Elias Mossialos, Πολιτικός του ΠΑ.ΣΟ.Κ.: ΤΑ ΠΟΣΟΣΤΑ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΝ ΧΑΜΗΛΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΜΕ ΕΚΙΝΑ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΟΕΥΡΩΠΑΙΩΝ.
Φέτος των Απρίλιο, η αυτοκτονία ενός ζευγαριού συνταξιούχων που είχαν πληγεί από μέτρα λιτότητας και αγωνίζονταν με λογαριασμούς και χρέη προκάλεσε ένα εθνικό ξέσπασμα θλίψης και οργής. Ο Romeo Dionisi, ένας 63χρονος πρώην χτίστης, έχασε τη δουλειά του όταν έκλεισε η εταιρία που εργαζόταν και δεν μπορούσε τότε να αρχίσει να σχεδιάζει τη σύνταξή του διότι η ηλικία συνταξιοδότησης είχε ανέλθει κατά πέντε χρόνια. Όταν ο 78χρονος αδελφός της γυναίκας του άκουσε για τους θανάτους τους, αυτοκτόνησε και αυτός. Πολλοί κατηγόρησαν τους ηγέτες της χώρας για αυτό που είδαν ως “θάνατο από το κράτος”.
Η περίπτωση στην Ιταλία είναι μόνον ένας από ένα αριθμό αυτοκτονιών που ανέρχονται στα ύψη στις χώρες της Ευρώπης που είχαν τα χειρότερα οικονομικά προβλήματα και αναγκάσθηκαν να εφαρμόσουν τα πιο δραστικά μέτρα λιτότητας. Στην Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία και Ιρλανδία έχουν διπλασιασθεί οι αυτοκτονίες και τα προβλήματα ψυχικής υγείας έχουν αυξηθεί, καθώς και η κατάχρηση οινοπνεύματος και ναρκωτικών 1 . Η ελονοσία έχει επανεμφανισθεί στην Ελλάδα για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1970 μετά τν περικοπή των προγραμμάτων ψεκασμού των κουνουπιών. Η παιδική θνησιμότητα ανέρχεται από το 2008 και του 2010 στον αριθμό των θνησιγενειών – που θεωρούνται ότι σχετίζονται με το ότι περισσότερες γυναίκες είναι άνεργες και δεν έχουν ασφάλεια υγείας. 2
Αυξάνεται η ανησυχία ότι τα μέτρα λιτότητας, και όχι η ύφεση καθαυτή, προκαλούν την Ευρωπαϊκή καταστροφή της υγείας. Οι νότιες Ευρωπαϊκές χώρες, που έκαναν την περισσότερη υπερκατανάλωση πριν από το 2008 και τώρα έχουν τα περισσότερο αναπηρικά χρέη, έχουν αναγκασθεί να κάνουν δραστικές περικοπές σε βραχεία περίοδο σε ανταπόδοση χρηματοδοτήσεων σωτηρίας από την «τρόικα» (την Ευρωπαϊκή Κομισιόν, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα). Κάτω από τέτοια πίεση, η Ελλάδα έκανε περικοπές στον προϋπολογισμό της υγείας της, που τώρα φαίνονται κοντόφθαλμες. Όπως αναφέρεται ότι το έθεσε ο Υπουργός Υγείας στην Ελλάδα: «Αυτές δεν είναι τομές με ένα νυστέρι, είναι τομές με το μαχαίρι του χασάπη.»3
Τα μέτρα λιτότητας έχουν οδηγήσει γενικά σε μια αύξηση της ανεργίας και μια αύξηση των προβλημάτων υγείας που πάνε μαζί με την απώλεια εργασίας.
