εδώ και χρόνια εκπρόθεσμη ικανοποίηση αξιώσεων επανόρθωσηςγια τις γερμανικές οφειλές του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου.
Στην επεξεργασία αυτού του δοκιμίου συνέβαλαν ικανοί συντελεστές. Ευχαριστώ τους Χάγκεν Φλάισερ(Hagen Fleischer), Τριανταφυλλιά Κωστοπούλου, Έμπερχαρτ Ρόντχολτς(Eberhard Rondholz), Χάρτμουτ Ρίμπνερ (Hartmut Rübner) και Μάρτιν Ζέκεντορφ (Martin Seckendorf) για τις συμβουλές, την κριτική και την υποστήριξή τους σε ό,τι αφορά τη μόνο εν μέρει δύσκολη πρόσβαση στη βιβλιογραφία. Επιπλέον, να τονίσω την οικονομική υποστήριξη του Ιδρύματος Κοινωνικής Ιστορίας του 20ου αιώνα, καθώς και την οργανωτική και τεχνική βοήθεια του ΜάλτεΧόιερ (Malte Heuer), συνεργάτη του ιδρύματος. Χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί η συγκεκριμένη γραπτή κριτική αντιπαράθεση, την ευθύνη της οποίας βεβαίως φέρω αποκλειστικά.
Ωστόσο, ιδιαίτερες ευχαριστίες θα ήθελα να εκφράσω στον φίλο μου Ηλία Τσολακίδη και στην Εθελοντική Ομάδα Δράσης ν. Πιερίας «Ο τόπος μου», την πρωτοβουλία πολιτών που εκπροσωπεί. Όπως και με την προετοιμασία της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου μας για την ιστορία των επανορθώσεων,[1]έτσι και τώρα δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την ελληνική έκδοση αυτού του δοκιμίου.Επίσης,ευχαριστώ την Κυπαρισσία Ζερβουδάκη, πουμετέφρασε με ικανοποιητικό τρόπο αυτό το κείμενο μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Βρέμη, Μάρτιος 2019
Σημείωση:
[1] (Σ.τ.Μ.) Karl HeinzRoth/ Harmut Rübner,Η οφειλή των επανορθώσεων. Υποθήκες της γερμανικής κατοχήςστην Ελλάδα και την Ευρώπη. Εκδόσεις: Οτόποςμου, Κατερίνη, 2019
Εισαγωγή
Εδώ και μερικά χρόνια ο ιστορικός Χάιντς Ρίχτερ προκαλεί διαρκώς σύγχυση με τις δημοσιεύσεις και τις διαλέξεις του. Έτσι, στην Κρήτη το 2015 του απαγγέλθηκε κατηγορία ότι φέρεται να δυσφημεί την εξέγερση του κρητικού λαούεναντίον της γερμανικής εισβολής.[1]
Την άνοιξη του 2016 τον «ανακάλυψαν» τα κορυφαία γερμανικά μέσα ενημέρωσης, αφού λίγους μήνες νωρίτερα, ως ομιλητής μιας εσωτερικής συνάντησης του Ομοσπονδιακού Υπουργείου Οικονομικών, είχε τεθεί εναντίον των ελληνικών επανορθώσεων.[2]
Το γεγονός αυτό προκάλεσε σοβαρές αντιπαραθέσεις,[3]στις οποίες ο Ρίχτερ αναγκάστηκε να αντικρούσει σημαντικές κατηγορίες. Μια τέτοια στιγμή ήταν,για παράδειγμα,όταν κάποια ελληνική εφημερίδα ισχυρίστηκε ότι ένας από τους επικριτές των ελληνικών επανορθώσεων υποστηρίζει αυτήτην άποψη από φόβο μήπως χάσει ο ίδιος τον μισθό του ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο.[4]
