Μια μοναδική ευκαιρία ξενάγησης στο Μουσείο της Αρχαίας Ελεύθερνας στο Ρέθυμνο, με οδηγό τον εξαιρετικό λόγο του καθηγητή Νικόλαου Σταμπολίδη και με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών, είχαν οι δημοσιογράφοι και οι επιστήμονες -αρχαιολόγοι στην πλειονότητά τους- που βρέθηκαν την Τετάρτη στο auditorium του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
Ένα μουσείο-κιβωτός, ένα έργο-σταθμός για τον πολιτισμό, που αναδύεται από τη γη και ατενίζει τον Ψηλορείτη, ανοίγει τις πύλες του στις 19 Ιουνίου. Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο, παρουσία προσωπικοτήτων από την πολιτική, επιστημονική, επιχειρηματική και καλλιτεχνική διεθνή σκηνή.
Κόποι πολλών ετών απέδωσαν καρπούς, χάρη στη συνεργασία των υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού με το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Στους σχεδιασμένους προσεκτικά, ώς την τελευταία λεπτομέρεια, χώρους του μουσείου, οι επισκέπτες συναντούν ορισμένα από τα σημαντικότερα ευρήματα και τους θησαυρούς από την νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας και την πόλη της αρχαίας Ελεύθερνας
Τριάντα χρόνια συμπλήρωσαν φέτος οι ανασκαφικές έρευνες υπό τονΝ.Σταμπολίδη. Και φέτος το όραμά του έγινε πραγματικότητα. «Αμαρτία, πριν πάρει τη χριστιανική της χροιά, σημαίνει αστοχία, μη επίτευξη του στόχου. Κι εγώ δεν θέλω να έχω αμαρτίες» ανέφερε ο καθηγητής, χωρίς να παραλείψει να τονίσει ότι το μουσείο της Ελεύθερνας είναι καρπός 30 χρόνων όχι μόνο δικού του κόπου, αλλά και φοιτητών του Πανεπιστημίου Κρήτης, Πανεπιστημίων της Ελλάδας και του εξωτερικού (Ευρώπης, ΗΠΑ, Ασίας, Αφρικής, Αυστραλίας).
Δεν παρέλειψε, επίσης, να αναφερθεί στην καθοριστική συμβολή τόσο των εκάστοτε ηγεσιών του ΥΠΠΟ, αφού όπως είπε «το έργο δεν θα ήταν εφικτό εάν δεν στόχευαν μαζί μου σε αυτό», όσο και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας (Ίδρυμα Ωνάση, Alpha Bank, Grecotel) που στήριξε το όραμά του.
«Υφαίνουμε τον θαυμασμό για την ομορφιά που θέλουμε να έχει ο κόσμος» ήταν η φράση με την οποία ο κ. Σταμπολίδης έκλεισε την παρουσίαση του μουσείου.
«Στην καθημερινότητα και τις δυσκολίες, που μπορεί να αντιμετωπίζει η υπηρεσία, σε μια χώρα γεμάτη αρχαιότητες, υπάρχουν και στιγμές φωτεινές, στιγμές αγαλλίασης και ευτυχίας, όταν ένα μουσείο γεννιέται, όπως αυτό της Αρχαίας Ελεύθερνας» υπογράμμισε η Ελένη Κόρκα, προϊσταμένη της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟ. Κι εκείνη στάθηκε στο γεγονός ότι δοκιμάστηκε για πρώτη φορά εν τοις πράγμασι η συνεργασία του υπουργείου Πολιτισμού με ένα Πανεπιστήμιο και αυτό «αποτελεί πραγματικά πρωτοπορία».
«Είναι το πρώτο μουσείο αρχαιολογικού χώρου στην Κρήτη. Τέλειο και στην παραμικρή προσεγμένη λεπτομέρεια. Ένα μουσείο-κιβωτός του πολιτισμού, μιας μεγάλης πόλης, μιας πρωτεύουσας της Κρήτης των τελευταίων προϊστορικών και των πρώιμων ιστορικών χρόνων, ένα μουσείο του οποίου το κέντρο βάρους είναι η επιστημονική επαλήθευση των στίχων του Ομήρου στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια» συμπλήρωσε η κ. Κόρκα.
«Στο μουσείο της Ελεύθερνας εκτίθεται ο πλούτος των ευρημάτων από τα 30 χρόνια ανασκαφικής δραστηριότητας του Πανεπιστημίου Κρήτης στην περιοχή, που χάρισαν πείρα σε εκατοντάδες φοιτητές που τώρα υπηρετούν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία και τα πανεπιστήμια της χώρας και του εξωτερικού» δήλωσε η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου, Αναστασία Τζιγκουνάκη.
