Μετά την αιματηρή καταδίωξη κατά την οποία ο 18χρονος Νίκος Σαμπάνης έπεσε νεκρός από αστυνομικά πυρά, η συζήτηση για το επίπεδο και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων Ρομά άνοιξε και πάλι.
Η αλήθεια είναι ότι άνοιξε υπό τους χειρότερους δυνατούς όρους. Πολλοί συμπολίτες μας βρήκαν την ευκαιρία να ρίξουν ανάθεμα στους Ρομά συνολικά και να ενθαρρύνουν “δυναμικές” λύσεις για τα προβλήματά τους.
Ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι απλά και τα προβλήματα δεν λύνονται μόνο με την καταστολή. Οι Ελληνες Ρομά, παραμένουν στο συντριπτικό τους ποσοστό κοινωνικά αποκλεισμένοι και περιθωριοποιημένοι σε βαθμό πολύ μεγαλύτερο από ότι οι αντίστοιχοι πληθυσμοί στην Ευρώπη.
Το tweet του Ισπανού δημοσιογράφου Ιμπάι Αρμπίδε Ασα, που συμμετείχε σε μία μεγάλη δημοσιογραφική έρευνα για τους Ελληνες Ρομά (η οποία θα παρουσιαστεί πολύ σύντομα από το site Redfish σε παραγωγή Muzungu Producciones) έδωσε το έναυσμα: Μόνο 16% των Ελλήνων Ρομά φτάνουν στην ηλικία των 75 ετών ενώ το αντίστοιχο νούμερο για την υπόλοιπη Ευρώπη είναι 51%.
Από την παραπάνω-σοκαριστική ομολογουμένως-διαπίστωση πήραμε τη σκυτάλη να υποβάλλουμε τέσσερα συγκεκριμένα ερωτήματα στον Ηλία Γιαννόπουλο, δικηγόρο και νομικό σύμβουλο της Πανελλαδικής Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά –ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ.
Οι απαντήσεις του κ. Γιαννόπουλου αφενός διαφωτίζουν για την έκταση και την ένταση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν καθημερινά οι Ελληνες Ρομά και αφετέρου υπογραμμίζουν το γεγονός ότι η Ελληνική Πολιτεία δεν κάνει επί της ουσίας τίποτα για να βελτιώσει τα πράγματα.
Τα ερωτήματα και οι απαντήσεις
Γιατί παρατηρείται τόσο χαμηλό προσδόκιμο ζωής στους Έλληνες Ρομά και γιατί υπάρχει αυτή η διαφορά με την υπόλοιπη Ευρώπη;
Είναι αλήθεια ότι υπάρχει χαμηλό προσδόκιμο ζωής για τους Ρομά σε όλη την Ευρώπη σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό και δυστυχώς σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι Έλληνες Ρομά έχουν εξαιρετικά χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής.
Μπορεί εύκολα να γίνει κατανοητό γιατί συμβαίνει αυτό αν λάβουμε υπόψιν μας τις τραγικές συνθήκες διαβίωσης σε πολλούς καταυλισμούς στη χώρα μας. Υπάρχουν συνάνθρωποι μας που διαβιούν σε παραπήγματα, εκτεθειμένοι στο κρύο και στις ακραίες καιρικές συνθήκες, χωρίς νερό, ρεύμα, και αποχέτευση. Αυτές είναι εικόνες που συνιστούν ντροπή για την ελληνική πολιτεία διαχρονικά. Πρέπει ακόμα να λάβουμε σοβαρά υπόψιν μας τόσο τον «εργασιακό Γολγοθά» που διαβαίνει ένα μεγάλο ποσοστό των Ρομά σε καθημερινή βάση, όσο και η μη ισότιμη πρόσβαση τους στις δομές υγείας. Είναι χαρακτηριστικά τα στοιχεία που αναφέρει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σύμφωνα με τα οποία το 5% του πληθυσμού των Ρομά στην Ελλάδα δηλώνει πως δεν έχει επισκεφθεί ποτέ στη ζωή του γιατρό, ποσοστό που είναι πολύ υψηλότερο από εκείνο στην υπόλοιπη Ευρώπη (2,4%).
Επιγραμματικά επισημαίνω ακόμα και τους παρακάτω παράγοντες ευαλωτότητας που εν πολλοίς ευθύνονται για το χαμηλό προσδόκιμο ζωής των Ρομά στη χώρα μας.
Αυτοί είναι:
- Η σκληρή ζωή στα γκέτο.
- Η πρόωρη ενηλικίωση (πρόωροι γάμοι, περιπτώσεις όπου κάποιος γίνεται πατέρας στα 11, παππούς στα 22 και δις παππούς στα 33).
- Η ζωή σε αναμορφωτήρια και φυλακές.
- Η χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών.
Τέλος υπάρχουν περιπτώσεις αιμομικτικών σχέσεων που δημιουργούν προβλήματα υγείας στα νεογνά. Όλα αυτά οδηγούν μεγάλο μέρος του πληθυσμού σε ακραία φτώχεια περιθωριοποίηση με αποτέλεσμα το προσδόκιμο ζωής τους να είναι μειωμένο ενώ από την άλλη το ποσοστό της παιδικής θνησιμότητας είναι πολύ αυξημένο.
