Του Μανώλη Καλλιγέρη
Πριν λίγες ημέρες έδωσα μια συνέντευξη σε εφημερίδα για την οδό Ποττιέ και το Κάτωλα. Το λιμάνι η πλατεία στο σιντριβάνι η οδός Νοέλ Ποττιέ και όλοι οι δρόμοι ήταν στρωμένοι με μεγάλες πλάκες και έλεγαν ότι ήταν από το Βεζούβιο και είχαν τοποθετηθεί από παλιά. Η καταστροφή της παλαιάς πόλης έγινε από τους γερμανικούς βομβαρδισμούς κατά τον πόλεμο. Όσα δεν κατάστρεψαν οι γερμανοί τα καταστρέψαμε εμείς οι Χανιώτες γιατί δεν ενδιαφερθήκαμε για τα Χανιά.
Στο φύλλο της εφημερίδας Χανιώτικα Νέα στις 22/4/2016 ο κος Κώστας Βουλγαράκης δημοσίευσε δύο φωτογραφίες του λιμανιού, μια του 1900 και μια σημερινή και έχει κάμει ωραία σχόλια για την περιοχή του λιμανιού. Η εικόνα της φωτογραφίας του 1900 εξακολούθησε μέχρι το 1950. Οι τράτες τα μικρά σκάφη άραζαν στην περιοχή του Κολόμπο και κάτω από το ξενοδοχείο Αντωνακάκη Μινέρβα.
Κατά τη κατοχή ιταλικές τορπιλάκατες έδεναν εκεί τα πλοία από Πειραιά αγκυροβολούσαν έξω από το λιμάνι Χανίων και οι επιβάτες έβγαινα με βάρκες στη στεριά. Είχε μια προβλήτα κάτω από το ξενοδοχείο Πλαζα και μια υποδοχή στο ιστορικό αρχείο από κάτω. Μεταπολεμικά άρχισαν να πηγαίνουν στη Σούδα.
Στο λιμάνι των Χανίων έρχονταν μικρά σκάφη motoship και μεγάλα καΐκια . Όλα τα προϊόντα από Χανιά προς Αθήνα έφευγαν από το λιμάνι. Κατά τους χειμερινούς μήνες όλη η παραλία ήταν με καφάσια πορτοκάλια για Αθήνα και διάφορα προϊόντα παραγωγής έφευγαν από το λιμάνι.
Επίσης όλα τα εμπορεύματα από Αθήνα για Χανιά έρχονταν στο λιμάνι. Εκεί λειτουργούσε το τελωνείο Χανίων και τα εμπορεύματα πλήρωναν φόρους κατά την εισαγωγή τους στα Χανιά (διαπύλια)λειτουργούσαν πολλά γραφεία διασαφιστών όπως και σε όλη την περιοχή είχε ναυτικά γραφεία. Δυστυχώς με εντολή του δήμου και του λιμενικού ταμείου αφαίρεσαν τις πλάκες και τοποθέτησαν άσφαλτο.
Επίσης κατάστρεψαν παλαιά κτίσματα που φαίνονται στη φωτογραφία του 1900. Το ιστορικό αρχείο που ήταν δίπλα στη παραλία, το προσκοπείο παλαιό βενετσιάνικο κτίσμα, η τράπεζα Αθηνών, τα διάφορα κτίρια που χρησιμοποιούσαν για γραφεία, το κτίριο που στεγαζόταν το μονοπώλιο. Το λιμάνι είχε ωραία κτίρια. Άρχιζε από το κτίριο του Φιρκά που στέγαζε το αστυνομικό τμήμα και το γραφείο της 5ης μεραρχίας και εκεί είχαν υψώσει την ελληνική σημαία μετά την ένωση με την Ελλάδα.
Έξω ακριβώς ήταν ένα ωραίο κέντρο του αείμνηστου Σκαράκη που λεγόταν Ακταίον. Με τον γιο του ήμασταν συμμαθητές στην εμπορική σχολή αι τον οποίο συνέλαβαν οι γερμανοί και τον εκτέλεσαν στην Αγυά. Σχεδόν όλοι οι μαθητές της εμπορικής ανήκαμε στην πατριωτική οργάνωση ΕΠΟΝ. Δίπλα ήταν το σπίτι του συμμαθητή μου Μανώλη Βούρου, ο πατέρας του ήταν δικηγόρος και χρημάτισε γενικός γραμματέας Κρήτης.
