«Δεν υπάρχει εξουσία ‘ελέω θεού’, αλλά ο καθένας θα πρέπει να δικαιολογεί την ισχύ του. Αφού δεν μπορεί να το κάνει, που συνήθως αυτό συμβαίνει, τότε η εξουσία του θα πρέπει να καταρρεύσει και να αντικατασταθεί από κάτι πιο ελεύθερο και δίκαιο». Ο Αμερικανός φιλόσοφος Νόαμ Τσόμσκι μιλά στο Modern Success για την «προπαγάνδα», τον «μηχανισμό συγκατάθεσης» και τον «αναρχοσυνδικαλισμό».
Συνέντευξη στον Michael Wilson Έχετε αυτοπροσδιοριστεί ως αναρχοσυνδικαλιστής. Οι περισσότεροι έχουν συνδέσει στο μυαλό τον αναρχισμό με τις συγκρούσεις και τα επεισόδια. Ποια είναι η πραγματικότητα και τι είναι για εσάς ο αναρχισμός;
Ο αναρχισμός είναι κατά την άποψή μου μια τάση της ανθρώπινης σκέψης που εμφανίζεται σε διαφορετικές περιστάσεις και έχει μερικά σπουδαία χαρακτηριστικά. Κατά κύριο λόγο πρόκειται για μια τάση που είναι αντίθετη σε κάθε μορφή εξουσίας, κυριαρχίας ή ιεραρχίας. Τάσσεται κατά των δομών ιεραρχίας και κυριαρχίας σε κάθε έκφανση της ανθρώπινης ζωής, σε όλο το φάσμα, που μπορούμε να πούμε πως επεκτείνεται από τις πατριαρχικές οικογένειες μέχρι τα αυτοκρατορικά συστήματα.
Δεν υπάρχει εξουσία «ελέω θεού», αλλά ο καθένας θα πρέπει να δικαιολογεί την ισχύ του. Αφού δεν μπορεί να το κάνει, που συνήθως αυτό συμβαίνει, τότε η εξουσία του θα πρέπει να καταρρεύσει και να αντικατασταθεί από κάτι πιο ελεύθερο και δίκαιο. Και όπως το αντιλαμβάνομαι εγώ, η Αναρχία είναι απλά αυτή η τάση, η οποία μπορεί να πάρει διάφορες μορφές ανάλογα με τη χρονική συγκυρία.
Ο αναρχοσυνδικαλισμός από την άλλη είναι μια ειδική κατηγορία αναρχισμού, που βασίζεται κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, στον έλεγχο του συνόλου της εργασίας, και όχι μόνο της παραγωγικής διαδικασίας, από τους εργαζόμενους. Για παράδειγμα οι εργαζόμενοι θα πρέπει να έχουν απόλυτο έλεγχο των όρων εργασίας τους, τον έλεγχο των επιχειρήσεων στις οποίες εργάζονται. Οι εταιρείες αυτές θα πρέπει να λειτουργούν σε συνεργασία με τις κοινότητες και θα πρέπει να συνδέονται με ένα πλέγμα ελεύθερων ενώσεων. Η δημοκρατία αυτού του είδους θα πρέπει να έχει ως βασικό πυλώνα μια ελεύθερη κοινωνία γενικότερα.
Δεν είναι μια συγκεκριμένη δομή. Σε μια τέτοια κοινωνία θα υπάρχει μια συνδιαμόρφωση ιδεών μέσω της οποίας θα αναπτύσσεται η διαδικασία. Η εικόνα που επικρατεί για το «χάος της αναρχίας», τις σπασμένες βιτρίνες και τις συγκρούσεις δεν έχει καμία σχέση με τον αναρχοσυνδικαλισμό που υπερασπίζεται μια πολύ οργανωμένη κοινωνία, η οποία ωστόσο οργανώνεται από κάτω με άμεση συμμετοχή σε κάθε επίπεδο και όσο το δυνατόν λιγότερη εξουσία, έως και καθόλου, αν είναι εφικτό.
