Της Νέλλης Ψαρρού | Μπορείτε να φανταστείτε ένα σχολείο όπου οι μαθητές αξιολογούνται συλλογικά για την προσπάθεια της ομάδας τους και κάνουν συμβούλια διαχείρισης των προβλημάτων τους; Ένα σχολείο που οι μαθητές το αγαπούν και ανυπομονούν να έρθει η ώρα του μαθήματος; Μάλιστα, αυτό υπάρχει, και δεν είναι ένα “πρότυπο ιδιωτικό” σχολείο, αλλά ένα 4θέσιο δημόσιο δημοτικό σε ένα μικρό χωριό στη μέση του νομού Ρεθύμνου.
Η παιδεία είναι το μέλλον, η μόνη παρακαταθήκη που μπορεί να οικοδομήσει τα θεμέλια μιας καλύτερης ζωής για τις κοινωνίες που έρχονται. Διότι η κοινωνία και το σχολείο είναι αλληλένδετα. Και γι αυτό ίσως τα σχολεία μας δεν προάγουν την παιδεία. Εκτός από μερικές εκλάμψεις σε κάποιες γωνιές του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Εκλάμψεις που στέλνουν τις δικές τους ακτίνες φωτός να ζεστάνουν μια άλλη γωνίτσα κάπου μακριά, και αυτή η γωνίτσα θα γίνει αναμεταδότης. Μέχρι οι λάμψεις να γίνουν τόσες που θα φωτίσει εν τέλει και η κοινωνία μας.
Όπως παντού, αυτές οι ακτίνες φωτός δημιουργούνται σε πείσμα του σκοταδιού που κυριαρχεί. Από μόνες τους. Επειδή κάποιος αποφάσισε ότι θα φωτίσει, ότι δεν θα φοβηθεί, ότι ο φόβος του δεν θα κυριαρχήσει. Και οι άλλοι τον ακολούθησαν και δυνάμωσαν το φως του. Έτσι και στον Φουρφουρά.
Ο Φουρφουράς είναι ένα μικρό χωριό στους πρόποδες του Ψηλορείτη, στο νοτιο-κεντρικό Ρέθυμνο. Εκεί υπάρχει ένα 4θέσιο δημοτικό σχολείο όπως όλα τ’ άλλα. Μέχρι που η τύχη το ‘φερε και διορίστηκε εκεί ως διευθυντής και δάσκαλος ο αναπληρωτής Άγγελος Πατσιάς. Με συνοδοιπόρους σε αυτή την προσπάθεια και τους άλλους δασκάλους, που αγκάλιασαν τους πειραματισμούς του δαμάζοντας το φόβο του καινούριου, προχώρησαν όλοι μαζί. Το αποτέλεσμα μάλλον τους δικαιώνει: αυτή τη στιγμή το Σχολείο της Φύσης και των Χρωμάτων, όπως ονόμασαν το δημοτικό σχολείου του Φουρφουρά με τους 45 μαθητές του ευρύτερου καλλικρατικού δήμου, έγινε δεκτό στη παγκόσμια λίστα των Σχολείων της Εναλλακτικής εκπαίδευσης (παρέα με το Summerhill,το Sands School, τα Sudbury, τα Waldorf, τα Σχολεία του Δάσους κ.α.). Και μάλιστα χωρίς τις ετήσιες εισφορές που κανονικά απαιτούνται, “εκπροσωπώντας τη χώρα μας σε μια εκπαιδευτική κοινότητα που θέτει διαφορετικούς στόχους”, όπως λένε οι ίδιοι, για να συμπληρώσουν: “Ευχόμαστε το λινκ της Ελλάδας να γεμίσει με σχολεία και μακάρι κάποτε να έχουμε και ελληνική είσοδο στα δημοκρατικά σχολεία”.
Στο Φουρφουρά προσπαθούν να μάθουν μέσα απ’ το παιχνίδι, προσπαθούν η μέρα τους να είναι όμορφη και ευχάριστη. Ο Φουρφουράς έγινε πρώτα γνωστός μέσα από την webTV του σχολείου, όπου οι ίδιοι οι μαθητές δημιουργούσαν τις δικές τους διαδικτυακές εκπομπές και τις αναρτούσαν στην ιστοσελίδα του σχολείου. Με τη σύμφωνη γνώμη των γονιών. Έκτοτε μεσολάβησαν πολλές δράσεις και εμπειρίες. Το σημαντικό σε όλες αυτές ήταν η εμπιστοσύνη των γονιών. Οι γονείς στην αρχή ίσως να παραξενεύτηκαν από κάποια πράγματα. Όμως ποτέ πριν τα παιδιά τους δεν ετοιμάζονταν με τόση χαρά και ανυπομονησία για το σχολείο, και αυτό ήταν σημαντικό και αναγνωρίσιμο.