«Πάντοτε με γοήτευε ο χώρος της αρχαιολογίας. Η ανάλυση των αρχαιολόγων στα ευρήματά τους ταυτίζεται λίγο με την ανάλυση του γονιδιώματος» ανέφερε από την πλευρά του ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης, καθηγητής Χειρουργικής Ογκολογίας Οδυσσέας Ζώρας.
Το Μουσείο
Το Μουσείο της αρχαίας Ελεύθερνας -το πρώτο μουσείο αρχαιολογικού χώρου στην Κρήτη και το τέταρτο ανάλογο στην Ελλάδα μετά τα μουσεία της Ολυμπίας, των Δελφών και της Βεργίνας- στόχο έχει να «ταξιδέψει» όλους τους επισκέπτες στην αυγή του ελληνικού πολιτισμού και τον Όμηρο, να τους δώσει την ευκαιρία να θαυμάσουν πλήθος ευρημάτων από τη μακροχρόνια αρχαιολογική ανασκαφή, που μέσα σε ένα αλώβητο, φυσικού κάλλους τοπίο αποτελεί πόλο έλξης πολύμορφου τουρισμού από όλο τον κόσμο.
Οι τρεις αίθουσες του Μουσείου φιλοξενούν όλη την ιστορία της πόλης από το 3000 π.Χ. έως το 1300 μ.Χ.: τεσσερισήμισι χιλιετίες με αντικείμενα καθημερινής ζωής και έργα τέχνης από την προϊστορία, τα γεωμετρικά, αρχαϊκά, κλασικά, ελληνιστικά, ρωμαϊκά και πρωτοβυζαντινά και βυζαντινά χρόνια.
Η μεγαλύτερη σε μέγεθος Αίθουσα Α περιλαμβάνει εκθέματα που επελέγησαν για μια πρώτη παρουσίαση της διαχρονικής δημόσιας, πολιτικής, θρησκευτικής, κοινωνικής και ιδιωτικής ζωής της Ελεύθερνας, αλλά κυρίως αντικείμενα εισηγμένα από άλλες πόλεις της Κρήτης και περιοχές όπως η Αττική, η Πελοπόννησος, οι Κυκλάδες, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, η Μικρά Ασία, η Κύπρος, η Φοινίκη και γενικότερα η συροπαλαιστινιακή ακτή, η Αίγυπτος.
Ξεχωρίζει η χάλκινη ασπίδα που βρέθηκε στον τάφο «των πολεμιστών» και χρονολογείται ανάμεσα στο 830-820 π.Χ. και το 730-720 π.Χ. Δίπλα, αντίγραφα της ασπίδας χρησιμεύουν για εκπαιδευτικούς σκοπούς, επιτρέποντας παράλληλα σε ανθρώπους με προβλήματα όρασης την «ανάγνωσή» της μέσω της ψηλάφησης.
Στην Αίθουσα Β αναπτύσσεται η θρησκευτική και η λατρευτική ζωή στην Ελεύθερνα, από την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου έως και τα βυζαντινά χρόνια. Παρουσιάζεται, επίσης, το Μνημείο 4Α, ηρώο-ιερό, που ερμηνεύεται ως κενοτάφιο, αποτελώντας ένα από τα πρώτα μνημεία του «αγνώστου» στρατιώτη στην παγκόσμια ιστορία. Στην αίθουσα εκτίθεται και ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα της Νεκρόπολης της Ορθής Πέτρας, η «Κόρη της Ελεύθερνας», που συγγενεύει με το αριστουργηματικό δαιδαλικό άγαλμα, τη διάσημη «Κυρία της Ωσέρ», που βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι.
Η Αίθουσα Γ είναι αφιερωμένη στις νεκροπόλεις της Ελεύθερνας. Παρουσιάζονται εδώ μόνον ευρήματα από τις ανασκαφές στην νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας, καθώς σε αυτήν εικονογραφούνται περιγραφές από τον κόσμο του Ομήρου, όπως π.χ. το τελετουργικό τυπικό των ταφικών πυρών (καύσεων), ανάλογων δηλαδή με την ταφική πυρά του Πατρόκλου που περιγράφεται στη ραψωδία ψ της Ιλιάδας. Εδώ εκτίθεται η μοναδική ταφική πυρά με τον δειροτομηθέντα νεκρό, ένα εύρημα που έθεσε σε άλλη βάση την αλήθεια των στίχων του Ομήρου στη διεθνή επιστημονική κοινότητα.
Στην ίδια αίθουσα οι επισκέπτες συναντούν της αριστοκράτισσες ιέρειες της Ελεύθερνας με όλον τον κτερισματικό πλούτο τους, λαμπρά, λεπτεπίλεπτης τέχνης κοσμήματα, υάλινα και φαγεντιανά, πήλινα και χάλκινα αγγεία, ειδώλια κ.ά.