Στην περιοχή έμενε η οικογένεια Ανδρουλιδάκη, δίπλα στο σπίτι του φίλου που υπηρέτησε αεροπόρος στη Μέση Ανατολή. Δίπλα ήρα το σπίτι του Κλέαρχου Μαρκαντωνάκη, ιδιαιτέρου του Ελευθέριου Βενιζέλου με μεγάλο ιστορικό αρχείο. Κάτω από το μαγαζί έμενε ο μαύρος βαρκάρης Σαλής που ήταν αγαπητός στην κοινωνία των Χανίων και βοηθούσε πολύ κόσμο.
Μάλιστα κέρδισε τον πρώτο αριθμό του λαχείου και το μοίρασε στους φτωχούς. Ερχόταν στο μαγαζί του πατέρα μου για να ψωνίσει και να κάνει δώρα σε φτωχές κοπέλες που πρόκειται να παντρεύονταν και μου έλεγε για το Κουμ Καπί Κατά την κατοχή ως Άγγλος υπήκοος συνελήφθει από τους γερμανούς και τον στείλανε εξορία με τον Άγγλο πρόξενο κον Πετυχάκη. Εμένα προσωπικώς το 1952 ερχόμενος από την Αθήνα στα Χανιά ως έφεδρος αξιωματικός δεν είχα εισιτήριο και μου πήραν την ταυτότητα το πρωί που ήλθα με το πλοίο με είδε στεναχωρημένο και μου λέει: γιόκα μου τι έχεις; Του είπα και αυτός μου πλήρωσε το εισιτήριο και μου έφερε την ταυτότητα και μου είπε ότι θα περάσει από το μαγαζί του πατέρα μου και θα πάρει τα λεφτά. Ήταν δεινός κολυμβητής και είχε σώσει αρκετό κόσμο από πνιγμό.
Όταν πέθανε το γραφείο τελετών Ποντικάκη τον έθαψε στο τούρκικο νεκροταφείο στη ΒΙΟΧΥΜ γιατί δεν τον δέχτηκα στον Άγιο Λουκά. Κατόπιν εισηγήσεως μιας επιτροπής από τον Θεοδ. Ναξάκη Μιχ. Βλοντάκη τον δημοσιογράφο Κλώνο τον Γεωρβασάκη βιβλιοπώλη και εμένα ζητήσαμε από τον Πατριάρχη Κων/εως να επιτρέψει την ταφή του στον Άγιο Λουκά, και αναφέραμε για το φιλανθρωπικό του έργο. Ο Πατριάρχης έδωσε εντολή να θαφτεί στον Άγιο Λουκά. Πληρώσαμε και βάλαμε στο τάφο πλάκα με το όνομα του που αναφέρει ότι ήταν μαύρος αλλά η ψυχή του λευκή. Έχουν γίνει και θεατρικά έργα με τον μαύρο Σαλή.
Στην πλατεία του σιντριβανιού είχε πολύ ωραία καφενεία και γύρω από το λιμάνι ταβέρνες. Κατω από το ξενοδοχείο Πλάζα είχε εστιατόρια, το Καπρίς, το Ζέφυρο, το Λούκουλο και κάτω από τη σκάλα το εστιατόριο που βρισκότανε ένας τύπος των Χανίων απέναντι η ταβέρνα Προκαλάκη και η ταβέρνα Μανίτη και η ταβέρνα Λαμπάκη.Υπήρχε πάνω από την ταβέρνα Προκαλάκη η λέσχη ΒΗΜ επίσης η λέσχη Χ και το ζαχαροπλαστείο Ψαρουδάκη- Κουτρούλη.