«Αν η λιτότητα προχωρούσε σαν μια δοκιμή φαρμάκου, θα είχε διακοπεί, με δεδομένη την τεκμηρίωση των θανάσιμων ανεπιθύμητων ενεργειών της», λέει ένας πολιτικός οικονομολόγος, ο David Stucker, συ-συγγραφέας με τον Δρα Sanjay Basu ενός νέου βιβλίου που εξετάζει τις συνδέσεις μεταξύ της οικονομικής κρίσης και της δημόσιας υγείας. , The Body Economic: Why Austerity Kills (Η Οικονομία του Σώματος: Γιατί Σκοτώνει η Λιτότητα).4
«Οι ηγέτες της Ευρώπης αρνούνται τα τεκμήρια ότι η λιτότητα κοστίζει ζωές», είπε στην παρουσίαση του βιβλίου το Μάιο.
Οι τάσεις της υγείας παίρνουν χρόνο για να διαπιστωθούν και τα δεδομένα είναι συχνά δύσκολο να βρεθούν ή βραδύνουν να αναδυθούν. Έτσι μολονότι οι υπουργοί υγείας και οι εμπειρογνώμονες έχουν προειδοποιήσει για τους κινδύνους πολιτικών που επηρεάζουν την υγεία, μόλις τώρα αρχίζει να πιέζει μια αρκετά ανεξάρτητη τεκμηρίωση για μια δημόσια συζήτηση.
Ανησυχητικοί αριθμοί
Στην Ελλάδα και Ισπανία, όπου η ανεργία έφθασε το 24% και 25% αντίστοιχα το 2012 και η ανεργία των νέων είναι πάνω από 59%, οι συχνότητες αυτοκτονιών, που ήταν συνήθως οι χαμηλότερες στην Ευρώπη, ανέβηκαν οξέως. Στην Ισπανία ανήλθαν κατά 46% από το 2005 σε μια κορύφωση το 2009, σύμφωνα με επίσημους αριθμούς και έπεσαν ελαφρά το 2010. Αριθμοί δεν υπάρχουν διαθέσιμοι για τα επόμενα χρόνια. Στην Ελλάδα, οι αυτοκτονίες αυξήθηκαν κατά 27,6% μεταξύ του 2007 και του 2009 σύμφωνα με μια αναφορά στο American Journal of Public Health.5 Στην Ιταλία, η εξέταση των επίσημων αριθμών από τους Stucker και συνεργάτες για το 2000 – 2010 βρήκε ότι το ποσοστό των αυτοκτονιών ανερχόταν στο 10,2% ένα έτος πριν από την κρίση και έπειτα άρχισε να ανέρχεται πάνω από 56% κάθε χρόνο.6
Η Ελλάδα περιέκοψε τον προϋπολογισμό της υγείας της κατ’ 23,7% μεταξύ του 2009 και 20114 και η Ισπανία σχεδόν κατά 14% το 2012. Η Ισπανία σχεδιάζει να περικόψει τις δαπάνες υγείας κατά € 3,1 δις (£ 2,7 δις. $4,1 δις) το 2013. Η Ιρλανδία έχει περικόψει τον προϋπολογισμό υγείας της κατά €20%, τα τελευταία πέντε έτη.7 Οι δαπάνες υγείας της Πορτογαλίας έπεσαν για πρώτη φορά το 2011 και οι δαπάνες της Ιταλίας αναμένεται να πέσουν φέτος για πρώτη φορά. Σύμφωνα με την Ιταλική εφημερίδα La Repubblica το 2012 υπήρξε μια πτώση ως το 10% της ζήτησης για ειδικές υπηρεσίες όπως υπερηχογραφία λόγω του ανερχόμενου κόστους που πρέπει να καλυφθεί από ασθενείς (€65 για ένα υπερηχογράφημα).
Αν και όλες οι χώρες έχουν επιχειρήσει να κάνουν οικονομίες μεταπίπτοντας σε γενόσημα φάρμακα, οι πολιτικές που εισαχθήκανε για να μετατοπίσουν τα κόστη από το κράτος στον ασθενή σημαίνουν ακόμη ότι περισσότεροι άνθρωποι πια δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τα φάρμακα ή τις επεμβάσεις που χρειάζονται.
