Του Γιώργου Σταθάκη
Την επαύριο μιας τόσο μεγάλης έκτασης φυσικής καταστροφής με τις ορατές συνέπειες στους ανθρώπους, τους οικισμούς, την αγροτική και οικονομική παραγωγή και τις καταστροφές στις υποδομές τα ερωτήματα και οι απαντήσεις κυριαρχούνται από το «κατεπείγον». Και οι ανάγκες είναι πάρα πολλές για αποζημιώσεις, εισοδήματα, κατοικίες, αποκατάσταση λειτουργιάς των υποδομών.
Μόνο που το βραχυχρόνιο και το κατεπείγον δεν προστατεύει μία περιοχή από μελλοντικούς κινδύνους διότι την επαύριο της καταστροφής πρέπει να σκεφτούμε μακροχρόνια. Ποια ήταν τα ευάλωτα σημεία, ποια από αυτά πρέπει να αντικατασταθούν οριστικά με άλλες επιλογές, ποιες θα είναι οι μακροχρόνιες επιπτώσεις κοινωνικές και οικονομικές και ποιοι κίνδυνοι υπάρχουν η αποκατάσταση να συνοδεύεται από εγκατάλειψη παραγωγής μετανάστευση και άλλες συνήθεις παρενέργειες.
Για το λόγο αυτό η κατάρτιση ενός Μακροχρόνιου Σχεδίου για τη Θεσσαλία είναι το αναντικατάστατο και επιβεβλημένο εργαλείο και αυτό γίνεται κατά κανόνα, ακόμα και σήμερα, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρισε και πολιτείες των ΗΠΑ την επαύριο μιας μεγάλης φυσικής καταστροφής.
Βέβαια τα δεδομένα είναι αρνητικά για την Ελλάδα. Με ευθύνη του πολιτικού συστήματος δεκαετιών η Ελλάδα είναι η χειρότερη χώρα σε θέματα χωροταξίας και περιβάλλοντος. Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στην Ευρώπη χωρίς ολοκληρωμένες καταγραφές της ιδιοκτησία γης, των δασών, χωρίς χρήσεις γης και χωρίς χωρικό σχεδιασμό.
Α. Δεν έχει ολοκληρωμένο Κτηματολόγιο. Μετά από τρεις σχεδόν δεκαετίες είχε φθάσει στο 25%. Επί ΣΥΡΙΖΑ ενοποιήθηκε το Κτηματολόγιο με τα Υποθηκοφυλακία και ανατέθηκαν μελέτες για να φθάσει στο 90%. Επί ΝΔ δεν ακυρώθηκε, αλλά προχωράει με καθυστέρηση.
Β. Δεν έχει επικυρωμένους δασικούς χάρτες. Το 2015 ήταν μόλις το 1% και το 2019 έφθασε σχεδόν το 50%. Η ΝΔ τους κατέβασε και ξεκίνησε από την αρχή.
Γ. Δεν έχει Τοπικά Χωρικά Σχέδια σε επίπεδο Δήμου, δηλαδή για το σύνολο της χώρας 330 δήμοι), με χρήσεις γης, ζώνες, υποπεριοχές. Τα ΤΧΣ τα εισήγαγε ο ΣΥΡΙΖΑ αφού έκδοσε και το ΠΔ με τις χρήσεις γης που είναι απαραίτητο). Η ΝΔακυλρωσε την υποχρεωτικότητα του επιπέδου Δήμου και επέτρεψε σχεδιασμό σε μικρότερες ενότητες (πρακτικά τα παρωχημένα Πολεοδομικά Σχέδια Πόλης και οι επεκτάσεις και η διατήρηση της εντός/ εκτός σχεδίου δόμησης που είναι ελληνική πατέντα).
Δ. Δεν έχει εθνικό χάρτη με οριοθέτηση ρεμάτων, οριοθέτηση αιγιαλού και παραλιών, και περιοχών natura.
Ε. Δεν έχει διαχειριστικά σχέδια δασών, περιοχών Natura και περιοχών υψίστης προστασίας. Οι 28 τοπικοί φορείς διαχείρισης που ιδρύθηκαν επί ΣΥΡΙΖΑ για αυτόν τον σκοπό ( από το δάσος της Δαδιάς μέχρι το φαράγγι της Σαμαριάς), επί ΝΔ καταργήθηκαν και μεταφέρθηκαν στο Υπουργείο, δηλαδή στο πουθενά.
ΣΤ. Έχει εγκεκριμένα 13 Περιφερειακά Σχέδια που είναι ενδεικτικός προγραμματισμός και είχαν γίνει πριν από το 2015, αλλά ολοκληρώθηκαν με βελτιώσεις και νομιμοποιήθηκαν το 2018.
