Η συμμετοχή του τουρισμού στην απασχόληση θα ξεπεράσει φέτος πιθανότατα το περσινό 10,4%, το οποίο ήταν το υψηλότερο ποσοστό που έχει επιτύχει ποτέ (τα στοιχεία είναι του Ινστιτούτου Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων – SETE Intelligence).
Υπολογίζεται πως κάπου 800 χιλιάδες άνθρωποι, Έλληνες και αλλοδαποί απασχολούνται πλήρως ή περιστασιακά στη μεγαλύτερη «βαριά βιομηχανία» της χώρας. Αυξημένα είναι και τα έσοδα, όχι όμως για τη μεγάλη πλειοψηφία των εργαζομένων που υποχρεώνεται, επιπλέον, να δουλεύει σε συνθήκες από πλημμελείς έως απαράδεκτες, όπως επισημαίνεται σε ρεπορτάζ του Θοδωρή Αντωνόπουλου στη lifo.gr.
Οι εργοδοτικές αυθαιρεσίες είναι σύνηθες φαινόμενο, οι αμοιβές σπάνια είναι οι αναμενόμενες, οι απολύσεις (με ταυτόχρονες προσλήψεις νέων χαμηλόμισθων) πολύ περισσότερες από όσες θα δικαιολογούσε τυχόν «ανεπάρκεια» του εργαζόμενου.
Εξαιρέσεις βεβαίως υπάρχουν, αυτή όμως είναι η κυρίαρχη εικόνα. Έχει τουλάχιστον περιοριστεί αρκετά, ως φαίνεται, η αδήλωτη εργασία, η νέα «μόδα» ωστόσο είναι να σε δηλώνουν ως ημιαπασχολούμενο-η, κι ας χτυπάς σχεδόν καθημερινά απλήρωτες, κατά κανόνα, υπερωρίες.
Και ενώ υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο, η εφαρμογή του «χωλαίνει» αφενός λόγω του προσωρινού ή ευκαιριακού χαρακτήρα που έχει για πολλούς η απασχόληση αυτή, αφετέρου λόγω της αδυναμίας να ελεγχθούν αποτελεσματικά οι χιλιάδες μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις, συν τα δομικά προβλήματα των μηχανισμών ελέγχου.
«Η ελαστική εργασία ζει και βασιλεύει με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα εκμετάλλευσης τις 14 διαφορετικές μορφές της, την υποτιθέμενη «μαθητεία» και τα Voucher τουρισμού. Αυτές οι νέες σχέσεις δουλείας τείνουν να αντικαταστήσουν τις παλαιότερες μορφές εργασίας, ενώ το ψηφιδωτό συμπληρώνουν τα «δουλεμπορικά» των εταιρειών ενοικίασης εργαζομένων που κάνουν πλέον χρυσές δουλειές με τους ξενοδόχους», διαβάζω σε φυλλάδιο της ΛΑΝΤΖΑ (Αγωνιστική Εργατική Συσπείρωση στον Επισιτισμό – Τουρισμό).
Η εθνική κλαδική συλλογική σύμβαση εργασίας των ξενοδοχοϋπαλλήλων που υπογράφηκε τον Μάρτιο του ’18 προβλέπει, μεταξύ άλλων, την αύξηση κατά 1,5% του κατώτατου μισθού στα ξενοδοχεία από 1/1/2018 και την επιπλέον αύξηση κατά 1,5% από 1/1/2019. Άγνωστο σε τι βαθμό έχει εφαρμοστεί. Η σύμβαση που αφορά τον επισιτιστικό κλάδο, εκκρεμεί στην τριμερή επιτροπή του Οργανισμού Μεσολάβησης Διαιτησίας (ΟΜΕΔ) κατόπιν έφεσης.
Η ΟΜΕΔ παραμένει ωστόσο «ακέφαλη» (χωρίς ΔΣ) από τον Μάρτιο, όπως καταγγέλλει η Πανελλήνια Ομοσπονδία Εργατών Επισιτισμού και Υπαλλήλων Τουριστικών Επαγγελμάτων (ΠΟΕΕ-ΥΤΕ): «H πολύμηνη αδυναμία λειτουργίας του ΟΜΕΔ (σ.σ. προφανώς σχετίζεται με την προβλεπόμενη κατάργησή του στα πλαίσια των μνημονιακών προαπαιτούμενων) είναι η χαρά των εργοδοτών και οι ελεύθερες συλλογικές διαπραγματεύσεις καθίστανται ένα αδειανό πουκάμισο».
Σε έτερη καταγγελία – κοινό ψήφισμα (20/6) της ΠΟΕΕ-ΥΤΕ, των Εργατικών Κέντρων της Κρήτης και των πρωτοβάθμιων σωματείων στο χώρο του τουρισμού – επισιτισμού διαβάζω κιόλας για «αποπροσανατολιστική εγκύκλιο περί επαναφορά της γενικής ισχύος των Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας μετά τον Αύγουστο του 2018, καθώς η κυβέρνηση παραχωρεί δικαίωμα βέτο στους εργοδότες για την επέκτασή τους με το «τρικ» της προϋπόθεσης κατάθεσης του μητρώου μελών της, κάτι που επαφίεται στην πλήρη διακριτική ευχέρεια της ίδιας της εργοδοτικής οργάνωσης».
Στο ίδιο κείμενο καταγγέλλονται και οι «οργανωμένες επιθέσεις και τραμπουκισμοί συνδικαλιστών εναντίον (πολιτικά αντίθετων, προφανώς) συναδέλφων τους», δείγμα ότι και στη «βάση» υπάρχουν προστριβές.
Η Ελλάδα έχει τον έκτο μεγαλύτερο αριθμό κλινών σε τουριστικά καταλύματα στην ΕΕ. «Ελάχιστοι εργοδότες εφαρμόζουν την υφιστάμενη κλαδική σύμβαση. Κάποιες μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες συμμορφώθηκαν, όχι όμως η συντριπτική πλειοψηφία των περίπου 10000 ξενοδοχείων πανελλαδικά».
Κρήτη, Ρόδος, Μύκονος, Σαντορίνη, Πάρος είναι οι πιο προβληματικές περιοχές – εκεί ουσιαστικά δεν υπάρχει συνδικαλιστική παρουσία. Όποιος το αποτολμήσει, απολύεται πάραυτα ενώ στους μήνες αιχμής αλλάζουν 2-3 φορές προσωπικό επίτηδες…
«Λάβαμε τις προάλλες μια καταγγελία εργαζομένων σε εστιατόριο στις Σπέτσες. Έχουν δύο μήνες απλήρωτοι, με τον ιδιοκτήτη να τους λέει να φύγουν αν δεν μπορούν να κάνουν περαιτέρω υπομονή, ενώ ταυτόχρονα δοκιμάζει νέους! Σοβαρές είναι επίσης οι ελλείψεις του ελεγκτικού μηχανισμού. Οι περισσότερες ΣΕΠΕ (Επιθεωρήσεις Εργασίας) της Περιφέρειας υπολειτουργούν με 1-2 άτομα προσωπικό. Η εντοπιότητα είναι ένα επιπλέον ανασταλτικός παράγοντας για τον οποίο ζητάμε χρόνια τώρα μια λύση. Ένας επιθεωρητής που ζει μόνιμα σε έναν τόπο, είναι πολύ πιο πιθανό να μεροληπτεί. Παρατηρείται ωστόσο και έλλειψη πολιτικής βούλησης για τη διόρθωση των κακώς κειμένων», επισημαίνει ο Γιώργος Χότζογλου, αντιπρόεδρος της ΠΟΕΕ-ΥΤΕ.