«Η αποτυχία να θεωρηθούν οι συνέπειες στη υγεία των πολιτικών λιτότητας είναι η παρεμπόδιση των ανθρώπων από το να λαμβάνουν ουσιώδη φάρμακα. Τα φάρμακα γίνονται για πολλούς λιγότερο προσιτά και ολοένα και περισσότερο δύσκολο να τα πλησιάσουν», είπε η Monika Kosinska, ειδική γραμματέας της Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για τη Δημόσια Υγεία, σε μια συνεδρίαση των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το Μάιο.8
«Βιοσωτήρια φάρμακα δεν θα έπρεπε να περιληφθούν ποτέ σε οποιαδήποτε λίστα περικοπών. Τα συστήματα υγείας θα έπρεπε να βρίσκονται στον πάτο της λίστας λιτότητας, και όχι ως προεπιλεγμένη επιλογή», είπε ο Alejandro Cercas, μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Πολλές χώρες έχουν πετσοκόψει τους μισθούς των γιατρών και ως συνέπεια οι ιατρικοί επαγγελματίες διαφθείρονται ή εγκαταλείπουν τη χώρα. Μια θέση αντικαταστάτη γενικού γιατρού στην Πορτογαλία, για παράδειγμα, μπορούσε να κέρδιζε €25 ανά ώρα προηγουμένως και τώρα κερδίζει μόνο €16,50. Ταυτόχρονα ο φόρος εισοδήματος έχει ανέλθει (21,5% ως 25%) και οι εισφορές κοινωνικής ασφάλισης έχουν διπλασιασθεί, έτσι ο γενικός γιατρός παίρνει τώρα στο χέρι περίπου το 50% των κερδών πριν από την κρίση. Τα εισοδήματα των Ισπανών εργατών υγείας έχουν πέσει κατά περίπου 25% και στην Ιρλανδία ένας διορισμένος διευθυντής νοσοκομείου κερδίζει τώρα 30-50% του μισθού του ή της προκατόχου του.9
«Παρατηρούμε τώρα μια νότιο – βόρεια μετανάστευση εργατών υγείας και όχι πια ανατολικό – δυτική», λέει ο Helmut Brand, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Υγείας Gastein. Η απώλεια των ιατρικών ειδικών από τη Νότια Ευρώπη είναι ένα από τα πολλά μακροπρόθεσμα προβλήματα που αναλυτές σαν τον Stucker λένε θα κοστίσει σ’ αυτές τις χώρες πολύ περισσότερα μακροπρόθεσμα από τις εξοικονομήσεις που έχουν κάνει τα τελευταία χρόνια.
Τα προβλήματα υγείας δεν είναι αναπόφευκτα
Αντίθετα, χώρες όπως η Ισλανδία, Φινλανδία και Γερμανία, που έχουν περιφρουρήσει τους προϋπολογισμούς της υγείας τους και προστατεύσει τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισής τους από περικοπές προϋπολογισμών, δεν έχουν δει παρόμοια προβλήματα υγείας.
Το βιβλίο των Stucker και Basu, βασισμένο σε ένα ευρύ φάσμα επιστημονικών δημοσιεύσεων, ανακοινώσεων των μέσων, επίσημους αριθμούς και στη δική τους έρευνα, ισχυρίζεται ότι οι οικονομικές κρίσεις δεν χρειάζεται να βλάπτουν τη δημόσια υγεία. Η Σουηδία και η Φινλανδία υπέστησαν μαζικές οικονομικές καταρρεύσεις στις αρχές της δεκαετίας του 1990, αλλά και οι δύο χώρες διατήρησαν τα δίκτυα της κοινωνικής ασφάλειάς τους. Καμιά από τις δύο χώρες δεν είδε σημαντική αύξηση των ποσοστών των αυτοκτονιών τους παρά το άλμα στην ανεργία. Στη Φινλανδία, το προσδόκιμο επιβίωσης χτύπησε ψηλές τιμές όλο τον καιρό.
