Toυ Jeffrey Levett *
«Χωρίς Υγεία, Άγιος Βίος» λέξεις γραμμένες στην περγαμηνή του πρώτου μεταπτυχιακού διπλώματος της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών.
Η Υγειονομική Σχολή Αθηνών είναι ένας αληθινός καθρέφτης της ελληνικής κοινωνίας αλλά πολλαπλά σπασμένος από τη πολιτεία: ένα αληθινό μόνιτορ της τροχιάς της υγείας του έθνους εδώ σχεδόν και έναν αιώνα, θεσμός που εξάλειψε την ελονοσία, μείωσε τη φτώχεια του πληθυσμού και βοήθησε να τοποθετηθεί η Ελλάδα στη λέσχη των προοδευτικών χωρών. Τελικά ο καθρέφτης αυτός έσπασε το 2019 εξολοκλήρου πριν φτάσει να τα εκατοστίσεις σε σχέση με την υγεία του έθνους. Καθρέφτη μου Καθρέφτη μου, ποιος σε έσπασε? Καθρέφτη μου Καθρέφτη μου, μας έδωσε την αληθινή εικόνα της ελληνικής πραγματικότητας? Καθρέφτη μου Καθρέφτη μου σ ‘ευχαριστώ για τo ωραίο ταξίδι. Κοιτάζοντας πίσω τα τελευταία 40 χρόνια, είχα μια εξαιρετική αισιοδοξία ότι η φωτισμένη αλλαγή θα διείσδυε στη δημόσια υγεία. Είναι πάντα καλύτερο να ταξιδεύεις με ελπίδα παρά απλά να φτάσεις κάπου. Ίσως η αρχή ακόμα κι αν είναι δύσκολη είναι πάντα η καλύτερη στιγμή. Ποιος σκότωσε την κοκρομπίνα;
H Υγειονομική Σχολή Αθηνών επέζησε από τους συνταγματάρχες και ένας από αυτούς έδειξε τη διδακτική του αναπηρία όταν ανέλαβε μια τάξη. Δεν αντελήφθη τι συνέβαινε και αυτό είναι μεγάλο πρόβλημα.
Μόλις πέρασε η επέτειος του ΟΧΙ με τη φράση Έλληνες στα όπλα που έδειχνε πως άλλαζε τότε και έπαιρνε δραματική τροπή η πορεία των εξελίξεων. Από την άλλη βρισκόμαστε εκατό χρόνια από τη μικρασιατική καταστροφή ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα του 20ου αιώνα, όταν άγρια κατάρα, κακομοιριά και διψά έδερνε όλες σχεδόν τις πόλεις της Ελλάδας. Το Σύμφωνο Φιλίας του Μουσολινι – Βενιζέλου καθυστέρησε, λόγω του δάγκειου πυρετού και της νοσηλείας του πρωθυπουργού στον Ευαγγελισμό και θύμισε λίγο από Μουσολινι, αν και το Σύμφωνο Φιλίας διήρκησε μια μόνο δεκαετία. Ο πρωθυπουργός καυχιόταν τότε ότι δεν θα υποκύψει στο δάγκειο, μια εξέλιξη που αποδείχτηκε καταλύτης για τον εκσυγχρονισμό της δημόσιας υγείας σοβαρές σκέψεις καθώς και σχέδια για ένα νέο σύστημα υγείας που δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Μετα από την επίσκεψη του στην Ιταλία έλαβε ένα ειδικό δώρο, μικροσκοπικά ψάρια από τον προσωπικό γιατρό του Μουσολινι που ρίχνοντας τα στα λιμνάζοντα νερά τρώνε τα αυγά των κουνουπιών και καθαρίζουν τα έλη. Η Υγειονομική Σχολή Αθηνών ιδρύθηκε το 1929 λόγω της λεγόμενης πανδημίας 1927-31 και όχι της μάστιγας της ελονοσίας.
Ενώ δεν κατάφερε να τα εκατοστήσει εκρίζωσε την ελονοσία προσφέροντας στους Έλληνες 20 χρόνια αύξηση του προσδόκιμου ζωής μεταξύ 1930-1970.
Σήμερα η Ελλάδα αντιμετωπίζει έλλειμμα στη δημόσια υγεία, προβληματική δημογραφία με μείωση του προσδόκιμου ζωής και αυξανόμενη βρεφική θνησιμότητα, ενώ οι ειδικοί προβλέπουν μια χιονοστιβάδα προβλημάτων ψυχικής υγείας. Η κλασική Ελληνική φιλοσοφία μπορεί να παίξει ανανεωτικό ρόλο αλλά στερείται πολιτικού-κοινωνικού ρόλου και υποστήριξης ως τρόπο και ως όργανο αλλαγής και δημιουργίας διαφορετικής σκέψης, μιας βελτιωμένης πολιτικής νοοτροπίας.