Ο δρόμος είχε πολλά εμπορικά καταστήματα μετά την Νοέλ (σημερινή Καραολή και Δημητρίου) εκεί ήταν τα μαχαιράδικα με παλαιά μαγαζιά. Από την Νοέλ ένας στενός δρόμος έβγαζε στη οδό Μπετόλο και η περιοχή λεγόταν Αράμ Τζαμισί. Στην αρχή της Ποττιέ υπήρχε η πλατεία του Κάτωλα την οποία κατάστρεψαν και έκλεισαν τον δρόμο Μπετόλο (παπλωματάδικα) που πήγαινε στην οδό Χάληδων. Είχε πολλά καταστήματα και πολλά είχαν δύο εισόδους μία από την Σκύρλοφ(στιβανάδικα) και μία από την Μπετόλο. Όλη η εμπορική κίνηση ήταν στην παλιά πόλη της οποίας όλοι οι δρόμοι ήταν στρωμένοι με μεγάλες πλάκες από τον Βεζούβιο τις οποίες αφαίρεσαν κατόπιν εντολής του δήμου.
Στην οδό Χάληδων υπήρχε μία μεγάλη στοά με γραφεία δεξιά και αριστερά και πήγαινε στη Μητρόπολη Χανίων. Απέναντι από την Μητρόπολη υπήρχε ένα μεγάλο κτίριο που παλιά στέγαζε το παρθεναγωγείο Χανίων. Στο λιμάνι των Χανίων κατέλαβαν κατά τη γερμανική κατοχή το κτίριο του λιμεναρχείου το γερμανικό ναυτικό. Και για ένα διάστημα είχαν επιτάξει ο γερμανός αξιωματικός Σούμπερ για την μονάδα του που αποτελούταν από τον πρόεδρο της κοινότητας Κρουσώνα Ηρακλείου τον ιερέα της ενορίας και κατοίκους της περιοχής που είχαν ντυθεί γερμανοί στρατιώτες και υπηρετούσαν το γερμανικό στρατό είχε κυκλοφορήσει ότι θα πήγαινε στη Ρωσία, αλλά μετά την μάχη του Στάλινγκραντ
Στα Χανιά εκτέλεσαν και τα δύο αδέλφια Μανουσάκη και τον διευθυντή του 3ου δημοτικού σχολείου αείμνηστο Μάντακα. Από τα Χανιά έφυγαν και πήγαν στα Μεσκλά για να χτυπήσουν τους έλληνες αντάρτες ο ΕΛΑΣ και η ΕΟΚ , τους χτύπησαν και αναγκάστηκαν να φύγουν γύρισα στα Χανιά. Πήγαν στον Καλλικράτη και εκτέλεσαν άνδρες και γυναίκες. Επίσης στο Ροδάκινο εκτέλεσαν οχτώ άτομα. Μετά στα Ανώγεια . Το 1936 που πέθανε ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε μαζευτεί πολύς κόσμος από Κρήτη και Αθήνα. Τότε ο κυβερνήτης Μεταξάς δεν άφησε να πάει η σορός στην Αθήνα και την έφεραν στα Χανιά και η κηδεία του έγινε από την Αγία Μαγδαληνή στον Προφήτη Ηλία.
Μεγάλη συγκέντρωση έγινε στο λιμάνι όταν ο Λυραντωνάκης από τις Καλάθαινες Κισσάμου θα πετούσε ως ο Ίκαρος από το φάρο με φτερούγες που είχε κατασκευάσει ο ίδιος. Θα άνοιγε τα φτερά και θα πετούσε. Είχε συγκεντρωθεί πάρα πολύς κόσμος από το φρούριο Φιρκά μέχρι το λιμεναρχείο για να δει τον νέο Ίκαρο. Από το πρωί της Κυριακής μέχρι το μεσημέρι έκανε πολλές προσπάθειες .
Έβγαινε για το φάρο άνοιγε τα φτερά αλλά δεν έκανε την προσπάθεια να πετάξει, μέχρι κατά το μεσημέρι που τον έσπρωξε ένας χωροφύλακας που ήταν φρουρά και έπεσε στη θάλασσα στο λιμάνι. Μια φορά την εβδομάδα έπαιζε η μουσική της μεραρχίας . Κάθε βράδυ υπήρχε μεγάλη κίνηση από κόσμο που κατέβαινε για διασκέδαση στο λιμάνι.
