Ο Ευτύχης Τζιρτζιλάκης, ένας άνθρωπος που έχει αφιερώσει τη ζωή του στην παράδοση αναφέρεται στον Νίκο Τζιτζικαλάκη, αυτόν που ονομάζει “τελευταίο σφενδονιστή της Κρήτης”.
Η Σφενδόνη απο την αρχαιότητα αποτέλεσε το όπλο των φτωχών. Φημισμένοι σφενδονήτες ήταν οι Ρόδιοι….
Δεν χρειαζόταν σωματική Ρώμη, δεν χρειαζόταν χρήμα , δεν χρειαζόταν να έχεις ιδιαίτερες ικανότητες, παρά μόνο την ανάπτυξη της δεξιότητας του σφενδονήτου.
Αρχικά η σφενδόνη ήταν το όπλο των βοσκών ενάντια στους λύκους, ήταν όμως τόσο απλό ως όπλο ώστε σώματα σφενδονητών άρχισαν να στρατολογούνται απο τούς καλύτερους στρατούς. Αναφορά έχουμε στους Μύριους, όπου υπήρχε ειδικό σώμα ρόδιων για να αναχαιτίζει με μαζικές βολές τις επελάσεις του περσικού ιππικού.
Γράφει ο Ευτύχης Τζιρτζιλάκης για τον “τελευταίο σφενδονιστή της Κρήτης”:
Με τον Νίκο τον Τζιτζικαλάκη από το Φρέ γνωριστήκαμε πριν μερικούς μήνες όταν με πήρε τηλέφωνο ακούγοντας την εκπομπή που είχαμε κάνει με την Αριστέα στο ραδιόφωνο για τα κρητικά όπλα. Συμφωνήσαμε να βρεθούμε για να μιλήσουμε για τα παλιά άρματα και για άλλα περίεργα και καθόλου μοντέρνα, που ενδιαφέρουν κάποιους λίγους σαν εμάς! Ήθελε και κάτι να μου χαρίσει, μου είπε.
Σήμερα το πρωί με περίμενε στο Μπαμπαλί στο δρόμο μου για τη δουλειά. Το υπέροχο δώρο του ήταν μια παραδοσιακή σφεντόνα, που την έφτιαξε ο ίδιος με τον τρόπο που του έμαθε ο πατέρας του, που κι αυτός με την σειρά του την έμαθε από τους παλαιότερους!
Αχ βρε φίλε που να ‘ξερες ότι αυτή η σφεντόνα ίδια και απαράλλαχτη φτιαχνότανε χιλιάδες χρόνια από γενιά σε γενιά και ότι εσύ σήμερα είσαι ο τελευταίος! Ότι η σφεντόνα σου είναι η ίδια με την οποία οι Κρητικοί σφενδονιστές μαζί με τους τοξότες πολέμησαν στην κάθοδο των μυρίων και σε τόσους άλλους αρχαίους πολέμους!
Μου διηγήθηκε ότι ήδη τον καιρό που αυτός ήταν παιδί δεν έδινε κανείς σημασία σε αυτές τις σφεντόνες. Αυτού όμως του άρεσαν! Όμως ξέρει ότι πολύ παλιά οι χωριανοί του που είχαν κάποτε μια διένεξη με ένα κοντινό χωριό, τα Πεμόνια, συναντιόνταν συχνά με τους αντιπάλους σε μια τοποθεσία και αντάλλαζαν πέτρες εκατέρωθεν με αυτές τις σφεντόνες. Δεν σκοτώθηκε κάποιος, αλλά είχαν ανοίξει κάποια κεφάλια!
Ο ίδιος όμως είχε δει μικρός το βοσκό Δημήτρη Μανατάκη στην τοποθεσία «Γούρνες» στην Καμπιανή μαδάρα, να διώχνει τις αίγες με μια τέτοια σφεντόνα. Γιατί η πέτρα πήγαινε πολύ μακρύτερα απ ότι μπορούσε να την πετάξει με το χέρι. Η σφεντόνα αυτή μπορεί να στείλει μια πέτρα στο μέγεθος αυγού σε 100 μέτρα και ακόμα παραπάνω.
