Γράφει ο Ιωάννης Κουρουτάκης
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης που δίκαια συγκαταλέγεται αν όχι ο καλύτερος, ανάμεσα στους καλύτερους της Ελληνικής πεζογραφίας γεννήθηκε στις 4 Μαρτίου του 1851 στη Σκιάθο, από φτωχή οικογένεια.
Ο πατέρας του Αδαμάντιος – Εμμανουήλ ήταν παπάς, βοηθός δάσκαλος στο ελληνικό σχολείο και γραμματικός στη Μονή του Ευαγγελισμού. Η μητέρα του ήταν από αρχοντική καταγωγή – από την οικογένεια των Μωραϊταίων που έβγαλε πολλούς διαπρεπείς λόγιους. Ίσως από κει να κληρονόμησε και ο Παπαδιαμάντης την καλλιτεχνική του φλέβα. Ήταν το τρίτο παιδί από τα έξι. Είχε τέσσερεις αδελφές και ένα ακόμα αδελφό, τον Γιώργο. Ο πατέρας του Αδαμάντιος στα δυό αγόρια του τον Αλέξανδρο και τον Γιώργο στήριζε τις ελπίδες του να τον βοηθήσουν να αποκαταστήσει τις θυγατέρες του που ήσαν κατά σειρά γεννήσεως η Ουρανία, η Χαρίκλεια, η Σοφούλα, και η Κερασούλα. Με αφάνταστες ταλαιπωρίες και στερήσεις ο Αλέξανδρος παίρνει το απολυτήριο του σχολαρχείου στη Σκόπελο. Εγγράφεται στο γυμνάσιο, αλλά δεν μπορεί να το τελειώσει λόγω οικονομικών δυσκολιών και φτάνομε τον Σεπτέμβριο του 1873 όταν σε ηλικία 22 ετών εγγράφεται στο Βαρβάκειο, παίρνει το απολυτήριο του και παρακολουθεί μαθήματα στη Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου. Για να αντιμετωπίσει τα έξοδά του κάνει μαθήματα σε μαθητές και μαθαίνει Γαλλικά και Αγγλικά μόνος του. Εξαιτίας του εξαδέλφου του καθηγητή Αλέξανδρου Μωραϊτίδη γνωρίζεται με τους τότε λογοτεχνικούς και Δημοσιογραφικούς κύκλους και αρχίζει να γράφει στα περιοδικά «Ραμπαγιείς» , «Νεολόγος», στο «Μη χάνεσαι», καθώς και στις εφημερίδες «Ακρόπολις» και «Εφημερίς». Ταυτόχρονα δουλεύει και σαν μεταφραστής στις εφημερίδες και στα περιοδικά.
Όποτε μπορεί πηγαίνει στην αγαπημένη του Σκιάθο όπου ξεκουράζεται και ταυτόχρονα συναναστρέφεται τους απλοϊκούς συμπατριώτες του προς τους οποίους αισθάνεται απέραντη αγάπη και αφοσίωση.
Στην Αθήνα πηγαίνει τακτικά στον Άγιο Ελισσαίο στο μοναστηράκι και ψάλλει ως δεξιός ψάλτης έχοντας απέναντί του αριστερό ψάλτη τον αγαπημένο εξάδελφο Αλέξανδρο Μωραϊτίδη. Όταν ήταν μαθητές γυμνασίου αυτός με τον εξάδελφό του Μωραϊτίδη (φυτούσαν στο ίδιο γυμνάσιο), ο καθηγητής τους δεν τους ξεχώριζε και έλεγε: «Οι δύο Αλέξαντροι οι δυό κορυφαίοι».
Μετά από τιτάνιο αγώνα κατορθώνει να επιβληθεί. Οι τεράστιες ιστορικές του γνώσεις, η γλωσσομάθειά του, η κριτική του οξύτητα, το τεράστιο μνημονικό του τον είχαν φέρει σε υψηλά πνευματικά επίπεδα. Το ίδιο όμως υψηλή ήταν και η φτώχεια του. Την εποχή αυτή πεθαίνει ο πατέρας του και ο Παπαδιαμάντης εργάζεται νύχτα – μέρα γιατί έπρεπε να ζήσουν και οι αδελφές του από αυτόν. Εργάζεται υπερβολικά, κουράζεται και τελικά αρρωσταίνει από οξείς ρευματισμούς στα χέρια του. Αναγκάζεται να γυρίσει στα 1908 στην Σκιάθο όπου μετά τρία χρόνια τον βρίσκει ο θάνατος στις 3 Ιανουαρίου του 1911. Ήταν ακριβώς 60 χρόνων.