Γιατί κάποιος θα πρέπει να επιλέξει την Αναρχία σε αντίθεση ας πούμε με τον Φιλελευθερισμό;
Αυτό που ονομάζεται φιλελεύθερο – ελευθεριακό στις ΗΠΑ είναι ένα μοναδικό φαινόμενο. Δεν υπάρχει στην πραγματικότητα πουθενά αλλού, ίσως λίγο στην Αγγλία. Δίνεται η δυνατότητα μεγάλης εξουσίας και κυριαρχίας σε ιδιώτες. Η ιδιωτική εξουσία είναι τόσο δυνατή που μπορεί να κάνει ό,τι θέλει. Η βασική υπόθεση αυτής της θέσης είναι πως με κάποιο μαγικό τρόπο η συσσώρευση δύναμης στους ιδιώτες θα οδηγήσει σε μια ελεύθερη και δίκαιη κοινωνία. Στην πραγματικότητα αυτή είναι μια ιδέα που υποστήριζαν πολλοί στο παρελθόν, όπως ο Άνταμ Σμιθ για παράδειγμα, που το κύριο επιχείρημά του ήταν πως οι αγορές υπό συνθήκες απόλυτης ελευθερίας θα έφταναν σε ένα σημείο ισορροπίας. Λοιπόν αυτό δεν συμβαίνει…
Πολλοί το ισχυρίζονται ακόμα και σήμερα αυτό;
Ναι και ο φιλελευθερισμός που υποστηρίζουν στον σημερινό κόσμο είναι απλά μια από τις χειρότερες μορφές τυραννίας, μια ασύδοτη ιδιωτική τυραννία. Αντίθετα ο αναρχισμός διαφέρει πολύ από αυτήν την σκέψη. Ζητά την κατάργηση της τυραννίας, όλων των ειδών, συμπεριλαμβανομένου και αυτού που δημιουργείται από την συσσώρευση εξουσίας των ιδιωτών. Λοιπόν νομίζω πως η ελευθερία σε κάθε περίπτωση είναι καλύτερη από την υποταγή. Είναι καλύτερο να είσαι ελεύθερος παρά σκλάβος. Είναι καλύτερα να μπορείς να αποφασίζεις εσύ, παρά να το κάνει κάποιος άλλος για εσένα, λαμβάνοντας αποφάσεις και στη συνέχεια να σε αναγκάζει να τις τηρείς. Νομίζω πως είναι αδιαμφισβήτητο και δεν χρειάζεται κανείς να επιχειρηματολογήσει πάνω σε αυτό. Είναι τόσο ξεκάθαρο.
Το ζήτημα όμως, και σε αυτό θα πρέπει να σταθούμε, είναι το πως θα μπορέσουμε να κινηθούμε προς αυτήν την κατεύθυνση. Εντός της σημερινής κοινωνίας υπάρχουν πολλοί τρόποι. Ένας από αυτούς είναι μέσω του κράτους στο βαθμό που αυτό θα είναι ελεγχόμενο από τον λαό. Μακροπρόθεσμα ο αναρχισμός σίγουρα ζητάει να καταργηθεί και αυτό. Ωστόσο μπορεί να υπάρχει παράλληλα με την ιδιωτική εξουσία και θα μπορούσε να ενισχύεται, αν είναι υπό δημόσιο έλεγχο και επιρροή. Το κράτος παρέχει τους μηχανισμούς για να περιοριστεί η επικίνδυνη ιδιωτική εξουσία. Για παράδειγμα μπορεί να θεσπίσει κανόνες για την ασφάλεια των εργαζομένων στο χώρο εργασίας ή να εξασφαλίσει μια αξιοπρεπή υγειονομική περίθαλψη κ.α. Αυτά δεν πρόκειται να εφαρμοστούν μέσα από την ιδιωτική εξουσία, μάλλον το αντίθετο συμβαίνει.
Όμως όλα αυτά μπορούν να προκύψουν μέσα από ένα κράτος που θα ελέγχεται δημοκρατικά, ώστε να προωθήσει ρεφορμιστικά μέτρα. Νομίζω πως αυτές είναι κάποιες ωραίες κινήσεις που θα μπορούσαμε να κάνουμε. Ωστόσο θα πρέπει να προσβλέπουμε σε κάτι πολύ μεγαλύτερο, πολύ πέρα από όλα αυτά και σε μια πολύ μεγαλύτερη κλίμακα εκδημοκρατισμού. Και δεν πρέπει μόνο να το σκεφτόμαστε αλλά και να εργαστούμε πάνω σε αυτό. Αυτό τόνιζε και ένας από τους κορυφαίους στοχαστές του αναρχισμού το 19ο αιώνα, ο Μπακούνιν, ο οποίος ανέφερε πως μπορείς να οικοδομήσεις μια κοινωνία του μέλλοντος μέσα από την παρούσα κοινωνία. Και ζούσε σε πολύ πιο αυταρχική κοινωνία από τη δική μας. Αυτό μπορεί να γίνει. Για παράδειγμα οι αυτοδιαχειριζόμενες ή κοινοτικά ελεγχόμενες επιχειρήσεις είναι ίσως οι σπόροι μιας μελλοντικής κοινωνίας μέσα στη σημερινή.
