Γράφει ο Θεόδωρος Καρυώτης*
Από το 2011 η Τουρκία του Ερντογάν κυκλοφορεί τον παρακάτω χάρτη, που δείχνει την υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Πρόκειται ξεκάθαρα για μια εξόφθαλμη παραβίαση των κανόνων του UNCLOS III.
Παραχωρεί στη Ρόδο, στην Κάρπαθο και στο Καστελόριζο μόνο 6 ν.μ. χωρικά ύδατα και καμία υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ.
Δίνει ελάχιστη υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ στο βόρειο τμήμα της Κρήτης και παριστάνει ότι η Τουρκία διαθέτει, σε μεγάλη έκταση, μια τεράστια υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ, που συνορεύει με την Αιγυπτιακή ΑΟΖ.
Υποτίθεται ότι αυτή η οριοθέτηση είναι σύμφωνη με την αρχή της ευθυδικίας, που αποτελεί την προσφιλή μέθοδο οριοθέτησης της γείτονος.
Αυτός είναι ο πιο επικίνδυνος χάρτης που δημοσίευσε ποτέ η Τουρκία και θα συνεχίσει να τον χρησιμοποιεί σε κάθε ευκαιρία, πιστεύοντας ότι δημιουργεί ένα προηγούμενο, μια και η Αθήνα τον αγνοεί αντί να τον αντικρούσει.
Ο αείμνηστος πρέσβης Μιχάλης Δούντας, ένας από τους ικανότερους διπλωμάτες που υπηρέτησαν στο ΥΠΕΞ και άριστος γνώστης των τουρκικών προθέσεων, έγραφε λίγο πριν τον θάνατό του, στις 24 Σεπτεμβρίου 2006, αυτά τα σοφά και προφητικά λόγια: «Η Ελλάς αδυνατεί να ασκήσει πλήρως την κυριαρχία της λόγω ελλείμματος «ανεξαρτησίας».
Το πλατύτερα γνωστό παράδειγμα διαφοροποίησης μεταξύ κυριαρχίας και ανεξαρτησίας προσφέρει η, για χρόνια τώρα, παρεμπόδιση της Ελλάδας να επεκτείνει νομίμως τα χωρικά της ύδατα μέχρι τα 12 μίλια. Διότι η προς τούτο θέλησή της κάμπτεται ενώπιον της υπέρτερης τουρκικής «πολεμικής ικανότητας» (war capability) και της συναφούς απειλής. Διότι η απειλή πολέμου, έστω και αν δεν διακηρύσσεται, υφέρπει λόγω της ενόπλου υπεροχής της Τουρκίας.
Αποτέλεσμα, να προωθούνται «ανεπαισθήτως» και διαχρονικά οι τουρκικές διεκδικήσεις σε όλο το μέτωπο της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης.
Θα έπρεπε να δώσουμε έμφαση στη βελτίωση της αμυντικής μας θωράκισης, ιδίως αεροπορικής, πυραυλικής και ηλεκτρονικής. Ωστόσο, οι τομείς αυτοί με την πάροδο των ετών παραμελήθηκαν. Διότι πολλές και πιεστικές οι ανάγκες ικανοποίησης άλλων κρισίμων παραμέτρων της κρατικής ευθύνης. Και, παράλληλα, οι δυνατότητες της οικονομίας ασφυκτικά περιορισμένες».
Υπάρχει μια ομάδα στο State Department, που υποστηρίζει ότι ο Σουλτάνος είναι καλύτερος για την Ελλάδα από τους κεμαλιστές και γι΄ αυτό η Ελλάδα πρέπει να συνεννοηθεί μαζί του.
Αξίζει όμως να τους υπενθυμίσουμε ότι στα χρόνια του Ερντογάν η Τουρκία δεν έχει καθόλου περιορίσει τις διεκδικήσεις της προς την Ελλάδα. Όπως έγραψε ο καθηγητής Άγγελος Συρίγος: «Αντιθέτως, επί Ερντογάν οι διεκδικήσεις διευρύνθηκαν.
Τον Απρίλιο του 2012 η τουρκική κυβέρνηση «εκχώρησε» στην τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίου όλη την υφαλοκρηπίδα του Καστελλόριζου και μεγάλο μέρος της υφαλοκρηπίδας της Ρόδου και της Καρπάθου.
Η τελευταία φορά που είχε γίνει κάτι ανάλογο ήταν το 1987.Η πραγματική εξήγηση όμως είναι ότι οι Τούρκοι επικεντρώνονται τα τελευταία χρόνια στην Ανατολική Μεσόγειο. Στόχος τους είναι να μετατρέψουν τη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Ρόδου – Κρήτης και Κύπρου σε ένα δεύτερο Αιγαίο, μια γκρίζα περιοχή αμφισβητήσεων.