Οι γνώμες διίστανται όμως για το πόσο τα ίδια τα μέτρα λιτότητας μάλλον παρά μια προγενέστερη υπερκατανάλωση και η επακόλουθη οικονομική κρίση συνέβαλαν σ’ αυτά τα προβλήματα και αν η τρόικα θα μπορούσε να είχε κάνει περισσότερα, όταν θέτοντας όρους για την έξοδο από την κρίση τα περισσότερο ταραγμένα έθνη τα είχε ενθαρρύνει να προστατεύσουν τη δημόσια υγεία.
Πως σκοτώνει η λιτότητα
Ο Srucker ισχυρίζεται ότι το ΗΒ, παρά το ότι δεν έχει προβλήματα στην ίδια έκταση όπως κάποιες Ευρωπαϊκές χώρες, είναι ένα ξεκάθαρο παράδειγμα για το πώς σκοτώνει η λιτότητα. Οι αυτοκτονίες έπεφταν στο ΗΒ πριν από την ύφεση, όπως αλλού στην Ευρώπη. Έπειτα εκτοξεύτηκαν το 2008 και 2009 ταυτόχρονα με την αιφνίδια άνοδο της ανεργίας. Καθώς έπεφτε η ανεργία πάλι το 2009 και 2010, έτσι έκαναν και οι αυτοκτονίες. Τα τελευταία λίγα χρόνια, καθώς τα μέτρα λιτότητας έχουν αρχίσει να τίθενται σε ισχύ, οι αυτοκτονίες έχουν αυξηθεί πάλι.
«Αν εξέταζες την υγεία μόνη της, θα μείωνες την ανεργία και θα ξόδευες για την κοινωνική προστασία», λέει. «Αν δεν κάνεις τίποτε από αυτά, συμβάλλεις στις αρνητικές συνέπειες της ανεργίας».
Η Sarah Thomson, μια ερευνήτρια στη Σχολή Οικονομικών του Λονδίνου (London School of Economics) και συ – συγγραφέας μιας αναφοράς του ΠΟΥ για τις επιδράσεις της οικονομικής κρίσης στη Ευρώπη που θα δημοσιευθεί το Σεπτέμβριο λέει ότι επειδή δόθηκαν στις χώρες τρία χρόνια για να μειώσουν ουσιαστικά το χρέος τους, «μάζεψαν τα χαμηλά φρούτα» – βρίσκοντας οικονομία διαμέσου φθηνότερων τιμώ των φαρμάκων, πετσοκόβοντας μισθούς, και μεταφέροντας τα κόστη στον ασθενή.
«Αν είχε δώσει η τρόικα περισσότερο χρόνο σ’ αυτές τις χώρες θα μπορούσαν να είχαν αποφύγει κάποιες περικοπές και να κάνουν τα συστήματά τους πιο αποδοτικά» λέει.
Αναγκαία μεταρρύθμιση;
Κάποια μέτρα έχουν σταματήσει μη αναγκαίες απώλειες, όπως τα €409 εκ που εκτιμά η Ισπανία ότι έχανε κάθε χρόνο αναγράφοντας σταθερούς όγκους φαρμάκων μάλλον παρά τις ακριβείς ποσότητες που απαιτούνται για την πορεία της αγωγής ενός ασθενή. Αλλά μεταρρυθμίσεις με πολύ βαθύτερη αποτελεσματικότητα θα μπορούσαν να είχαν διαπιστωθεί με περισσότερο χρόνο.
Η ειρωνεία είναι , ότι η τρόικα έχει μόλις παρατείνει τις προθεσμίες για να ικανοποιήσει δημοσιονομικούς στόχους.
Ο Elias Mossialos, ένας γιατρός και οικονομολόγος στο London School of Economics και πρώην Έλληνας πολιτικός, προειδοποιεί, όμως για τον κίνδυνο να κατηγορηθεί η λιτότητα για τα προβλήματα υγείας που αναδύονται στη χώρα του και άλλες. Τονίζει ότι μολονότι έχουν αυξηθεί τα ποσοστά αυτοκτονιών στην Ελλάδα, παραμένουν χαμηλά συγκριτικά με εκείνα των βορειοευρωπαϊκών χωρών. Και η κληρονομιά των ετών περίσσειας της χώρας σημαίνει ότι έχει ακόμη περισσότερους γιατρούς κατά κεφαλήν από κάθε άλλη Ευρωπαϊκή χώρα, περισσότερες συσκευές μαγνητικής τομογραφίας, καταναλώνει περισσότερα αντιβιοτικά και διεξάγει περισσότερες καισαρικές τομές. Παρά τις περικοπές που έγιναν στην κατανάλωση φαρμάκων ακόμη δαπανά περισσότερα από κάθε άλλη Ευρωπαϊκή χώρα (οι δαπάνες φαρμάκων αυξήθηκαν από €1 δις το 2000 σε €5,1 δις το 2009).