Κατόπιν τούτου, το πανεπιστήμιο του Ρεθύμνου οδηγήθηκε στη διαδικασία ανάκλησης του τιμητικού διδακτορικού διπλώματος που είχε απονεμηθεί στον Ρίχτερ το 2014. Από τότε ο ίδιος έγινε πιο επιφυλακτικός απέναντι στην κριτική που δέχεται, τόσο από ελληνικής όσο και από γερμανικής πλευράς. Ωστόσο με έντονη διαδικτυακήπαρουσία εμπλέκεται σε διενέξεις που αφορούν τα αίτια της κρίσης του χρέους που υφίσταται η Ελλάδα από το 2009, τα οποία και αποδίδει μονοδιάστατα στην πολιτική κουλτούρα ενός παντοδύναμου πελατειακού συστήματος.[5]
Όλα αυτά καταδεικνύουν τον Ρίχτερ ως έναν μαχητικό καθηγητή Πολιτικής Ιστορίας, που δεν στερείται αυτοπεποίθησης.Επιπλέον, αξιολογώντας τον εαυτό του, θεωρεί ότι έχει παρουσιάσει εξαιρετικά κείμενα για την ιστορία της Ελλάδας και της Κύπρου τον 20ο αιώνα.Σε αυτήν την ατέρμονη περιαυτολογία του συμπεριλαμβάνει ακόμη και σήμερα τη διδακτορική του διατριβή «Griechenland zwischen Revolution und Konterrevolution (1936–1945)»,[6] η οποία δημοσιεύτηκε το 1973 και μεταφράστηκε στην ελληνική γλώσσα το 1977 με τον τίτλο: «H Ελλάδα μεταξύ επανάστασης και αντεπανάστασης (1936-1945)». Ωστόσο, αυτή επικρίθηκε επανειλημμένα τις επόμενες δεκαετίες.[7]
Όλα αυτά όμως δεν τον επηρέασαν. Μάλιστα,τον Νοέμβριο του 2012σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Το Βήμα» ομολόγησε ότι η τότε στρατιωτική χούντα είχε προωθήσει το διδακτορικό έργο του.[8]
Τι ώθησε όμως τον Ρίχτερ σε αυτή την ατέρμονη περιαυτολογία και τι τον έκανε ταυτόχρονα τόσο άτρωτο απέναντι στις επιφυλάξεις και τις παραινέσεις των συναδέλφων του; Το ερώτημα αυτό δεν είναι εύκολο να απαντηθεί, διότι η επαγγελματική του σταδιοδρομία δεν υπήρξε σε καμία περίπτωση επιτυχής και ειλικρινής. Το 1967 έλαβε για πρώτη φορά υποτροφία για έρευνα στην Ελλάδα. Στα επόμενα χρόνια εργάστηκε με σύμβαση στο Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Ανατολικών Σπουδών της Γερμανίας, όπου μεταξύ άλλων συνεισέφερε σε διάφορες Ανθολογίες, έχοντας ως κύριο αντικείμενο την Ελληνική Αριστερά.[9]
Με μια έρευνά του, που δημοσιεύτηκε στο Λονδίνο το 1986 με θέμα την προϊστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, κατάφερε να πάρει τη θέση του υφηγητή στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντίας, παρόλο που η συγκεκριμένη επιστημονική του εργασία «έγινε αποδεκτή ως διατριβή υφηγεσίας».[10]Μόλις στην αρχή της δεκαετίας του 1990 ο Ρίχτεραπέκτησε ένα σταθερό πεδίο δράσης, όταν αναγορεύτηκε μη τακτικός καθηγητής της Ελληνικής και Κυπριακής Νεότερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Μάνχαϊμ (μη μόνιμη θέση).[11]
Από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 είχε ανοδική πορεία, καθώς ήταν επιβλέπων σε πολλές εργασίες Ελλήνων και Γερμανών διδακτορικών φοιτητών. Ένας από αυτούς ανέφερε χαρακτηριστικά ότι οι εργασίες τους «έφεραν τη σφραγίδα» του καθηγητή τους.[12]