Ο τομέας της υγείας δεχόταν υπόγεια, οργανωμένες παρεμβάσεις, πάντα προερχόμενες από μέσα το ίδιο το σύστημα με αποτέλεσμα μέχρι σήμερα να παρουσιάζει έναν μη αρτιμελή χώρο υγείας. Ο θρίαμβος του 1821 σκιάχθηκε από μια πληθώρα λοιμωδών νοσημάτων (τύφου, πανούκλας, χολέρας, ανεμοβλογιάς, ελονοσίας, φυματίωσης). Το 1921 ο μέσος Έλληνας αντιμετώπιζε τη φτώχια, υποσιτισμός, μολυσματικές ασθένειες, έλλειψη συστημάτων ύδρευσης και υγιεινής.
Το 1929 εκτοξεύτηκε μια βραχύβια επανάσταση σε μια ένδοξη στιγμή της ιστορίας της ελληνικής δημόσιας υγείας γεννήθηκε η Υγειονομική Σχολή Αθηνών ένας εθνικός θεσμός και όπως αποδείχθηκε, συνεισέφερε όσο λίγοι στην αντιμετώπιση των τεράστιων και προβλημάτων υγείας στην Ελλάδα. Βοήθησε τα μέγιστα στην επαναφορά της χώρας στο διεθνές γίγνεσθαι.
Το 1949 μια διεθνής επιτροπή σημείωσε ότι αν οι συμβουλές της Κοινωνίας των Εθνών είχαν εισακουστεί 20 χρόνια πριν, η Ελλάδα μπορούσε να είχε ένα εθνικό σύστημα υγείας, κατάλληλο για τις ανάγκες της. Αφορούσε τις σημαντικές προσπάθειες, για την δημιουργία δικτύου υγειονομικών υπηρεσιών, σχετικά με την περιστολή της ενδημικής ελονοσίας και ο έλεγχος των λοιμωδών, ειδικά στην Βόρεια Ελλάδα καθώς και την δημιουργία της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών. Το δίκτυο αυτό ξεκίνησε με την εφαρμογή φαρμακείων από τον Ερυθρό Σταυρό και ολοκληρώθηκε με τη λειτουργία της ΥΣΑ. Αξίζει να σημειωθεί ότι μια διεθνής επιτροπή υγείας στη δεκαετία του 1950 γνωμοδότησε ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να είχε έναν προοδευτικό τομέα υγείας αν ακολουθούσε τις αρχές που προέκυψαν με τη δημιουργία Υγειονομικής Σχολής.
Και το 2019 σε μια νύχτα έπεσε θύμα ραδιουργιών από απερίσκεπτη πολιτική τακτική. Έπεσε θύμα πριν καν τα εκατοστίσει.
Πριν από 95 χρόνια εγκαινιάσθηκε και η Σχολή δημόσιας υγείας στο Ζάγκρεμπ. Η Σχολή εκεί πήρε το όνομά του Andrija Štampar, αποκαλούμενου ως Αρκούδα των Βαλκανίων. Πολύ πιθανόν, ο Έλληνας πρωθυπουργός Βενιζέλος και ο μελλοντικός πατέρας του ΠΟΥ, Štampar να είχαν συναντηθεί όταν ο τελευταίος δίδασκε στη Σχολή το 1932.
Πριν απο λίγο στις 26 Οκτωβρίου 2022, πραγματοποιήθηκε συνέδριο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προκειμένου να συζητηθεί η Δημόσια Υγεία και το Μέλλον της Υγειονομικής Περίθαλψης , μέσα από το όραμά του Štampar καθώς και να γιορταστεί η Σχολή του Ζάγκρεμπ. Η Υγειονομική Σχολή Αθηνών -ΕΣΔΥ όμως απουσίαζε. Και έρχεται η σειρά μου να πω στο Ζάγκρεμπ να τα εκατοστίσει.
Η Υγειονομική Σχολή έγινε ιδρυτικό μέλος του Συνδέσμου Σχολών Δημόσιας Υγείας στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια (1966, ASPHER) με σημαντική συμμετοχή δυο καθηγητών. Κατά την διάρκεια της 14ης Γενικής Συνέλευσης της ASPHER στην Αθήνα το 1992, καθιερώθηκε ένα μετάλλιο στο όνομα του ANDRIJA ŠTAMPAR. Προτάθηκε και το όνομα Ελευθέριος Βενιζέλος. Για την επιγραφή στο μετάλλιο επέλεξα οι επενδύσεις στη Δημόσια υγεία φέρνουν πλούσια κοινωνικά αποτελέσματα από τη Stamparolia. Σήμερα, το βραβείο είναι η πιο διάσημη αναγνώριση στη δημόσια υγεία παγκοσμίως ενώ μέχρι φέτος 30 έχουν δοθεί. Ο τελευταίος αποδέκτης του βραβείου μίλησε στο ήδη αναφερόμενο συνέδριο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Όταν δόθηκε για πρώτη φορά, το 1993 στο Bielefeld έφερε ανανέωση στην ASPHER που βρισκόταν σε αταξία.