Και αυτοί οι σπόροι όχι μόνο μπορούν να ανθίσουν, αλλά ανθίζουν. Υπάρχει μια πολύ σημαντική εργασία του Gar Alperovitz σχετικά με τους συνεταιρισμούς στην περιοχή του Κλίβελαντ που ελέγχονται από τους εργαζόμενους και την τοπική κοινότητα. Γίνεται μεγάλη θεωρητική συζήτηση για το πως θα μπορούσε να λειτουργήσει κάτι τέτοιο. Όμως πέρα από το επίπεδο της θεωρίας και του σχεδιασμού, στην πράξη υπάρχουν μέτρα που θα μπορούσαν να ληφθούν.
Σχετικά με τον κρατικό σοσιαλισμό εξαρτάται από το τι εννοούμε με αυτόν τον όρο. Αν πρόκειται για την τυραννία των μπολσεβίκων και των απογόνων τους τότε δεν χρειάζεται να το συζητήσω. Αν όμως μιλάμε για ένα περισσότερο διευρυμένο κοινωνικό δημοκρατικό κράτος, τότε ισχύουν όλα όσα είπαμε παραπάνω. Αν είναι κάτι άλλο τότε θα πρέπει να πούμε τι ακριβώς θα συμβαίνει; Ο έλεγχος θα βρίσκεται στα χέρια των εργαζομένων και των κοινοτήτων, ή σε κάποια Αρχή; Στη δεύτερη περίπτωση τότε και πάλι η ελευθερία είναι καλύτερη από την υποταγή.
Πολλοί άνθρωποι έμαθαν από εσάς και τον Edward Herman το μοντέλο προπαγάνδας. Μπορείτε να το περιγράψετε εν συντομία…;
Πρέπει να κοιτάξουμε αρχικά λίγο στο παρελθόν, να δούμε το ιστορικό πλαίσιο, στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, όπου σε αρκετές κοινωνίες είχε επιτευχθεί μια «συμφωνία ελευθερίας» μετά από διεκδικήσεις. Στην αιχμή αυτών των κοινωνιών βρίσκονταν οι ΗΠΑ και η Βρετανία. Με κανένα τρόπο δεν μπορείς να τις χαρακτηρίσεις ελεύθερες κοινωνίες, αλλά συγκριτικά με τις υπόλοιπες είχαν κάνει αρκετά βήματα. Στην πραγματικότητα τα συστήματα εξουσίας –κρατικά και ιδιωτικά – άρχισαν να καταλαβαίνουν πως τα πράγμα είχαν βρεθεί σε ένα σημείο που δεν μπορούσαν να ελέγξουν με τη βία τον λαό τόσο εύκολα όπως στο παρελθόν και έτσι έπρεπε να βρουν νέα μέσα ελέγχου. Ουσιαστικά με αυτά τα μέσα ήθελαν να ελέγξουν τις πεποιθήσεις και τις συμπεριφορές. Αυτό ήταν που γέννησε τον κλάδο των δημοσίων σχέσεων, που εκείνη την εποχή αυτοπροσδιορίζεται με ειλικρίνεια ως βιομηχανία προπαγάνδας.
Ο γκουρού της βιομηχανίας Δημοσίων Σχέσεων, Edward Bernays, παρεμπιπτόντως φιλελεύθερος των Wilson-Roosevelt-Kennedy, γράφει το πρώτο εγχειρίδιο στη δεκαετία του 1920 με τίτλο «Προπαγάνδα». Σε αυτό περιέγραφε τον στόχο αυτής της βιομηχανίας. Όπως ανέφερε στόχος είναι να διασφαλίσει πως «η έξυπνη μειοψηφία», φυσικά όποιος το γράφει αυτό θεωρεί τον εαυτό του μέρος αυτής της μειοψηφίας, θα κινεί τα πράγματα καθώς είναι η μόνη που μπορεί να το κάνει, ενώ υπάρχει εκεί έξω μια μεγάλη «άπλυτη μάζα» που αν αφεθεί ελεύθερη θα δημιουργήσει μόνο προβλήματα.
Έτσι όπως ο ίδιος ανέφερε θα πρέπει να δημιουργηθεί ένας «μηχανισμός συγκατάθεσης» μέσω του οποίου οι «άπλυτες μάζες» θα συναινέσουν στους κανόνες και την κυριαρχία μας. Αυτός ακριβώς είναι ο στόχος της βιομηχανίας των Δημοσίων Σχέσεων και επιτυγχάνεται με διάφορους τρόπους. Πρώτος τρόπος και βασικός είναι η διαφήμιση. Στην πραγματικότητα ο Edward Bernays «φτιάχνει το όνομά του» εκείνη την περίοδο, τέλη του ’20, με μια διαφημιστική εκστρατεία για να πείσει τις γυναίκες να καπνίζουν τσιγάρα. Οι γυναίκες, μια τεράστια ομάδα του πληθυσμού, εκείνη την περίοδο δεν κάπνιζε τσιγάρα και οι καπνοβιομηχανίες κάτι έπρεπε να κάνουν για αυτό. Έτρεξε λοιπόν μια διαφημιστική εκστρατεία που παρουσίαζε το τσιγάρο ως στοιχείο των σύγχρονων και απελευθερωμένων γυναικών. Είχε μεγάλη επιτυχία.