Πώς επηρεάζει αυτό το γεγονός τις ζωές τους και τις επιλογές που κάνουν στην επαγγελματική και προσωπική ζωή;
Οι επαγγελματικές επιλογές για τους Ρομά, μετά την εξαφάνιση των παραδοσιακών τους δραστηριοτήτων, λόγω της ανάπτυξης της τεχνολογίας είναι περιορισμένες και συγκεκριμένες. Εργάζονται συνήθως σε σκληρές δουλειές που δεν επιλέγουν να κάνουν άλλοι συνάνθρωποί μας. Αυτές είναι είτε ως εργάτες γης, είτε στο πλανόδιο εμπόριο, στις λαϊκές αγορές και κυρίως στην ανακύκλωση σκραπ καθώς και ως μουσικοί. Όλες αυτές οι δουλειές απαιτούν πρωινό ή βραδινό ωράριο και σκληρές εργασιακές συνθήκες οι οποίες επιδεινώνουν έτσι περισσότερο τη σωματική τους υγεία.
Ισχύει, επίσης, ότι παραμένουν πολύ υψηλά τα ποσοστά του αναλφαβητισμού μεταξύ τους;
Είναι γεγονός ότι τα ποσοστά αναλφαβητισμού είναι ιδιαίτερα υψηλά στην Κοινότητα των Ελλήνων Ρομά. Αυτό είναι αποτέλεσμα τόσο των στεγαστικών όσο και των εργασιακών συνθηκών διαβίωσης, που αποτελούν αποτρεπτικούς παράγοντες για την ομαλή ένταξη των παιδιών στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Ανασταλτικός παράγοντας της σχολικής διαρροής είναι ακόμα το μορφωτικό επίπεδο των γονιών, καθώς οι περισσότεροι, ως αγράμματοι, δεν μπορούν αφενός να αντιληφθούν την αξία της εκπαίδευσης και αφετέρου αδυνατούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους στα μαθήματά τους. Οι Ρομά στη χώρα μας δεν αποτελούν ομοιογενές σύνολο οπότε δεν μπορούμε να πούμε ότι όλοι όσοι βρίσκονται εκτός εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι αιτιολογημένοι καθώς υπάρχουν και τα φαινόμενα κάποιων εδραίων Ρομά οι οποίοι δεν στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο και πρέπει να ληφθούν μέτρα σε τέτοιες περιπτώσεις.
Ακόμα δεν πρέπει να παραβλεφθούν τα περιστατικά των γάμων που οδηγούν στην πρόωρη ενηλικίωση των εφήβων και αποτελούν τροχοπέδη της εκπαίδευσης. Αξίζει να αναφέρουμε το μικρό θαύμα του «Φάρου του Κόσμου» όπου με πρωτοβουλία του Πατέρα Αθηναγόρα Λουκατάρη πολλά παιδιά Ρομά κατάφεραν να σπουδάσουν ξεκινώντας την επαφή τους με την εκπαιδευτική διαδικασία μέσω ρομποτικής στα πλαίσια ενός πλάνου δημιουργικής μη τυπικής εκπαίδευσης. Η ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ, με την Επιτροπή Παιδείας της, αξιοποιώντας αυτή την εμπειρία και σε συνεργασία με τον «Φάρο του Κόσμου» προετοιμάζει παράλληλες δράσεις σε όλη την επικράτεια με μότο «Ρομνές και Ρομά όλοι στα θρανία».
Πώς απαντά η ελληνική πολιτεία σ’ όλα τα παραπάνω;
Δυστυχώς, δεν έχει παρουσιαστεί καμία πρόοδος σε κανένα δείκτη ένταξης (στέγαση, υγεία, απασχόληση, εκπαίδευση, καταπολέμηση και πρόληψη του αντιτσιγγανισμού και των διακρίσεων), παρά τις σαφείς οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς τα κράτη μέλη της Ε.Ε. για τη μείωση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, ώστε να γεφυρωθεί το κοινωνικοοικονομικό χάσμα μεταξύ των Ρομά και του γενικού πληθυσμού. Τα τελευταία πέντε χρόνια το «συλλογικό θαύμα» της ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ, της Πανελλαδικής Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά, του μοναδικού και αντιπροσωπευτικότερου Τριτοβάθμιου Οργάνου, έχει έρθει σε επαφή με την επίσημη Πολιτεία και έχει προτείνει άμεσες και αποτελεσματικές λύσεις, οι οποίες δεν έχουν γίνει πράξη ως σήμερα. Η εμπειρία μου ως νομικού συμβούλου της ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ και η καθημερινή τριβή μου με την Κοινότητα έχει καταδείξει ότι κανένα από τα ευρωπαϊκά προγράμματα δε φτάνει στην ρίζα του προβλήματος. Η πολιτεία αγνοεί το τσιγγάνικο ζήτημα και θρέφει διαχρονικά τον αντιτσιγγανισμό. Ο φαύλος κύκλος της παραβατικότητας της επιβίωσης γεννά την περιθωριοποίηση και με λύπη μας διαπιστώνουμε ότι η επίσημη πολιτεία συμβάλει στο να διατηρείται αυτό.