Με τον κλασικό αρχαιολόγο από τη Χαϊδελβέργη ΡάινχαρτΣτούπεριχ (ReinhardStupperich) το 1994/95 έγινε συνεκδότης της συγγραφικής σειράς «Πηλέας» και του περιοδικού «Θέτις», τα οποία και επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό το επιστημονικό τρίπτυχο της Κλασικής Αρχαιολογίας, της Βυζαντινολογίας και των Νεοελληνικών Σπουδών.[13]
Στο πλαίσιο της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής,ο Ρίχτερ,για την προσφορά του στον επιστημονικό και πολιτικό τομέα, τιμήθηκε το 2000 από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Φοίνικα.[14]
Τέσσερα χρόνια αργότερα αποχώρησε από την πανεπιστημιακή κοινότητα με μια επετειακή έκδοση.[15]Ωστόσο αυτή ήταν η αρχή για μια εκ νέου παραγωγή έργων. Ο Ρίχτερ άρχισε να κυριαρχεί στη σειρά των δύο εκδόσεων με τις δικές του εργασίες. Όμως αυτή του η επιτυχία δεν ήταν τυχαία. Εντωμεταξύ, ο ίδιος βρήκε στο πρόσωπο του συντηρητικού εκδότη Φραντς Ρούτσεν (FranzRutzen) έναν φίλο και χρηματοδότη, ο οποίος τον υποστήριξε σε μεγάλο βαθμό, τόσο με τον εκδοτικό οίκο που ο τελευταίος ίδρυσε το 2004, όσο και με ένα ίδρυμα, που πήρε το όνομα του εκδότη και της γυναίκας του,ΕύαΡούτσεν(EvaRutzen).[16]
Ο Ρούτσεν υπήρξε εξέχον παλιό μέλος του συνδέσμου φοιτητών «Corps Borussia Greifswald».Από τότε, και χάρη σε αυτό το ευνοϊκό πλαίσιο,ο Ρίχτερμπόρεσε να υποβάλει τις πολυάριθμες μονογραφίες και μελέτες του, στις οποίες πραγματεύεται ζητήματα που άπτονται του θεματικού του ενδιαφέροντος, σε αναθεωρημένες συνοπτικές παρουσιάσεις και εμπλουτισμένες με ειδικές μελέτες.[17]
Ιδιαίτερα αξιοσημείωτη είναι η αύξηση της συχνότητας των δημοσιεύσεών του τα τελευταία χρόνια.Κι ενώ οι περισσότεροι ιστορικοί της ηλικίας του φροντίζουν να επικεντρωθούν σε έναν απολογισμό του έργου τους, ο ίδιος εστιάζει συνεχώς σε νέα ερωτήματα ή αναθεωρεί τις συνοπτικές παρουσιάσεις του, σημειώνοντας εν μέρει ξαφνικές μεταστροφές. Αυτή η παραγωγικότητα είναι εντυπωσιακή, ωστόσο έχει και τα μειονεκτήματά της, όπως θα δούμε σύντομα.
Στην παρακάτω ανάλυση θα επικεντρωθώ στις δημοσιεύσεις που παρουσίασε ο Ρίχτερ την τελευταία δεκαετία. Παράλληλα, θα περιοριστώ στο βασικό του θέμα, που είναι η ιστορία της Ελλάδας τον 20ο αιώνα, διότι μια επιπλέον συζήτηση των δημοσιεύσεών του σχετικά με την ιστορία της Κύπρου θα υπερέβαινε το καθορισμένο πλαίσιο. Ο πυρήνας της κριτικής μου είναι συνεπώς οι τρεις συνοπτικές παρουσιάσεις που δημοσιεύθηκαν μεταξύ του 2010 και 2015[18] και οι έξι πιο σημαντικές συνοδευτικές ειδικές μελέτες.[19]
Φυσικά, προκειμένου να αναλύσω τις ελλείψεις και τις αντιφάσεις του έργου του θα αναφερθώ σε παλαιότερες μελέτες και ειδικότερα στη διατριβή που δημοσιεύτηκε το 1973[20] και κατά περίπτωση θα εξαγάγω συμπεράσματα και από άλλες δημοσιεύσεις από την εκτενή βιβλιογραφία του κυρίου Ρίχτερ.