Όλα αυτά έχουν σημασία για την κατάρτιση ενός Μακροχρόνιου Σχεδίου Οικονομικής, Περιβαλλοντικής και Κοινωνικής Ανάκαμψης για τη Θεσσαλία, διότι θα υπήρχε το Υπόβαθρο για την αναζήτηση των άμεσων προτεραιοτήτων, των αλλαγών που πρέπει να γίνουν και των μακροχρόνιων στόχων για την βιωσιμότητα της Ανάκαμψης και Ανάπτυξης της περιοχής.
Ένα τέτοια Σχέδιο έχει τρία κομβικά σημεία
Πρώτον. Ποια είναι η καλύτερη στρατηγική αποκατάστασης των αγροτικών εδαφών, τι αλλαγές χρειάζεται ή πρέπει να γίνουν στις χρήσεις γης κατοικίας ή παραγωγής, σε ποιες περιοχές μπορεί και πρέπει να αναπτυχθούν νέες οικονομικές δραστηριότητες και πως να οργανωθούν. Κυρίως που εντοπίζονται τα πιο «ευάλωτα σημεία» που δεν συγκράτησαν ή επιδείνωσαν τα φαινόμενα.
Δεύτερον. Ποια είναι η στρατηγική ενίσχυσης της φυσικής προστασίας από τέτοιες καταστροφές, σε ποιες περιοχές πρέπει να έχουμε ενίσχυση των δασών, των φυσικών ροών, της αναμόρφωσης των εδαφών, της αποθήκευσης νερού πλημμυρών. Η φυσική προστασία προηγείται κατά προτεραιότητα των αντιπλημμυρικών, που ενώ είναι αναγκαία, συνήθως μπαλώνουν καταστάσεις και για αυτό είναι εύθραυστα. Ο συνδυασμός των δύο είναι το αποτελεσματικό με προτεραιότητα τη φυσική προστασία και την ενίσχυση της.
Τρίτον ποιες υποδομές αποδείχθηκαν ευάλωτες και άχρηστες και δεν πρέπει να αποκατασταθούν και ποιες πρέπει να είναι οι καινούργιες που πρέπει να σχεδιαστούν προκειμένου να υπάρξει μεγαλύτερη ασφάλεια στο μέλλον. Αυτό αφορά δρόμους, γέφυρες, δίκτυα κάθε μορφής.
Η επόμενη μέρα μπορεί να είναι μία νέα επιλογή
Πρώτον, οι μεταρρυθμίσεις που εκκρεμούν, να γίνουν με κατεπείγοντα τρόπο στη Θεσσαλία (Κτηματολόγιο, δασικοί χάρτες, χρήσεις γης, Τοπικά Χωρικά Σχέδια σε επίπεδο Δήμων, αναθεώρηση Περιφερειακού Σχεδίου).
Δεύτερον να προχωρήσει η ίδρυση του φορέα για τη Διαχείριση του Προγράμματος Οικονομικής, Περιβαλλοντικής και Κοινωνικής Ανασυγκρότησης της Θεσσαλίας. Στα πρότυπα του Φορέα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Με μελέτες, αδειοδοτήσεις εξπρές και υλοποίηση έργων. Ο φορέας θα έχει αποκλειστική ευθύνη διαχείρισης όλων των ενεργειών.
Τρίτον, το Σχέδιο χρειάζεται μεγάλο αριθμό μελετών, -γεωτεχνικών οικιστικών, χωροταξικών, δασικών, περιβαλλοντικών, οικονομικών, κοινωνικών. Κατάρτιση του Μάστερ Πλαν και των ενδιάμεσων στόχων, φυσικά με συνεχή διαβούλευση με τοπικούς φορείς και με κοινότητες ανθρώπων που έχουν βιωματικές γνώσεις.
Τέταρτον, δέσμευση 10-15 δις για τη διαχείριση των αποζημιώσεων, των μελετών, των σχεδίων και των έργων. Η προέλευση και ο συνδυασμός εθνικών και ευρωπαϊκών πόρων είναι ένα θέμα που απαιτεί συζήτηση, αλλά η αναγκαιότητα προέχει. Αλλιώς θα δαπανηθούν τα ίδια λεφτά σε αποζημιώσεις και αποκαταστάσεις αφήνοντας πάλι έκθετη την περιφέρεια.
Στόχος σε 5 χρόνια να έχει ολοκληρωθεί το πρώτο μεγάλο εγχείρημα ενός Περιφερειακού Σχεδίου που οι μελλοντικές γενιές θα χρησιμοποιούν ως παράδειγμα και οι τωρινές θα μπορούν να επαναλάβουν σε άλλες περιοχές. Μιας αλλαγής, μιας τομής και μιας ρήξης με την «κακοδαιμονία» της πολιτείας, του κράτους, των θεσμών και το αναπόφευκτο της υπαρκτής κλιματικής κρίσης.
*Ο Γιώργος Σταθάκης είναι πρ. Υπουργός Ανάπτυξης και πρ. Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας.