του Γιάνη Βαρουφάκη για το Project Syndicate
Mήπως διασκέδαζαν με την αποσύνθεση της Ευρώπης, την οποία τώρα αποκαλούν Ευρώπη «πολλών ταχυτήτων» ή «μεταβλητή γεωμετρία»; Ή μήπως βρίσκονταν εκεί για να επικροτήσουν την «business as usual» προσέγγιση τους σε κάθε κρίση – μία προσέγγιση που έχει πυροδοτήσει τις φλόγες του ξενοφοβικού εθνικισμού σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση;
Ακόμα και οι φανατικοί Ευρώφιλοι παραδέχτηκαν ότι η σύνοδος της Ρώμης έμοιαζε περισσότερο με αφύπνιση παρά με γιορτή. Λίγες μέρες μετά, η Πρωθυπουργός της Βρετανίας, Τερέζα Μέι έστειλε επιστολή στην Ε.Ε. ενεργοποιώντας επίσημα την αργή αλλά αμετάκλητη έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου.
Το φιλελεύθερο οικοδόμημα στο Λονδίνο και σε όλη την ήπειρο είναι κατάπληκτο με το πώς ο λαϊκισμός διαλύει την Ευρώπη. Όπως οι Βουρβώνοι, δεν έχουν μάθει τίποτα και ξέχασαν τα πάντα. Ούτε μία φορά δεν σταμάτησαν για αυτοκριτική και τώρα προσποιούνται τους σοκαρισμένους στο κενό νομιμότητας και στο πάθος κατά του οικοδομήματος που απειλεί το κατεστημένο και, κατά συνέπεια, την εξουσία τους.
Πίσω στο 2015, συχνά προειδοποιούσα του δανειστές της Ελλάδας – την αφρόκρεμα του διεθνούς φιλελεύθερου οικοδομήματος (το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Γερμανούς και Γάλλους αξιωματούχους και πάει λέγοντας) – ότι ο στραγγαλισμός της βάσης της νέας μας κυβέρνησης δεν ήταν προς το συμφέρον τους. Αν η δημοκρατική μας, ευρωπαϊστική, προοδευτική πρόκληση απέναντι στον διαρκή δεσμό του χρέους εξαφανιζόταν, τους είπα, η όλο και βαθύτερη κρίση θα προκαλούσε ένα ξενοφοβικό, ανελεύθερο, αντιευρωπαϊκό κύμα όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε όλη την ήπειρο.
Σαν απρόσεκτοι γίγαντες, δεν έδωσαν σημασία στους οιωνούς. Η σύντομη επανάσταση της Ελλάδα ενάντια στη διαρκή ύφεση κατεστάλη ανηλεώς το καλοκαίρι του 2015. Ήταν ένα πολύ μοντέρνο πραξικόπημα: Οι θεσμοί της Ε.Ε. χρησιμοποίησαν τράπεζες, όχι τανκς. Αντίθετα με τα πραξικοπήματα που κατέλυσαν την ελληνική δημοκρατία το 1967 ή την Άνοιξη της Πράγας στην Τσεχοσλοβακία ένα χρόνο μετά, οι σφετεριστές φορούσαν κουστούμια και έπιναν μεταλλικό νερό.
Η επίσημη εκδοχή αυτών των γεγονότων ήταν ότι η Ε.Ε. ήταν υποχρεωμένη να επέμβει για να επαναφέρει έναν παραστρατημένο λαό πίσω στο δρόμο της δημοσιονομικής εντιμότητας και των δομικών μεταρρυθμίσεων. Στην πραγματικότητα, η μεγαλύτερη ανησυχία των ηγετών του πραξικοπήματος ήταν να αποφύγουν την παραδοχή του λάθους που έκαναν από το 2010: να παρατείνουν μία γενική χρεωκοπία στο μέλλον επιβάλλοντας στην Ελλάδα να αποδεχτεί νέα δάνεια, χρηματοδοτούμενα από τους ευρωπαίους φορολογούμενους, με την προϋπόθεση ολοένα και μεγαλύτερης λιτότητας που θα μείωνε ακόμα περισσότερο το εθνικό εισόδημα της Ελλάδας.
Ο μόνος τρόπος για να συνεχίσουν να το κάνουν αυτό το 2015 κι έπειτα, ήταν να βυθίσουν την Ελλάδα περισσότερο στην αφερεγγυότητα. Και αυτό προϋπέθετε να συντρίψουν την Ελληνική μας Άνοιξη.
Είναι ενδιαφέρον το ότι το έγγραφο παράδοσης που επιβλήθηκε στον πρωθυπουργό της Ελλάδας και εγκρίθηκε από το Κοινοβούλιο, διατυπώθηκε σαν να έχει γραφεί με αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης. Όπως οι ηγέτες της Τσεχοσλοβακίας το 1968 υποχρεώθηκαν από το Κρεμλίνο να υπογράψουν μία επιστολή που προσκαλούσε το Σύμφωνο της Βαρσοβίας για την εισβολή στη χώρας του, το θύμα υποχρεώθηκε να παραστήσει ότι ζητεί την τιμωρία του. Η Ε.Ε. απλά απαντούσε ευγενικά σε αυτό το αίτημα. Η Ελλάδα βίωσε συλλογικά την αντιμετώπιση που τυγχάνουν οι φτωχοί της Βρετανίας όταν λαμβάνουν προνόμια στα Κέντρα Εργασίας, όπου πρέπει να πάρουν την ευθύνη της ταπείνωσής τους,υπογράφοντας συγκαταβατικές κοινοτοπίες όπως: «Οι μόνοι περιορισμοί είναι αυτοί που επιβάλλονται από τον εαυτό μου».