Σημειώσεις:
[1]Klaus Hildebrand, Prozess auf Kreta: Wie ein Historiker zum Nazi wird, taz.de, 28.06.2015, βλέπε [http://www.taz.de/!5205659/]. Ο Richter αθωώθηκε τον Φεβρουάριο του 2016. Τον βοήθησαν επίσης στη διαδικασία εκείνοι οι ιστορικοί, οι οποίοι σε καμία περίπτωση δεν μοιράζονται τη θέση του, αλλά ήταν στο πλευρό του για την προάσπιση της ελευθερίας έκφρασης.
[2]Offene Rechnung, Der Spiegel, 13-02-2016, σ.51; Sven Felix Kellerhoff, Hat Griechenland noch Schulden bei Deutschland?, Die Welt, 15-02-2016. Forscher hat genau nachgerechnet. NS-Reichsbankakte zeigt: Eigentlich schuldet Griechenland Deutschland noch Geld, Focus online, 16-02-2016, βλέπε[http://www.focus.de/finanzen/news/staatsverschuldung/fundamental-falsche-forderungen-reichsbank-akte-zeigt-eigentlich-schuldet-griechenland-deutschland-noch-geld_id_5287427.html].
[3]Hagen Fleischer/Karl Heinz Roth/Christoph Schminck-Gustavus, Die Opfer und nicht die Täter sollen in der Bringschuld sein? Zur Medienkampagne gegen die griechischen Reparationsansprüche aus dem Zweiten Weltkrieg, Zeitschrift für Geschichtswissenschaft, 64 (2016), 4, σ.379–388.
[4]HeinzRichter: Οι γερμανικές αποζημιώσεις πληρώθηκαν και «φαγώθηκαν», Καθημερινή, Αθήνα, 15.05.2016.
[5]Σύγκρ. Γιαπαράδειγμα Heinz A. Richter: «Der Kapitalfehler war, die Griechen in den Euro zu lassen», Wirtschaftswoche online, 12.10.2016, βλέπε [http://www.wiwo.de/politik/europa/historiker-heinz-a- richter-der-kapitalfehler-war-die-griechen-in-den-euro-zu-lassen/14676612.html], στοίδιο, Turbo-Klientelismus, βλέπε [http://www.kas.de/wf/doc/kas_42263-544-1-30.pdf?150817112917], στοίδιο, «Wir brauchen eine strikte Kontrolle aller Gelder». Συνέντευξη με τον HeinzA. Richter, στο: ZeitOnline, βλέπε [http://www.zeit.de/wirtschaft/2015-03/griechenland-syriza-tsipras-klientelismus].
[6]Heinz Richter, Griechenland zwischen Revolution und Konterrevolution (1936–1946), Frankfurt am Main 1973.
[7]Σύγκρ. Κυρίωςεπ’αυτούτιςεπικριτικέςπαρατηρήσειςτουHagenFleischerστο: ίδιο, ImKreuzschattenderMächte. Griechenland 1941–1944, Frankfurt am Main / Bern / New York 1986, Τόμος. II (Auswahl): σ.572 (υποσ. 4); σ.617 (υποσ. 21); σ.633 (υποσ.13); σ.653 (υποσ.47); σ.677 (υποσ.53); σ.636 (υποσ.11); σ.638 (υποσ.69); σ.652 (υποσ.8); σ.660 (υποσ.45); σ.680Φ. (υποσ.116); σ.714 (υποσ.32); σ.720Φ. (υποσ. 132); σ.734 (υποσ.29).
[8]http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=181430
[9]Heinz A. Richter, Griechenlands Kommunisten und die Europäische Gemeinschaft, στο: Heinz Timmermann (εκδ.), Die Kommunisten Südeuropas und die Europäische Gemeinschaft, Bonn 1981, σ.105–146; στοίδιο, Die PASOK und Andreas Papandreou, Μέρος I, στο: Aktuelle Analysen εκδ. ΤουΟμοσπονδιακούΙνστιτούτουΑνατολικώνκαιΔιεθνώνΣπουδών, Köln 1985; στοίδιο, Die griechische kommunistische Partei (KKE) 1941–1947: Von der Massenpartei zur Kaderpartei, στο: Dietrich Staritz/Hermann Weber (εκδ.), Einheitsfront – Einheitspartei. Kommunisten und Sozialdemokraten in Ost- und Westeuropa 1944–1948, Köln 1989, σ.453–468.
[10]Heinz A. Richter, Griechenland 1945–1946. Die britische Intervention, Mainz / Ruhpolding 2016, πρόλογοςσ.9.
[11]Σύγκρ. τη διαδικτυακή πύλη του Πανεπιστημίου του Mannheim: Μη τακτικός Prof. Dr. HeinzA. Richter.
[12]Andreas Stergiou, Die griechische Außenpolitik heute, στο: Reinhard Stupperich (εκδ.), Nova Graecia. Επετειακή έκδοση για τον HeinzA. Richter, Möhnesee 2004, σ.225–250, εδώ παράθεμα σ.225.
[13]Σύγκρ. τις μέχρι σήμερα δημοσιεύσεις βιβλίων και περιοδικών στη διαδικτυακή πύλη του εκδοτικού οίκου FranzPhilippRutzen.
[14]Stergiou, Die griechische Außenpolitik heute, (όπωςηυποσημείωση 11), σ.225.
[15]Reinhard Stupperich (εκδ.), Nova Graecia. Επετειακήέκδοσηγιατον Heinz A. Richter, Mannheim καιMöhnsee 2004.
[16]Σύγκρ. τη διαδικτυακή πύλη του εκδοτικού οίκου FranzPhilippRutzen και του ιδρύματος FranzκαιEvaRutzen.
[17]Σύγκρ. DanaeRichter, βιβλιογραφία του HeinzA. Richter, στο: Stupperich (εκδ.), NovaGraecia, σ.11–16. Επίκαιρες βιβλιογραφικές αναφορές υπάρχουν στην ηλεκτρονική διεύθυνσηhttp://www.ens.org/?p=2372
[18]Heinz A. Richter, Geschichte Griechenlands im 20. Jahrhundert, Τόμος. 1: 1900–1939, Mainz / Ruhpolding 2015 (στοακόλουθο: Richter, Griechenland I); στοίδιο, Griechenland 1940–1950. Die Zeit der Bürgerkriege, Mainz / Ruhpolding 2012 (στοακόλουθο: Richter, Griechenland II); στοίδιο, Griechenland 1950–1974, Mainz / Ruhpolding 2013 (στοακόλουθο: Richter, Griechenland III).
[19]Heinz A. Richter, Operation Merkur. Die Eroberung der Insel Kreta im Mai 1941, Mainz / Ruhpolding 2011; στοίδιο, Sühnung von Kriegsverbrechen, Reparationsforderungen und der Fall Merten, στο: Thetis, Τεύχος.20, Mannheim 2013, σ.440–464; στοίδιο, Die politische Kultur Griechenlands. Ein Essay, στο: Thetis, τεύχος. 20, Mannheim 2013, σ.527–532; στοίδιο, Griechenland 1942–1943. Erinnerungen von Elisabeth und Konstantinos Logothetopoulos, Mainz / Ruhpolding 2015; στοίδιο, Die Besatzungsanleihe – Τοκατοχικόδάνειο, στο: Thetis, τεύχος 22, Mannheim 2016, σ.233–240; στοίδιο, Griechenland 1945–1946 (όπωςυποσημείωση 9).
[20]Heinz A. Richter, Griechenland zwischen Revolution und Konterrevolution (όπωςηυποσημείωση 6).