Η σφεντόνα που μου έδωσε είναι «τρίβυζη» αλλά γίνονται και «πεντάβυζες». Δυστυχώς ένας ποντικός έχει φάει ένα κομμάτι! Για αυτό υποσχεθήκαμε να βρεθούμε το καλοκαίρι, να μου μάθει πως την πλέκουνε, και να πούμε κι άλλες ωραίες κουζουλίστικες ιστορίες!
Η χρήση της σφενδόνας
Η χρήση της σφενδόνας για πολεμικούς σκοπούς απαιτούσε μαζικότητα, μαζικές βολές και μεγάλα σώματα που να μπορούν να ρίχνουν , κατ ουσίαν, ομοβροντίες….
Η σφενδόνη αποτελείτο απο έναν δερμάτινο ιμάντα, πεπλατυσμένο στη μέση. Στο πεπλατυσμένο σημείο τοποθετούνταν το βλήμα. Κατόπιν ο σφενδονήτης περιέστρεφε τη σφενδόνη με ταχύτητα και την κατάλληλη στιγμή άφηνε τη μία άκρη του ιμάντα.
Το βλήμα, χάρις στην φυγόκεντρο δύναμη έφευγε με μεγάλη ταχύτητα προς τον εχθρό. Αρχικά τα βλήματα ήταν λίθινα ή από ψημένο πηλό.
Αργότερα όμως υιοθετήθηκαν μολύβδινα προκατασκευασμένα σε ελλειψοειδές σχήμα βλήματα, τα οποία είχαν καλύτερη αεροδυναμική και άρα μεγαλύτερο βεληνεκές και φονική ικανότητα. Ένας καλός σφενδονήτης ήταν ικανός να πλήξει αντίπαλο σε απόσταση ως και 100 μέτρων με μεγάλη ακρίβεια. Το βάρος του βλήματος της σφενδόνης έφτανε αρχικά τα 30 γραμμάρια. Ο Φίλιππος Β’ της Μακεδονίας αύξησε το βάρος στα 80 γραμμάρια. Οι σφενδονήτες ήταν ο πλέον επικίνδυνος για το βαρύ πεζικό τύπος ψιλών.
Το βλήμα της σφενδόνης δεν χρειαζόταν να διαπεράσει τη θωράκιση του οπλίτη για να του προκαλέσει πλήγμα. Ένα πλήγμα σφενδόνης στο κράνος ήταν ικανό ακόμα και να σκοτώσει τον οπλίτη που το φορούσε, χωρίς να το σπάσει. Το μέταλλο του κράνους «βούλιαζε» από την ισχύ της πρόσκρουσης και ήταν αυτό που σκότωνε τον άνδρα που το φορούσε.
Εξέλιξη του σφενδονήτης αποτέλεσε και ο κεστροσφενδονήτης, ένας τύπος ψιλών που εισήχθη στους ελληνικούς στρατούς στα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ. Η κεστροσφενδόνη δεν ήταν παρά μια σφενδόνη προσαρμοσμένη επί ξύλινου στειλεού, έτσι ώστε να επιτυγχάνετε ακόμα μεγαλύτερη φυγόκεντρος δύναμη κατά την εξαπόλυση του βλήματος. Η κεστροσφενδόνη, πέραν των τυπικών μολύβδινων βλημάτων έβαλλε και ένα βελόσχημο βλήμα, τον κέστρο, από όπου πήρε και το όνομα της.
Ο κέστρος ήταν ένα κοντό μα ισχυρό βέλος, το οποίο τοποθετούνταν με μια ειδική διάταξη στη σφενδόνη και ρίπτονταν με καμπύλη τροχιά. Ήταν ιδιαιτέρως δραστικό όπλο κατά του βαρέως πεζικού, ικανό να διαπεράσει τις ασπίδες, αλλά και τους θώρακες των Ρωμαίων λεγεωνάριων, εναντίον των οποίων κυρίως χρησιμοποιήθηκε.
Η σφενδόνη συνέχισε να χρησιμοποιείται ως όπλο για πολλούς αιώνες, τουλάχιστον μέχρι τον 16ο αιώνα μ.Χ. από τους Έλληνες.
Με πληροφορίες από paraxeno.com