Επίσκεψη στον Φουρφουρά
Πριν από δυο εβδομάδες επισκέφτηκα το Σχολείο της Φύσης και των Χρωμάτων, μαζί με ανθρώπους που είχαν ταξιδέψει μέχρι εκεί από Κρήτη, Αθήνα και Θεσσαλονίκη για να γνωρίσουν από κοντά το εγχείρημα. Μαζί τους ήταν και δύο “συνοδοί” από το Αλλιώτικο Σχολείο, που βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη, ένα σχολείο που λειτουργεί εδώ και δύο χρόνια με τις αρχές της αυτοοργάνωσης και της διακριτικής παρεμβατικότητας, και φιλοξενεί παιδία μέχρι έξι χρονών.
Ύστερα από πολλά χρόνια λοιπόν ξύπνησα πρωί-πρωί για να πάω στο σχολείο! Έφτασα -όπως και τότε- αργοπορημένη, τα παιδιά είχαν ήδη μαζευτεί και η πρωινή προσευχή μόλις τελείωνε. Όμως, σε αντίθεση με την παιδική μου εμπειρία, τελικώς στεναχωρέθηκα που άργησα. Διότι η πρωινή συνάντηση γινόταν σαν γιορτή. Με την παρότρυνση και συμμετοχή των δασκάλων, τα παιδία τραγουδούσαν κάποιο τραγούδι και χόρευαν στον ρυθμό του, ένα είδος παιχνιδιού που ξεκινούσε τη μέρα τους με ευχάριστη διάθεση. Η καλή μέρα απ’ το πρωί φαίνεται, λένε. Μετά μπήκαν στις τάξεις: το νηπιαγωγείο μόνο του, η πρώτη τάξη με τη δευτέρα μαζί, το ίδιο και η τρίτη με την τετάρτη, και η πέμπτη με την έκτη. Οι τάξεις είναι διαμορφωμένες σε ένα ευχάριστο περιβάλλον μάθησης και γωνιές όπου κάθε παιδί να βρίσκει τον εαυτό του. Στις τάξεις τα “θρανία” είναι κάτι στρογγυλά χαμηλά τραπέζια όπου κάθονται γύρω τους ανά ομάδες των τεσσάρων οι μαθητές και συμμετέχουν συλλογικά στο μάθημα, ενώ στο βάθος της αίθουσας υπάρχει ένας μεγάλος πάγκος με υλικά (πλαστελίνες, μπογιές, χαρτιά), και στους τοίχους ράφια με βιβλία. Υπάρχει και σε κάθε τάξη ένας προτζέκτορας και υπολογιστής. Ενίοτε, τα “τραπέζια” πρέπει να συνεργαστούν μεταξύ τους σε κάποια άσκηση-παιχνίδι, όπου βλέπεις μαθητές να σηκώνονται και να ξανακάθονται, και τον δάσκαλο να περιφέρεται ανάμεσά τους βοηθώντας και δίνοντας οδηγίες σαν να είναι ένας ψηλότερος μαθητής. Μόλις ολοκληρωνόταν η δράση, τα παιδιά έβγαιναν στο προαύλιο.
Εκεί μας περίμενε μία έκπληξη: μια φορά τη βδομάδα μία τάξη ετοιμάζει το πρωινό για όλο το σχολείο στην ειδικά διαμορφωμένη κουζίνα του. Μιας και η μέρα ήταν καλοκαιρινή, είχαν στηθεί στο προαύλιο τα θρανία με το φαγητό: σουβλάκια φρούτων, ψωμάκια ζεστά με σπιτικές μαρμελάδες, μια λεκάνη με καθαρισμένα ρόδια… Έφτασαν για πρωινό και οι μεγαλύτερες τάξεις, λίγο καθυστερημένες ύστερα από το θεατρικό παιχνίδι που έκαναν στην ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα με τα σχετικά υλικά και τα μουσικά όργανα. Ναι, τα παιδιά στον Φουρφουρά μπορούν να μάθουν από ντράμς μέχρι αρμόνιο. Μετά την επίσκεψή μας έχουν πλέον και μια τρομπέτα, που τους χάρισε ένας μουσικός απ’ την παρέα μας.
Εβδομαδιαίο συμβούλιο
Το πιο σημαντικό πράγμα που γίνεται στο σχολείο του Φουρφουρά είναι το Συμβούλιο. Μια φορά τη βδομάδα, όλα τα παιδιά του σχολείου συγκεντρώνονται και συζητούν τα προβλήματά τους και προσπαθούν όλα μαζί να βρουν μια λύση. Συμμετέχουν και οι δάσκαλοι, ενώ τα παιδιά συντονίζουν την διαδικασία. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια συνέλευση διαχείρισης σχέσεων, όπου τα παιδιά μιλούν για όσα τα ενοχλούν και αναζητούν λύσεις ώστε οι σχέσεις τους να είναι καλύτερες. Επίσης, προτείνουν πράγματα που θα ήθελαν να γίνουν στο σχολείο τους και παίρνουν αποφάσεις όλοι μαζί δάσκαλοι και παιδιά. Στο Συμβούλιο αυτό υπάρχει ένα προεδρείο που αποτελείται από τέσσερις μαθητές της έκτης τάξης, η θητεία του οποίου κρατά για ένα μήνα: μετά αναλαμβάνουν κυκλικά άλλα τέσσερα παιδιά της έκτης τάξης, και ούτω καθεξής.