«Η Ομοσπονδία μας είναι από τις ελάχιστες που έχουν καταφέρει πράγματα στα χρόνια της κρίσης σε ένα εξαιρετικά αντίξοο περιβάλλον. Διατηρήσαμε δικαιώματα, κρατήσαμε τους μισθούς σε ικανοποιητικά επίπεδα, πήραμε ήδη πίσω το 5% από το -15% που προέβλεπε η κλαδική σύμβαση του ’12 ενώ στη φετινή σύμβαση πετύχαμε δύο απανωτές αυξήσεις. Υπάρχουν επίσης κατά τόπους κλαδικές συλλογικές συμβάσεις, ενώ φέτος παρά τα προβλήματα και τις ελλείψεις ξανανοίγουν οι σχολές μετεκπαίδευσης και στις 13 περιφέρειες της χώρας, για τις οποίες εξασφαλίσαμε τριετή χρηματοδότηση. Στο δικαστικό «μέτωπο» τρέχουν δύο προσφυγές μας στο ΣτΕ, αφενός κατά της παράνομης περικοπής των εφάπαξ των εργαζομένων στον τουρισμό, αφετέρου κατά του νόμου Κατρούγκαλου που ισοπέδωσε κυριολεκτικά το ασφαλιστικό μας ταμείο, ένα ταμείο ως τότε υγιές και κερδοφόρο. Αγνοούμε πλέον πού πάνε οι εισφορές μας!», καταλήγει.
Τι λένε πέντε εργαζόμενοι
Οι πλέον αρμόδιοι να μιλήσουν για τις συνθήκες που βιώνουν είναι βέβαια εκείνοι που καταρχήν τις υφίστανται. Ιδού τι λένε σχετικά πέντε εργαζόμενοι, που για ευνόητους λόγους προτίμησαν να μη φωτογραφηθούν:
Ο Μάνος Νισανάκης εργαζόταν τα τελευταία χρόνια σε πεντάστερο ξενοδοχείο στη Ζάκυνθο που απασχολεί εκατοντάδες υπαλλήλους.
«Ήμουν στην υποδοχή επτά μέρες τη βδομάδα, από τις οποίες πληρωνόμουν τις πέντε… από τα 1.200 ευρώ καθαρά της αμοιβής, τα μισά ήταν «μαύρα», πράγμα που αποτελεί κανόνα στο νησί. Το ρεπό περίπου απαγορευόταν, για να πάρω κάποτε ένα τριήμερο off λόγω προσωπικού προβλήματος, μαρτύρησα κανονικά! Σε κάποια φάση ήρθε η Επιθεώρηση Εργασίας να ελέγξει αν η επιχείρηση απασχολεί αδήλωτους εργαζόμενους. Εντόπισαν μόνο μια καμαριέρα. Καμία εντύπωση δεν τους έκανε που παρότι ένα ξενοδοχείο δουλεύει non stop σε 24ωρη βάση, κανείς εργαζόμενος δεν δήλωνε απόγευμα ή Σαββατοκύριακα, μόνο πρωινά 9 π.μ. – 5 μ.μ.! Λες και τις άλλες ώρες το ξενοδοχείο λειτουργούσε αυτόματα, χωρίς προσωπικό. Μάθαμε κιόλας ότι δεν είχαν έρθει από μόνοι τους αλλά κατόπιν καταγγελίας ανταγωνιστή, κάτι συνηθισμένο στα τουριστικά μέρη. Η εργοδοσία απασχολούσε και μαθητευόμενους με ακόμα αυστηρότερο ωράριο και βέβαια χαμηλότερες αμοιβές. Υπόψη δε ότι θεωρείται από τις «καλές» στο νησί!». Η σίτιση και η διαμονή ήταν από μέτριες έως απαράδεκτες. Εγώ ήμουν από τους τυχερούς, έμενα σε ένα ισόγειο δωματιάκι. Άλλοι εργαζόμενοι έμεναν σε επίσης στενάχωρα, αποπνικτικά από τη ζέστη και την υγρασία υπόγεια δωμάτια κάτω από την κεντρική πισίνα, οι δε ανιματέρ, σε υπόγεια κι αυτοί κάτω από την προεδρική σουίτα – όταν οι ένοικοί της μπανιαρίζονταν, εκείνοι από κάτω πλημμυρίζανε!