Ακόμα ένα στοιχείο που κάνει τις αίθουσες του μουσείου να ξεχωρίζουν είναι οι βιντεοπροβολές που συνοδεύουν τα ευρήματα.
Στη Νότια Πτέρυγα του Μουσείου βρίσκονται το Ερευνητικό Κέντρο και το Κέντρο Μελέτης –οι χώροι δηλαδή όπου γίνεται όλη η έρευνα από έλληνες και ξένους επιστήμονες πολλών ειδικοτήτων, καθώς και ερευνητές και σπουδαστές διαφόρων ειδικοτήτων από τα Πανεπιστήμια της Ευρώπης, των ΗΠΑ, της Ασίας και της Αυστραλίας. Σε αυτούς τους χώρους σχεδιάζονται, επίσης, τα εκπαιδευτικά προγράμματα του μουσείου.
Στον ισόγειο χώρο βρίσκονται οι αποθήκες και τα εργαστήρια συντήρησης, ενώ στη μεγάλη αυλή του Μουσείου δημιουργήθηκε ένα μικρό θέατρο για παραστάσεις, συναυλίες και δρώμενα.
Το έργο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα 2007-2013» (ΕΣΠΑ) από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, οι οποίοι είναι και οι φορείς λειτουργίας του. Η προσπάθεια ενισχύθηκε και από την ιδιωτική πρωτοβουλία, το Ίδρυμα Ωνάση, την Alpha Bank και τη Grecotel (που αποτελούν Αριστίνδην μέλη της Μεσογειακής Αρχαιολογικής Εταιρείας), καθώς και από άλλους οργανισμούς, ιδρύματα, φορείς και φυσικά πρόσωπα.
Η αρχαία Ελεύθερνα
Η αρχαία πόλη έλαβε το όνομά της από τον μεγάλο Κουρήτη Ελευθήρα, και η ιστορία της ξεκινά χιλιάδες χρόνια πριν. Σε υψόμετρο περίπου 380 μέτρων, στους πρόποδες του Ψηλορείτη, η πόλη ευνοήθηκε πολλαπλά λόγω της γεωγραφικής της θέσης στην καρδιά της Κρήτης, καθώς και της σχέσης της με τη θάλασσα, παράγοντες που αποτέλεσαν τις αιτίες της δομής μιας ανοιχτής κοινωνίας που ήκμασε κατά την αρχαιότητα.
Οι έρευνες στην περιοχή, ανασκαφικές και άλλες, ξεκίνησαν από το Πανεπιστήμιο Κρήτης πριν τρεις δεκαετίες και συνεχίζονται μέχρι σήμερα από τον καθηγητή Ν.Σταμπολίδη, τους συνεργάτες και τις ομάδες του.
Η ανασκαφή αποκαλύπτει τα μυστικά της πόλης από το 3000 π.Χ. έως τον 14ο αι. μ.Χ.. Σπίτια, βίλες, δρόμοι, δημόσια οικοδομήματα και λουτρά, δεξαμενές και στέρνες, αναλήμματα και τοίχοι, ιερά και εκκλησίες, κλίβανοι και εργαστήρια, και πάνω απ’ όλα η νεκρόπολη των πολεμιστών και των συγγενών τους στην αυγή της ελληνικής Ιστορίας, ξεθάβονται μεθοδικά και συστηματικά.
Από την ανασκαφή της νεκρόπολης στην Ορθή Πέτρα φαίνεται ότι η Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, κυρίως από το 900 έως και τα τέλη του 6ου ή τις αρχές του 5ου αι. π.Χ., είναι η πιο σημαντική περίοδος της πόλης, που συνδέεται άμεσα με την αυγή του ελληνικού πολιτισμού και τον Όμηρο («Ιλιάδα» και «Οδύσσεια»).
Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών και καθώς η αρχαία πόλη ξανάβλεπε το φως, η φήμη της βαθμιαία εξαπλώθηκε μέσα από επιστημονικά συνέδρια και μελέτες, άρθρα στον ελληνικό και ξένο Τύπο, την τηλεόραση και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Αυτό έδωσε το έναυσμα για να δημιουργηθεί στον ευρύτερο χώρο της αρχαίας πόλης, το «Άλσος Ελευθερναίων», ένα αρχαιολογικό πάρκο με μονοπάτια, γεφύρι, σταθμούς-καθιστικά, επεξηγηματικές πινακίδες και δύο μεγάλα στέγαστρα για την προστασία της νεκρόπολης και της Βασιλικής του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, όπου ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει συνδυαστικά τη φύση, τη χλωρίδα και την πανίδα, καθώς και τις αρχαιότητες, σε ένα μαγευτικό τοπίο.