Δυστυχώς εμείς οι Χανιώτες δεν αγαπούσαμε τα Χανιά. Εκτός της καταστροφής του λιμανιού καταστρέψαμε την πλατεία του Κάτωλα. Αφαιρέσαμε τις πλάκες από το δρόμο , καταστρέψαμε τη στοά της Μητρόπολης, τα φρούρια στη δημοτική αγορά. Ρίξαμε το κτίριο που ήταν η είσοδος για την οδό Δασκαλογιάννη, χαλάσαμε το κλειστό γυμναστήριο του 1ου γυμνασίου τη κατεδάφιση των φρουρίων προς το Κούμ Καπί χαλάσαμε και φτιάξαμε καινούργιο κτίριο στη βορεινή πλευρά της αγοράς και γενικώς δεν σεβαστήκαμε την παλαιά πόλη. Σήμερα τα Χανιά θα ήταν διαφορετικά.
Πίσω από το λιμάνι και το ξενοδοχείο Μινέρβα υπήρχε μία συνοικία που κατοικούσαν εβραίοι και λεγόταν Εβραϊκή. Εκεί έμεναν πλούσιοι εβραίοι έμποροι που είχαν καταστήματα σε διάφορα σημεία της πόλεως είχαν επίσης συναγωγή που λειτουργούσε. Κατά την γερμανική κατοχή τους συνέλαβαν όλους και τα παιδιά τους, και τους οδήγησαν στην πλατεία της δημοτικής αγοράς, και από εκεί με αυτοκίνητα στη Σούδα και επιβιβαζόταν σε πλοίο για να μεταφερθούν σε στρατόπεδα στη Γερμανία. Το πλοίο τορπιλίσθηκε και πνίγηκαν όλοι οι εβραίοι της πόλης.
Λίγο πιο κάτω υπήρχε η συνοικία Τοπανάς που είχε γύρω τείχη και κατοικούνταν από ελληνικές οικογένειες. Δυστυχώς πάνω στο τείχος, πάνω από την πλατεία Τάλως ο ΕΟΤ έκτισε ένα μεγάλο ξενοδοχείο με θέα τον κόλπο των Χανίων. Ύστερα από αρκετά χρόνια η αρχαιολογική υπηρεσία κατόρθωσε να το κατεδαφίσει και να απελευθερωθούν από τα κτίσματα. Στον κεντρικό δρόμο του Τοπανά την οδό Θεοτοκοπούλου υπήρχαν πολλά αρχοντικά. Ευτυχώς δεν καταστράφηκαν από τους γερμανικούς βομβαρδισμούς και η οδός Θεοτοκοπούλου διατηρείται.
Άλλη ωραία περιοχή ήταν το Καστέλι το οποίο ήταν κτισμένο στην αρχαία Κυδωνία και είχε ωραία κτίρια. Εκεί λειτουργούσε η εμπορική σχολή μέχρι που οικοδομήθηκε το νέο κτίριο της εμπορικής. Στην κορυφή είχε μεγάλες εγκαταστάσεις και στεγαζόταν η μεραρχία. Τα κτίρια ήταν διώροφα και τριώροφα. Είχε στοές σε διάφορες τοποθεσίες. Η είσοδος από την οδό Δασκαλογιάννη έκλεινε με πόρτα και ήταν η αρχή της εισόδου στην οδό Κανεβάρου.
Το Καστέλι από την βορεινή πλευρά είχε θέα το λιμάνι και τον κόλπο των Χανίων. Από το φρούριο είχε σκαλάκια πέτρινα και κατέβαιναν στο τελωνείο από την νότια πλευρά, από τα τείχη κατέβαινε στην οδό Νοέλ. Δυστυχώς κατά τον πόλεμο οι γερμανοί βομβάρδισαν την περιοχή και κατέστρεψαν σχεδόν όλη τη συνοικία. Προπολεμικώς οι περιοχές είχαν μεγάλο πληθυσμό και η παλαιά πόλη είχε μεγάλη εμπορική κίνηση. Τώρα η περιοχή έχει οικοδομηθεί και έχουν γίνει ανασκαφές και ευρέθησαν κτίσματα της Κυδωνίαι Μινωικής Πόλης.
Λυπούμε πάρα πολύ διότι στην περιοχή Χιόνες που είναι τα βενετσιάνικα κτίρια Νεώρια έχουν εγκαταλειφθεί και κινδυνεύουν να πέσουν, σε πολύ λίγα έχει γίνει συντήρηση.