Καθώς ο ελληνικός τουρισμός σπάει ρεκόρ επισκεψιμότητας, οι νέοι εργαζόμενοι πίσω από τον καφέ, τα δωμάτια και την κουζίνα εργάζονται υπό συνθήκες εξουθένωσης, επισφάλειας και εκμετάλλευσης. Ένα αποκαλυπτικό ρεπορτάζ βασισμένο στο ντοκιμαντέρ του ARTE.tv “Sun, Sea and Sweat: Greece’s Young Seasonal Workers”

Η Ελλάδα, ένας από τους δημοφιλέστερους προορισμούς διακοπών στον κόσμο, υποδέχθηκε περισσότερους από 40 εκατομμύρια τουρίστες το 2023. Με απέραντες παραλίες, ιστορικά μνημεία και ηλιόλουστες μέρες, η εικόνα που προβάλλεται στο εξωτερικό είναι αυτή της ανεμελιάς και της φιλοξενίας. Πίσω όμως από τη βιτρίνα της τουριστικής βιομηχανίας, κρύβεται μια πραγματικότητα που απέχει παρασάγγας από την εικόνα αυτή: χιλιάδες νέοι Έλληνες εργάζονται υπό εξαιρετικά δύσκολες και επισφαλείς συνθήκες, με χαμηλούς μισθούς, εξοντωτικά ωράρια και ελάχιστη εργασιακή προστασία.

Το ντοκιμαντέρ του ARTE.tv “Sun, Sea and Sweat: Greece’s Young Seasonal Workers” καταγράφει με ακρίβεια και ενσυναίσθηση τις εμπειρίες αυτών των νέων εργαζομένων, φωτίζοντας τη σκοτεινή πλευρά της τουριστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα.

Ο τουρισμός ως εθνικός κορμός – και παγίδα

Με περίπου 20% του εργατικού δυναμικού να απασχολείται στον κλάδο του τουρισμού και της φιλοξενίας, η Ελλάδα κατατάσσεται πρώτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως προς το ποσοστό εργαζομένων στον τομέα. Σε αντίθεση, η Γερμανία και η Γαλλία βρίσκονται κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 6%, ενώ η Ισπανία φτάνει λίγο πάνω από το 10%.

Η εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας από τον τουρισμό είναι τόσο μεγάλη, που όπως παρατηρεί ένας από τους ερωτώμενους του ντοκιμαντέρ, “δεν έχουμε εθνική στρατηγική ανάπτυξης, παρά μόνο στόχους για αύξηση του τουρισμού, ανεξαρτήτως ποιότητας ή κοινωνικού κόστους”.

Από το σπίτι στη σεζόν: με βαλίτσα και ελπίδα

Η εμπειρία μιας νεαρής εργαζόμενης αποτυπώνει την αβεβαιότητα και την εκμετάλλευση που χαρακτηρίζουν τη σεζόν. Είχε συμφωνήσει να εργαστεί σε νησί 600 χιλιόμετρα μακριά από το σπίτι της, όμως όταν έφτασε εκεί, οι εργοδότες μείωσαν μονομερώς τον μισθό κατά 500 ευρώ.

“Βρήκα στιγμές και πράγματα που μου άρεσαν στη φιλοξενία, αλλά οι συνθήκες δεν είναι ιδανικές” λέει χαρακτηριστικά. Μισθοί κάτω των 1.000 ευρώ τον μήνα θεωρούνται τυπικοί, ενώ πολλές φορές το ωράριο εκτείνεται πολύ πέρα από τα νόμιμα όρια.

Εργασία χωρίς σταματημό

“Δουλεύαμε 7 το πρωί με 7 το βράδυ, κάθε μέρα, χωρίς ρεπό”, λέει ένας άλλος εργαζόμενος. Παρότι το νομικό πλαίσιο ορίζει όρια στην εργασία, στην πράξη είναι λίγα τα ξενοδοχεία και οι επιχειρήσεις που το τηρούν. Τα σωματεία κάνουν λόγο για συνεχή παραβίαση των συλλογικών συμβάσεων, ενώ πολλές επιχειρήσεις λειτουργούν με καθεστώς “μηχανής”: κάθε εργαζόμενος είναι ένα γρανάζι που δεν επιτρέπεται να λείψει ούτε μέρα.

“Δεν υπάρχουν επιπλέον εργαζόμενοι για να καλύψουν ρεπό. Αν λείψεις, μπλοκάρει το σύστημα”, εξηγεί εργαζόμενος στην εστίαση.

Μια εξαντλητική πραγματικότητα με κοινωνικές προεκτάσεις

Το αποτέλεσμα αυτής της εντατικοποίησης δεν είναι μόνο σωματική και ψυχική εξάντληση. Πολλοί νέοι φτάνουν στον Οκτώβριο τόσο κουρασμένοι, που αδυνατούν να συνεχίσουν με οποιαδήποτε δημιουργική ή ουσιαστική δραστηριότητα για το υπόλοιπο του έτους. Όπως λέει χαρακτηριστικά ένας εργαζόμενος: “Ο τουρισμός μας εξαντλεί. Δεν μένει τίποτα για την υπόλοιπη χρονιά”.

Χωρίς φωνή, χωρίς προστασία

Οι συλλογικές συμβάσεις, παρότι θεωρούνται βασικός μηχανισμός προστασίας, παραμένουν ανενεργές σε πολλές περιπτώσεις. Οι εποχικοί εργαζόμενοι έχουν μικρή ή καθόλου εκπροσώπηση, δεν είναι ενταγμένοι σε σωματεία και τις περισσότερες φορές διστάζουν να καταγγείλουν παρατυπίες, φοβούμενοι ότι δεν θα επαναπροσληφθούν την επόμενη χρονιά.

Η αδήλωτη εργασία, τα μηδενικά συμβόλαια, η πληρωμή “στο χέρι” και οι υπερωρίες χωρίς αποζημίωση είναι κοινός τόπος στον κλάδο.

Η Ελλάδα των επισκεπτών

Ίσως η πιο δηλωτική φράση του ντοκιμαντέρ είναι αυτή: “Η Ελλάδα είναι για τους επισκέπτες. Αυτό είναι που μας ενοχλεί”. Οι ίδιοι οι νέοι Έλληνες αισθάνονται ότι δεν τους ανήκει ο τόπος τους. “Ο ήλιος της Ελλάδας δεν είναι να τον απολαμβάνουν οι Έλληνες, ειδικά οι νέοι. Είναι για τους τουρίστες.”

Πίσω από τα χαμόγελα της φιλοξενίας και τις τέλεια στρωμένες ξαπλώστρες, η ελληνική νεολαία ζει μια σκληρή πραγματικότητα, όπου το όραμα για αξιοπρεπή εργασία και ζωή υποχωρεί μπροστά στην ανάγκη επιβίωσης.

Υπάρχει διέξοδος;

Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι των συνδικάτων επισημαίνουν ότι η λύση βρίσκεται στη συλλογική δράση, στις δεσμευτικές συμβάσεις και σε μια νέα στρατηγική ανάπτυξης. Μια στρατηγική που να μην στηρίζεται αποκλειστικά στον μαζικό τουρισμό, αλλά στην ποιότητα, στη βιωσιμότητα και στον σεβασμό των ανθρώπων που τον κρατούν ζωντανό.

Μέχρι τότε, οι νέοι εποχικοί εργαζόμενοι της Ελλάδας θα συνεχίσουν να δουλεύουν “ήλιο με ήλιο”, σε μια πατρίδα που μοιάζει να έχει παραδοθεί ολοκληρωτικά στην τουριστική μονοκαλλιέργεια.