«Εννοείται, ότι η λιτότητα έχει αντίκτυπο στην υγεία. Αλλά αυτό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως επιχείρημα για να εισαχθούν και αυξηθούν οι δαπάνες πάλι χωρίς να εξετασθεί η μείωση των δαπανών όταν δεν είναι αναγκαίες», λέει ο Mossialos.
«Δεν θέλομε να πάμε πίσω στο 2009. Η ΕΕ θα έπρεπε να ζητά από τις χώρες να κάνουν τις υπηρεσίες υγείας τους πιο αποτελεσματικές».
Ως τώρα, η υγεία ελάχιστα έχει συζητηθεί στις δημόσιες συζητήσεις για την οικονομική κρίση και τα μέτρα λιτότητας. Οι υπάλληλοι υγείας έχουν ηχήσει κώδωνα κινδύνου για κάποιο διάστημα. Προ έτους, ο John Dalli, Ευρωπαίος επίτροπος για την υγεία και την καταναλωτική πολιτική, προειδοποίησε ότι η Ευρώπη μπορεί «να κοιμάται βαδίζοντας σε μια καταστροφή» καθώς οι περικοπές των προϋπολογισμών πλήττουν τις υπηρεσίες υγείας. Προειδοποίησε ότι η Ευρώπη οδεύει προς μια ανθρωπιστική κρίση και προειδοποίησε για τους κινδύνους της παραμέλησης της δημόσιας υγεία σε καιρούς λιτότητας.11 Αλλά, λέει ο Marmot, οι δημιουργοί πολιτικής σε όλο το πολιτικό φάσμα έχουν επιλέξει να αγνοήσουν άβολες αλήθειες για την υγεία ως τώρα.
«Στην αρχή οι αποφάσεις λαμβάνονταν πάρα πολύ σε μακροοικονομικό επίπεδο, κι οι δημιουργοί πολιτικής είχαν να σταθμίσουν ποικίλες πολιτικές περιοχές τη μια με την άλλη. Έπρεπε να γίνουν δύσκολες επιλογές», λέει ο διευθυντής της Ευρωπαϊκής Κομισιόν για τα συστήματα και προϊόντα της υγείας, ο Andrej Rys. «Έχομε εμπλακεί τώρα σε συζητήσεις για δομικές μεταρρυθμίσεις και να βρούμε τον καλύτερο τρόπο να κάνουμε διάφορα πράγματα».
Υπό τη συμφωνία του Maastricht, η ΕΕ είναι υπεύθυνη για την προστασία της υγείας, μολονότι τα καθέκαστα κράτη είναι υπεύθυνα για την δική τους παροχή υγείας. Υπάλληλοι της ΕΕ και εμπειρογνώμονες υγείας ψάχνουν τώρα τρόπους να ενισχύσουν αυτή την εντολή. «Εκείνες οι μεταβολές θα πρέπει να περιλαμβάνουν περαιτέρω ενίσχυση του ρόλου του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου σε θέματα δημόσιας υγείας», λέει ο Brand. Ένα πρόβλημα είναι ότι έχει ισχυρό πρόσωπο στην Ευρώπη η δημόσια υγεία. Οι χώρες που έχουν εμπλακεί να κάνουν τις μεγαλύτερες περικοπές δεν είχαν την υγεία στο ραντάρ τους. Αυτό πρέπει να αλλάξει».
Της Sofie Arl Από το British Metical Journal (BMJ)