Υπόγεια ήταν και η τραπεζαρία του προσωπικού. Όταν κάποιοι εργαζόμενοι πήγαν να φάνε σε ώρα που δεν επιτρεπόταν, ο ιδιοκτήτης απείλησε να στερήσει από όλους τα γεύματα που δικαιούμασταν. Όσο είμαι στη δουλειά αυτή τα πράγματα χειροτερεύουν κάθε χρόνο, αμοιβές, συνθήκες, παροχές…». Διεκδίκησε άραγε κανείς στον δικό του χώρο εργασίας τα δίκια του όταν αυτά παραβιάζονταν; «Πολύ σπάνια συνέβαινε αυτό, ελάχιστοι άλλωστε συνδικαλίζονταν. Ίσως κι επειδή στο συγκεκριμένο ξενοδοχείο, που είναι πάνω στο βουνό, οι περισσότεροι υπάλληλοι είναι ντόπιοι που νιώθουν κιόλας ευγνώμονες επειδή το βλέπουν σαν «κυριλέ» εναλλακτική απέναντι στο χωράφι και στα ζώα».
Ο Νάσος Φράγκος έχει σπουδάσει γεωπόνος αλλά έχει εργαστεί πολλά χρόνια στον τουριστικό/επισιτιστικό κλάδο, παρότι δε οι εργασιακές του εμπειρίες δεν ήταν πάντα οι καλύτερες, σκοπεύει να το ξανακάνει ευκαιρίας δοθείσης για το έξτρα εισόδημα. Έχει εργαστεί σε γνωστό καφέ στην Πλάκα, σε επώνυμο εστιατόριο με θαλασσινά στο Ψυχικό αλλά και σε κοσμικά κλαμπ της Μυκόνου. Πρόσκειται συνδικαλιστικά στο ΠΑΜΕ.
«Οι ξενοδοχοϋπάλληλοι είναι γενικά σε καλύτερη μοίρα από τους εργαζόμενους στον επισιτισμό επειδή είναι πιο συγκεντρωμένοι οι χώροι εργασίας των πρώτων οπότε υπάρχουν σωματεία, διεκδικήσεις και κλαδικές συμβάσεις. Στα μικρομεσαία καφέ, μπαρ και εστιατόρια επικρατεί ακόμα μεγαλύτερη εργασιακή ασυδοσία γιατί είναι λίγοι εκεί οι εργαζόμενοι κι ο ανταγωνισμός μεγάλος οπότε δεν συνδικαλίζονται, προσπαθούν αντίθετα να κερδίσουν την εύνοια του εργοδότη.
Τα φιλοδωρήματα είναι έπειτα ένα αντιστάθμισμα στους χαμηλούς μισθούς, πολλοί οπότε προτιμούν να κάνουν τα στραβά μάτια. Το ίδιο το αφεντικό σού λέει «κοίτα, εγώ δίνω τόσα, τα άλλα θα τα βγάλεις από τα tips». Στον επισιτισμό μετά το ’12 δεν υπάρχει συλλογική σύμβαση. Πέρσι η ΟΜΕΔ αποφάσισε να εφαρμόζεται η κλαδική σύμβαση και να είναι πάνω από τη συλλογική αλλά το μέτρο αυτό αφενός το πολέμησαν οι εργοδότες, αφετέρου δεν το πάλεψαν οι εργαζόμενοι.
Μιλάμε φυσικά για έναν τεράστιο κλάδο, κατακερματισμένο και με εποχική κυρίως λειτουργία. Περιστασιακή είναι επίσης για πολλούς εργαζόμενους η φύση αυτών των επαγγελμάτων. Πολλοί φοιτητές κ.λπ. νέος κόσμος χωρίς εργασιακή ή συνδικαλιστική πείρα. Δεν τους νοιάζει το παραπέρα, έχουν λογική προσωρινότητας, αλλά δυστυχώς, όπως η ζωή πολλές φορές αποδεικνύει, ουδέν μονιμότερο του προσωρινού!
Αρκετών έπειτα τα μυαλά φουσκώνουν, συνδυάζουν την απασχόληση αυτή με τη χλιδή, το το λάιφσταϊλ και το σχετικό ψώνισμα, σου λέει π.χ. θα γίνω κι εγώ αύριο επώνυμος σεφ σαν τους τηλεοπτικούς οπότε τα καψόνια που υφίσταμαι, θα τα κάνω τότε στους νεότερους.