Υπάρχει ένας συσχετισμός μεταξύ της εν λόγω εκστρατείας και του τι συμβαίνει σήμερα με τις πετρελαϊκές και την αλλαγή του κλίματος;
Αυτό είναι ένα μόνο παράδειγμα. Αυτές ήταν οι ρίζες μιας βιομηχανίας ελέγχου απόψεων και συμπεριφορών. Σήμερα η βιομηχανία πετρελαίου, αλλά στην πραγματικότητα και όλη η παγκόσμια επιχειρηματική δραστηριότητα, που ασχολείται με παρόμοιες εκστρατείες επιχειρεί να υπονομεύσει τις προσπάθειες αντιμετώπισης ενός προβλήματος πολύ μεγαλύτερου από τη μαζική δολοφονία που προκάλεσαν οι καπνοβιομηχανίες. Γιατί ήταν μαζική δολοφονία.
Είμαστε αντιμέτωποι με μία απειλή, μια σοβαρή απειλή, την καταστροφική αλλαγή του κλίματος. Και σίγουρα δεν είναι αστείο. Η βιομηχανία πετρελαίου προσπαθεί να εμποδίσει τα μέτρα ώστε να εξασφαλίσει το δικό της βραχυπρόθεσμο κέρδος. Αυτό βέβαια δεν το κάνει μόνο η βιομηχανία πετρελαίου αλλά και το ηγετικό επιχειρηματικό λόμπι American Chamber of Commerce και άλλοι που έχουν δηλώσει ανοιχτά, χωρίς να το αποκαλούν προπαγάνδα, πως διεξάγουν μια εκστρατεία για να πείσουν τους πολίτες ότι δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος, δεν χρειάζεται να πάρουμε μέτρα και δεν πρέπει να ανησυχούν για το γεγονός πως το ανθρώπινο είδος βαδίζει σε ένα δρόμο που θα μπορούσε να οδηγήσει στον αφανισμό του ή τουλάχιστον στη διάλυση της δυνατότητας μιας αξιοπρεπούς ζωής για ένα τεράστιο αριθμό ανθρώπων.
Στην οικονομία μαθαίνουμε πως οι καταναλωτές είναι ενημερωμένοι και κάνουν ορθολογικές επιλογές. Δείτε μια διαφήμιση της τηλεόρασης και αναρωτηθείτε… Ποιος είναι ο σκοπός της; Είναι να ενημερώσει τον καταναλωτή για να κάνει μια ορθολογική επιλογή; Όχι. Σκοπός της είναι να δημιουργήσει μη ενημερωμένους καταναλωτές που θα κάνουν παράλογες επιλογές. Και είναι οι ίδιες διαφημιστικές εταιρείες που σχεδιάζουν και τις πολιτικές εκστρατείες. Η ιδέα είναι λίγο-πολύ η ίδια: Υπονόμευση της δημοκρατίας μέσω της προσπάθειας να δημιουργηθούν ανενημέρωτοι άνθρωποι που θα κάνουν παράλογες επιλογές. Και αυτό είναι μόνο μια πτυχή της βιομηχανίας PR. Αυτό που συζητούσαμε με τον Herman είναι μια άλλη πτυχή του συστήματος προπαγάνδας που αναπτύχθηκε περίπου εκείνη την περίοδο και αυτό είναι η «κατασκευή της συναίνεσης», όπως ονομάστηκε. Η συναίνεση στις αποφάσεις των πολιτικών και των επιχειρηματιών σε μια προσπάθεια να διασφαλιστεί πως οι άνθρωποι δεν θα μπουν στη διαδικασία να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνονται οι αποφάσεις, οι οποίες ωστόσο προκαλούν προβλήματα στους ίδιους και σε πολλά άλλα ζητήματα. Αυτό είναι η «Προπαγάνδα». Για αυτό μιλούσαμε για Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Οι άνθρωποι πλέον σε μεγάλο βαθμό δεν αισθάνονται αυτή την προπαγάνδα, αλλά έχουν κατηχηθεί βαθιά στις αρχές του συστήματος που αδυνατούν να αντιληφθούν πολλά πράγματα που συμβαίνουν ακόμα και στην επιφάνεια και που αν κατανοηθούν μπορεί να ανατραπεί η εξουσία.
Πηγή: Modern Success