"google ad"
Η 50η επέτειο της ASPHER (2016), γιορτάστηκε στην Αθήνα και μου δόθηκε το προνόμιο να μιλήσω για δεύτερη φορά στο Μουσείο της Ακρόπολης! Τότε καταγράφηκε η AthensASPHERAccord (AAA) μια έκφραση της ανησυχίας για τη δεινή θέση της αυξανόμενης κοινωνικής ευπάθειας. Παράλληλα, ήταν και μια περίπτωση πολιτικής κοροϊδίας. Μολονότι προσέφερε κύρος στις υγειονομικές αρχές, αλλά ταυτόχρονα οι εκπαιδευτικές αρχές σχεδίαζαν την εκτέλεση της μοναδικής και ιστορικής Δημόσιας Σχολής Υγείας της Ελλάδας. Πολιτική φάρσα, προπέτασμα καπνού για την ασφάλεια η να σιγουρέψει κάποιες θέσεις?
Με το θεσμό της Υγειονομικής Σχολής η πολιτική κοροϊδία δεν είχε όρια. Υπουργός Υγείας που ρύθμισε τη λειτουργία της Σχολής δίνοντας ΠΔ αντί Νόμου του Κράτους λόγω αντιδράσεων στο κόμμα του, Υπουργός με πρόθεση να την κλείσει ενώ στα 60 της ευχήθηκε να τα χιλιάσει, άλλος Υπουργός που εντός της Σχολής και λίγο πριν έφυγε από το Υπουργείο είπε ότι βλέπει μεγάλες δυνατότητες για τη Σχολή για το ΕΣΥ, και Υπουργός Υγείας που στη Βουλή πέρασε Νόμο του Κράτους σε θυελλώδη συζήτηση που άλλαξε το όνομά από ΥΣΑ σε ΕΣΔΥ με διατάγματα που δεν εφαρμόστηκαν. Και οι τέσσερις αυτοί Υπουργοί έκαναν θετικά πράγματα. Το προεδρικό πτυχίο του 1981 επέτρεψε την ανανέωση και τη λειτουργικότητα χωρίς άρση νομικών σημείων συμφόρησης, ενώ ο νόμος του 1994 επέτρεπε μεγαλύτερη διεθνή εμβέλεια, αλλά άφησε τα νομικά σημεία συμφόρησης σε άρθρα που δεν επρόκειτο ποτέ να εφαρμοστούν. Το ΠΔ (1981) και το Νόμοτου 1994 Τίποτα από αυτά δεν θα αποτελούσε έκπληξη ούτε για τον Καποδίστρια ούτε για τον Βενιζέλο.
Τώρα πια πως μπορεί για την Ελλάδα να ανακτηθεί η χαμένη δόξα της δημόσιας υγείας είναι ένα μέγα ερώτημα. Πώς μπορεί να συγκρατηθεί η επιδείνωση των δεικτών υγείας και το δημογραφικό πρόβλημα. Πώς μπορεί να προσεγγίσει καλύτερα τα απειλητικά υπαρξιακά ζητήματα. Στο ξεκίνημα του 3ου αιώνα για τον Ελληνισμό, το ζήτημα στο χώρο Υγείας είναι πως να επαναληφθεί ο θρίαμβος της δημόσιας υγείας του Ελευθερίου Βενιζέλου και η επιβίωση του υπό τις νέες περιφερειακές και παγκόσμιες συνθήκες. Και απαντάω, ενα ξεκίνημα είναι από τα απόνερα και τα απομεινάρια μιας μοναδικής Σχολής που ήταν ενός αληθινού καθρέπτη της ελληνικής κοινωνίας. Μπορεί να διαφωτίσει τον δύσκολο δρόμο προς τον τρίτο αιώνα. Δύο ιστορικά Ελληνικά γεγονότα που χωρίζονταν από χιλιετίες και έχτισαν και έσωσαν την Ευρώπη, πρέπει να μας εμπνέουν, η κλασική φιλοσοφία και το ΟΧΙ. Είναι και πάλι χρέος της Ελλάδας να βοηθήσει την ανθρωπότητα.
—————–
* Ο Jeffrey Levett είναι ομότιμος Καθηγητής και Κοσμήτορας, Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, Καθηγητής Ευρωπαϊκού Κέντρου Ειρήνης και Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο της Ειρήνης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, ΟΗΕ, Βελιγράδι. Έλαβε το Διεθνές Βραβείο Ειρήνης, το 2019, ένα από τα επιφανέστερα βραβεία στην Ασία. Θεωρείται το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης της Ανατολής και με αυτό έλαβε το κλειδί της πόλεως της Μανίλα. Tο έλαβε για τις υπηρεσίες του για την Παγκόσμια Δημόσια Υγεία, τη διάδοση της Ελληνικής σκέψης και των αρχών της κλασσικής φιλοσοφίας