Αυτό που είδαμε όλοι στην πράξη είναι μια “συνέλευση” που θα ζήλευαν πολλές άλλες συνελεύσεις ενηλίκων που έχω ως τώρα παρακολουθήσει. Ειλικρινώς. Κι εκεί διαπιστώνεις πραγματικά πόσο διαφορετική θα ήταν η κοινωνία μας αν είχαμε όλοι εκπαιδευτεί από μικροί στη διαδικασία της αυτοδιαχείρισης των ζητημάτων μας. Είδαμε τα παιδιά να μιλούν με τη σειρά τους, να μην διακόπτουν, να ζητάνε συγνώμη για τη συμπεριφορά τους. Είδαμε τα μικρά του νηπιαγωγείου, που εξ ορισμού είναι ανήσυχα και βαριούνται, να κάθονται ήσυχα, ενίοτε να μιλούν στο Συμβούλιο! Είδαμε να προτείνονται συγκεκριμένες λύσεις και να εξετάζεται η ορθή εφαρμογή τους ή μη! Μάθαμε, για παράδειγμα, για την αυτοτιμωρία που πρότεινε μια ομάδα στον εαυτό της επειδή σε προηγούμενο Συμβούλιο υπήρξε πολύ αυστηρή με κάποιο άλλο παιδί στην τιμωρία του! Και άλλα πολλά, από αυτά που επιβεβαιώνουν στην πράξη τη σημασία του σχολείου στην παραγωγή ελεύθερων και κριτικά σκεπτόμενων ανθρώπων.
Ένας διαφορετικός τίτλος προόδου
Στο τέλος της χρονιάς μοιράζεται στους μαθητές ένας διαφορετικός τίτλος προόδου που γράφει την ουσία του πράγματος, δηλαδή πως την χρονιά που πέρασε το κάθε παιδί προσπάθησε να βγάλει τον καλύτερό του εαυτό βάζοντας τον καλό της ομάδας του πιο πάνω από το δικό του. Οι βαθμοί των παιδιών σημειώνονται από τον δάσκαλο τυπικά, αλλά μαθητές και γονείς δεν αναζητούν τη βαθμολογία, γιατί μαθαίνουν καθημερινά πως αυτό που τους κάνει καλύτερους ανθρώπους υπερβαίνει τους αριθμούς. Αυτό φυσικά είναι μια κατάκτηση που ήρθε με τα χρόνια.
Για την 28η Οκτωβρίου…
Και για τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου, δάσκαλοι και μαθητές στον Φουρφουρά ετοιμάζουν κάτι ξεχωριστό: τη μετατροπή ενός εγκαταλελειμμένου κτιρίου σε διαδραστικό μουσείο κατοχής! Μπήκαν εδώ και μερικές μέρες στο εγκαταλελειμμένο κτίριο, που λειτουργούσε ως διοικητήριο των Γερμανών κατά τη διάρκεια της κατοχής, και του δίνουν χρώμα και ζωή. Το κτίρια θα είναι έτοιμο για τη γιορτή της 28ης Οκτωβρίου και θα ανοίξει για όλο το χωριό ως ένα διαδραστικό μουσείο τοπικής ιστορίας!
Αυτά που γίνονται στον Φουρφουρά είναι απλές παρεμβάσεις που δεν στοιχίζουν, δεν κοστίζουν, το μόνο που απαιτούν είναι μεράκι και όρεξη, και δασκάλους που δίνουν την ψυχή τους γι αυτά. Υπάρχουν άλλωστε αρκετοί δάσκαλοι σε πολλά σχολεία που εφαρμόζουν με μεράκι και όρεξη παιδαγωγικές μεθόδους που κάνουν το μάθημά τους κάτι σαν “όαση” μέσα σ’ ένα συνηθισμένο σχολείο. Το ζητούμενο είναι, βέβαια, το παράδειγμα του Σχολείου της Φύσης και των Χρωμάτων να εξαπλωθεί ώστε το σχολείο στον Φουρφουρά να μην είναι πια το παράδειγμα για το οποίο όλοι θα μιλούν. Ο στόχος είναι να γίνουν πολλά Σχολεία της Φύσης και των Χρωμάτων παντού.
http://fourfourasweb.wordpress.com