Το συγγραφικό έργο του Παπαδιαμάντη είναι τεράστιο. Το αποτελούν:
1) Τα τρία πρωτόλεια μυθιστορήματά του, που είναι ιστορικού περιεχομένου
α) Η Μετανάστις, β) Οι έμποροι των εθνών, και γ) Η γυφτοπούλα
2) Τα γύρω στα 180 διηγήματά του, που αναφέρονται κατά ένα μέρος στη ζωή του φτωχόκοσμου της Αθήνας και τα υπόλοιπα στη ζωή και τη φύση της Σκιάθου.
3) Μια ξεχωριστή θέση καταλαμβάνουν τα σκιαθίτικα διηγήματά του που συγκαταλέγονται ανάμεσα στα αριστουργήματα της Ελληνικής πεζογραφίας.
Οι περιγραφές που κάνει για τα τοπία της Σκιάθου, για τα ξωκκλήσια και τις λαϊκές εκδηλώσεις είναι γεμάτες λυρισμό.
Αυτή ήταν σε γενικές γραμμές η ζωή και το έργο του μεγάλου αυτού Έλληνα πεζογράφου του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, του Σκιαθίτη κοσμοκαλόγερου όπως τον έλεγαν.
Όμως για να δείξομε σε τι πνευματικό ύψος και όχι μόνο αλλά και ήθος ευρίσκετο αυτός ο άνθρωπος, θα αφηγηθούμε δύο χαρακτηριστικά στιγμιότυπα από τη ζωή του.
1ον . Κάποτε ήλθε στην Αθήνα ένας διάσημος Γερμανός ελληνιστής, που είχε μεταφράσει διάφορα διηγήματα του Παπαδιαμάντη και τον εθαύμαζε πολύ. Ο Γερμανός εξέφρασε την επιθυμία σε μερικούς λόγιους Αθηναίους να τον γνωρίσει. Οι λόγιοι αυτοί ανέθεσαν στον ζωγράφο κ. Χατζόπουλο – τον μόνο που μπορούσε να τον επηρεάσει – να καταφέρει τον Παπαδιαμάντη να παρευρεθεί σε ένα γεύμα που θα έδιναν για τιμή του ξένου ελληνιστή.
Με τα πολλά ο Παπαδιαμάντης δέχτηκε. Στο πανελλήνιο είπε ο Χατζόπουλος. Μη μου χαλάσεις το χατήρι.
Καλά στέναξε ο Παπαδιαμάντης.
Την ορισμένη βραδιά οι λόγιοι έχοντας τον Παπαδιαμάντη στη μέση πήγαν στο «Πανελλήνιο» και κάθησαν στο τραπέζι στο λεγόμενο «γεύμα επί παραγγελία». Η παρέα όμως κάποια στιγμή έφυγε και πήγε να βρει τον Διευθυντή του εστιατορίου να συνεννοηθεί για κάτι επιπλέον. Ο Παπαδιαμάντης κάθησε δειλά – δειλά στο τραπέζι και περίμενε. Τη στιγμή αυτή συνέβη μια πολύ θλιβερή σκηνή. Ένα γκαρσόνι μην ξέροντας με ποιόν είχε να κάνει και βλέποντας τον φτωχοντυμένο Παπαδιαμάντη, τον πέρασε για αλήτη, τον χτύπησε πρόστυχα με την πετσέτα και του είπε:
-Τι θέλεις εδώ; Μαρς . Όξω!
Ο Παπαδιαμάντης σηκώθηκε αμέσως και γρήγορα – γρήγορα χωρίς να πει λέξη γλίστρησε από την πλαϊνή πόρτα και γίνηκε άφαντος…
2ον . (Από τα φιλολογικά απομνημονεύματα του Π. Νιρβάνα)
……. Μου μένει εντυπωμένη η πρώτη φορά που ήρθε να αναλάβει υπηρεσία στο γραφείο ο Κ. Κακλαμάνος αφού του μίλησε για την δουλειά που είχε να κάνει έφτασε και στο ζήτημα του μισθού.
-Ο Μισθός θα είναι 150 δραχ. του είπε, ο Παπαδιαμάντης κοντοστάθηκε σαν να έκανε κάποιους υπολογισμούς.
-Μήπως είναι λίγα του είπε δειλά ο Κακλαμάνος, έτοιμος ν’ αυξήσει το ποσό που είχε προτείνει.
Τότε άκουσα από τα χείλη του Παπαδιαμάντη, τη μοναδικότερη απάντηση, που θα μπορούσε να δώσει άνθρωπος σε τέτοια στιγμή.
-Πολλές είναι 150… είπε. Με φτάνουν 100. Και έφυγε ντροπαλός χωρίς να προσθέσει λέξη.
Κάθε σχόλιο περιττεύει.