Σε πολλές περιπτώσεις δεν υπογράφονται καν συμβάσεις. Οι «περικοπές» στα ένσημα είναι κανόνας, η ανάληψη πολλών διαφορετικών «ειδικοτήτων» από τον ίδιο εργαζόμενο με παραπανίσιες, εννοείται, εργάσιμες ώρες συχνότατα απλήρωτες ώστε να εκοικονομείται εργατικό δυναμικό, επίσης. Το 75% της κυριακάτικης προσαύξησης δεν στο πληρώνει πια σχεδόν κανείς, εννοείται. Η πλειονότητα δουλεύουν 12-15 ώρες τη μέρα επί 5-6 συνεχόμενους μήνες χωρίς, ουσιαστικά, ρεπό.
Στη Μύκονο και άλλα τουριστικά νησιά αιχμής, κάποιες εργοδοσίες σε υποχρεώνουν να μείνεις σε κοντέινερ και επειδή υπήρξε κατακραυγή, τα ντύνουν πλέον με ψευτοεπένδυση ώστε να μοιάζουν σπίτια κανονικά και μάλιστα φρεσκοβαμμένα! Αλλά το ζήτημα της εργασίας σε τέτοια νησιά είναι γενικότερο. Το airbnb εκτόξευσε να ενοίκια. Υπάρχει πρόβλημα στη στέγαση όχι μόνο εργαζομένων στον τουρισμό αλλά και γιατρών, δασκάλων κ.λπ., ακούς νοίκια 800 ευρώ τον μήνα για «τρύπες».
Ο Θ.Σ. εργάζεται οκτώ χρόνια τώρα σε τουριστικά εστιατόρια και ταβέρνες στο Ρέθυμνο και την Αθήνα. Ξεκίνησε κι αυτός σαν φοιτητής, για το χαρτζιλίκι. «Οι περισσότεροι νέοι συνάδελφοι δεν γνωρίζουν καν τα δικαιώματα τους, δέχονται να παίρνουν τα μισά λεφτά «μαύρα» καθώς και μειωμένα ένσημα. Ούτε εγώ είχα ιδέα ξεκινώντας γιατί τότε πίστευα ότι η δουλειά αυτή είναι προσωρινή, σφάλμα που κάνουν πολλοί νέοι εργαζόμενοι στον τομέα. Στο Ρέθυμνο είναι πιο σκληρές οι εργοδοσίες όπως γενικά σε μέρη που δουλεύουν φουλ τάιμ σεζόν. Υπάρχουν εργοδότες που παρενοχλούν σεξουαλικά τις εργαζόμενες, άλλοι πάλι σου γκρινιάζουν διαρκώς ώστε να νιώθεις ότι ποτέ δεν κάνεις αρκετά. Συχνά υπογράφεις για λιγότερες ώρες εργασίας («άμα δε θες εσύ, παίρνω τον επόμενο, τόση ανεργία υπάρχει εκεί έξω», σου λέει), υπερωρίες και κυριακάτικες αργίες δεν καταβάλλονται, σου τροποποιούν αυθαίρετα το ωράριο, άδειες κι επιδόματα αδείας φυσικά τα ξεχνάς.
Στα μεγάλα ξενοδοχεία όπου οι σχέσεις είναι πιο απρόσωπες, υπάρχει μηχανισμός ελέγχου – επιστάτες αναλαμβάνουν εργαζόμενοι ψηλότερα στην ιεραρχία οι οποίοι συχνά πασχίζουν να φανούν βασιλικότεροι του βασιλέως! Στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις πάλι, η καθημερινή τριβή με τον εργοδότη είναι επίσης ανασταλτικός παράγοντας για διεκδικήσεις, χωρίς να σημαίνει ότι δεν μπορεί να γίνει. Υπόψη επίσης ότι οι περισσότεροι στον κλάδο μας αμείβονται με την ώρα, εάν οπότε δεν έχει δουλειά (φαινόμενο αρκετά σύνηθες) σε σχολάνε νωρίτερα και άρα αμείβεσαι λιγότερο. Το «ζουμί» εδώ είναι ότι πολλοί εργοδότες ενοχοποιούν τους εργαζόμενούς τους για την αναδουλειά και πέρα από την γκρίνια, αυτό έχει και οικονομικές επιπτώσεις. Ένας σερβιτόρος κερδίζει μέσο όριο 25-30 ευρώ το οκτάωρο συν τα φιλοδωρήματα, υπάρχουν όμως εργοδότες που παρακρατούν μέρος ή και το σύνολο των tips – μου έχει τύχει δύο φορές στην Κρήτη! Αν είναι οικονομικός μετανάστης-τρια, η εκμετάλλευση είναι πολλές φορές ακόμα μεγαλύτερη.