Αυτή η τιμωρητική στάση από την πλευρά του ευρωπαϊκού κατεστημένου ακολουθήθηκε από την απώλεια κάθε είδους αυτοσυγκράτησης. Ως υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας, στις αρχές του 2015, έμαθα ότι οι μισθοί του Προέδρου, του Διευθύνοντος Συμβούλου και όλων των μελών ενός δημοσίου οργανισμού (το ελληνικό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας [ΤΧΣ]) ήταν στρατοσφαιρικοί. Για οικονομία, αλλά και για επαναφορά δικαιοσύνης, ανακοίνωσα μείωση μισθών περίπου 40%, αντικατοπτρίζοντας τη μέση μείωση στους μισθούς σε όλη την Ελλάδα από το ξεκίνημα της κρίσης το 2010.
Η Ε.Ε., συνήθως πολύ πρόθυμη να συρρικνώσει τις δαπάνες του υπουργείου μου για μισθούς και συντάξεις, δεν δέχτηκε πολύ ευχάριστα την απόφασή μου. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε να την ανακαλέσω. Άλλωστε αυτοί οι μισθοί κατέληγαν σε λειτουργούς επιλεγμένους από τους ευρωπαίους γραφειοκράτες, ανθρώπους που τους θεωρούσαν δικούς τους. Αφού η Ε.Ε. οδήγησε την κυβέρνησή μας στην παράδοση και μετά την παραίτησή μου, αυτοί οι μισθοί αυξήθηκαν μέχρι και 71%. Ο ετήσιος μισθός του διευθύνοντα συμβούλου εκτοξεύθηκε στα 220.000 ευρώ. Τον ίδιο μήνα, οι συνταξιούχοι που λάμβαναν 300 ευρώ το μήνα είδαν το μηνιαίο επίδομα τους να μειώνεται μέχρι και 100 ευρώ.
Κάποτε, το φιλελεύθερο σχέδιο βασιζόταν, όπως το έθεσε συγκλονιστικά ο Τζον Φ. Κένεντι, στην ετοιμότητα να «πληρώσει κάθε κόστος, να δεχτεί κάθε βάρος, να αντιμετωπίσει κάθε δυσκολία, να βοηθήσει κάθε φίλο, να αντισταθεί σε κάθε εχθρό για να διασφαλιστεί η επιβεβαίωση και η επιτυχία της ελευθερίας». Ακόμα και νεοφιλελεύθεροι, όπως ο Ρόναλντ Ρίγκαν και η Μάργκαρετ Θάτσερ, προσπαθούσαν να κερδίσουν τις καρδιές και τα μυαλά, να πείσουν την εργατική τάξη ότι οι φοροαπαλλαγές και η απορρύθμιση ήταν προς το συμφέρον της.
Ωστόσο, μετά την οικονομική κρίση, κάτι διαφορετικό από τον φιλελευθερισμό ή ακόμα και τον νεοφιλελευθερισμό έχει καταλάβει το οικοδόμημά μας, θεωρητικά χωρίς κανείς να το καταλάβει. Η Ευρώπη τώρα έχει ένα πολύ ανελεύθερο κατεστημένο που δεν προσπαθεί καν να κερδίσει τους λαούς.
Η Ελλάδα ήταν μόνο η αρχή. Η καταστολή της Ελληνικής Άνοιξης το 2015 οδήγησε το αριστερό κόμμα των Podemos να χάσει την ορμή του. Χωρίς αμφιβολία πολύ από τους εν δυνάμει ψηφοφόρους του φοβήθηκαν μία μοίρα παρόμοια με τη δική μας. Και, έχοντας παρακολουθήσει την ανάλγητη περιφρόνηση της δημοκρατίας στην Ελλάδα, την Ισπανία και αλλού, πολλοί υποστηρικτές του Εργατικού Κόμματος της Βρετανίας αποφάσισαν να ψηφίσουν υπέρ του Brexit, που με τη σειρά του έδωσε ώθηση στον Ντόναλντ Τραμπ, του οποίου ο θρίαμβος στις Ηνωμένες Πολιτείες γέμισε με αέρα τα πανιά των ξενοφοβικών εθνικιστών σε όλη την Ευρώπη και τον κόσμο.
Τώρα που αυτό που αποκαλείται φιλελεύθερο κατεστημένο νιώθει τον εθνικιστικό αντίκτυπο που έφερε η δική του ανελευθερία, απαντάει σαν τον παροιμιώδη πατροκτόνο που ζητεί επιείκεια από το δικαστήριο με το επιχείρημα ότι τώρα είναι ορφανός. Είναι η ώρα να πούμε στους Ευρωπαίους ηγέτες ότι πρέπει να κατηγορήσουν μόνο τους εαυτούς τους. Και είναι ώρα για τους προοδευτικούς να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να ανακτήσουν την ευρωπαϊκή δημοκρατία από ένα κατεστημένο που έχασε το δρόμο του και διακινδυνεύει την ενότητα της Ευρώπης.