Τα τελευταία χρόνια ωστόσο έχουν σφίξει τα πράγματα με την επιθεώρηση εργασίας, ισχυροποιήθηκε το νομικό πλαίσιο και περιορίστηκε η αδήλωτη εργασία. Αυτό που κάνουν πλέον, οπότε, είναι να σε δηλώνουν ημιαπασχολούμενο – κι εγώ με αυτό το καθεστώς εργάζομαι. Οι νόμοι βέβαια από μόνοι τους δεν σταματούν τις αυθαιρεσίες, ούτε είναι εύκολος ο έλεγχος, γι΄αυτό χρειάζονται οι οργανωμένες διεκδικήσεις.
Ο Σ.Π. ξεκίνησε φέτος να εργάζεται σε γνωστό beach bar της Μυκόνου. Τα αφεντικά του «απαιτητικά και κακότροπα», η αμοιβή (κάπου 1.200 ευρώ μηνιαίως) μισή κανονική, μισή «μαύρη», ρεπό ανύπαρκτα, εξοντωτικές υπερωρίες, διαμονή σε ένα «φτιαγμένο» κοντέινερ με άλλους τέσσερις – «τουλάχιστον είχε εξαερισμό!».
Στον ενάμιση μήνα «τα βρόντηξε» γιατί «έχω μεν ανάγκη, έχω όμως και αξιοπρέπεια!», χάνοντας και δύο βδομαδιάτικα γιατί δεν προειδοποίησε έγκαιρα για την παραίτηση. Προσλήφθηκε εντούτοις γρήγορα σε άλλο μπαρ του νησιού όπου «η εργοδοσία αποδείχθηκε πολύ πιο ξηγημένη». Πλέον έχει σαφώς καλύτερες απολαβές σε όλα τα επίπεδα, «χαίρομαι οπότε τη δουλειά μου, αποδίδω καλύτερα και σέβομαι όπως με σεβάστηκαν!».
Η Άντζελα Κατζάκη έχει τελειώσει δημόσιες σχέσεις και επικοινωνία στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Ξεκίνησε να εργάζεται πρόπερσι τον χειμώνα σε κεντρικό ξενοδοχείο των Χανίων στο σέρβις και η εμπειρία της ήταν απογοητευτική: «Το προσωπικό λίγο και πιο άπειρο, ο διευθυντής γκρινιάρης, καταπιεστικός, ασυνεπής, με πολλές παραπάνω εργασιακές απαιτήσεις τις οποίες βεβαίως δεν αντάμοιβε ανάλογα. Αν αντιδρούσε κανείς, τον απέλυε βρίσκοντας κάποια άλλη δικαιολογία. Ήμασταν καθημερινά όλοι μέσα στα νεύρα – εντέλει παραιτήθηκα».
Η αμέσως επόμενη εργασιακή της εμπειρία ήταν και για εκείνη, ευτυχώς, αρκετά αναβαθμισμένη: «Στο ξενοδοχείο όπου δουλεύω τώρα στον Πλατανιά υπάρχει συλλογική σύμβαση που ανανεώνεται αυτόματα ανά δίμηνο. Πληρώνομαι τα νόμιμα, 800-900 ευρώ καθαρά τον μήνα (στο πρώτο μου δίνανε 510), με ένσημα, υπερωρίες, αργίες, όλα πληρωμένα συν τα tips. Οι συνθήκες είναι «μια χαρά», η διατροφή και η διαμονή επίσης, πληρώνουν και στην ώρα τους – μικροπροβλήματα τώρα παντού υπάρχουν αλλά συγκριτικά με ό,τι ακούω αλλού, είμαστε μάλλον «όαση»! Ε άμα νιώθεις ικανοποιημένος, επόμενο είναι να δίνεις τον καλύτερο εαυτό σου στη δουλειά, κάτι που εξάλλου ωφελεί μακροπρόθεσμα και την επιχείρηση».