Ως προς το Αιγαίο, αισθάνονται ικανοποιημένοι από την παρούσα κατάσταση. Είναι μια θάλασσα ξεχασμένη από τις εξελίξεις του διεθνούς δικαίου, «παγωμένη» στο 1974. Στα μάτια της διεθνούς κοινότητας δείχνει μια γκρίζα περιοχή με αδιευκρίνιστα σημεία δικαιοδοσίας, αμφισβητήσεις και προβλήματα.
Η Ελλάδα αντιδρά με προβλέψιμο τρόπο και η Τουρκία απλώς συντηρεί αυτήν την κατάσταση.» Σήμερα η χώρα μας βρίσκεται σ’ ένα κρίσιμο σταυροδρόμι και χρειάζεται να αναλάβουμε σημαντικές πρωτοβουλίες, ιδίως τώρα που η Τουρκία βρίσκεται σε μια πολύ βαθιά κρίση.
Αντί να ασχολούμαστε με το κουαρτέτο που επισκέπτεται τακτικά το Χίλτον, ήρθε η ώρα να ασχοληθούμε με την δημιουργία του δικού μας κουαρτέτου, που θα απαρτίζουν η Ελλάδα, το Ισραήλ, η Αίγυπτος και η Κύπρος.
Αυτό το κουαρτέτο πρέπει να υπογράψει ένα διαφορετικό μνημόνιο, που δεν θα ασχολείται μόνο με τα θέματα ενέργειας, αλλά θα περιλαμβάνει μια οικονομική και στρατιωτική συμμαχία, αφού η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι σε θέση να μας δώσει την ελάχιστη βοήθεια και ερωτοτροπεί με τη Τουρκία, μερικές φορές περισσότερο και από τις ΗΠΑ.
Η στρατιωτική συμμαχία θα είναι μια συμμαχία θαλάσσιας ασφάλειας με κύριο μέλημά της την προστασία της ΑΟΖ των τεσσάρων κρατών. Ήδη το Ισραήλ, που πάντα πρωτοπορεί σε ιδέες, άρχισε να συζητά την δημιουργία ισχυρής ναυτικής δύναμης, κυρίως για προστασία των θαλάσσιων συμφερόντων του.
Το Ισραήλ έδινε πάντα προτεραιότητα στην προστασία του από ξηρά και αέρα, αλλά άρχισε να αντιλαμβάνεται ότι η Ανατολική Μεσόγειος, με τα τεράστια κοιτάσματα υδρογονανθράκων, χρειάζεται και προστασία των θαλάσσιων συνόρων, που επεκτείνονται πέραν των 12 ν.μ. χωρικών υδάτων. Ήδη, οι Φιλιππίνες, η Ινδονησία και η Μαλαισία, έχουν υπογράψει μια τριεθνή συμφωνία Θαλάσσιας Ασφάλειας, που αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση.
Πριν μερικά χρόνια το Ισραήλ βολιδοσκόπησε γι’ αυτή την ιδέα την Αθήνα και τη Λευκωσία, αλλά η Αθήνα δεν ανταποκρίθηκε αρνούμενη να συμμετάσχει.
Η υποκρισία των ΗΠΑ
Οι ειδικοί στο Δίκαιο της Θάλασσας γνωρίζουν τη θέση των ΗΠΑ, που ακολουθεί δύο μέτρα και δύο σταθμά, όταν συζητά το θέμα της οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών. Η Αμερική έχει οριοθετήσει την ΑΟΖ με βάση την αρχή της ίσης απόστασης (equidistance), που τόσο αντιπαθεί η Τουρκία, με την Ρωσία, τον Καναδά, το Μεξικό, τις Μπαχάμες και την Κούβα.
Όταν όμως έρχεται η ώρα να ασχοληθεί με την ελληνοτουρκική διαφορά στο Αιγαίο Αρχιπέλαγος, υποστηρίζει τις τουρκικές θέσεις περί ευθυδικίας.
Έτσι, οι Αμερικανοί υποστηρίζουν ότι τα δικά τους νησιά, κατοικήσιμα ή όχι, έχουν πλήρη δικαιώματα ΑΟΖ, αλλά παρόμοια δικά μας νησιά δεν έχουν τα ίδια δικαιώματα.
Αυτή είναι μια απαράδεκτη φιλοτουρκική θέση των Αμερικανών από το 1982, που πρέπει, επιτέλους, να σταματήσει.
Αξίζει, επίσης, να υπογραμμίσουμε εδώ, ότι η Αμερική υπέγραψε μια συμφωνία οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών με τα νησιά Κιριμπάτι στις 6 Σεπτεμβρίου 2013. Οριοθετήθηκαν τρία διαφορετικά θαλάσσια σύνορα με βάση την αρχή της ίσης απόστασης-μέσης γραμμής και είναι σημαντικό ότι η οριοθέτηση αυτή περιλαμβάνει και ακατοίκητα νησιά και βραχονησίδες.
Οι Αμερικανοί συνεχίζουν το βιολί τους
Πρόσφατα, ο Αμερικανός υφυπουργός Ενέργειας αρμόδιος για διεθνείς υποθέσεις, Τζόναθαν Έλκιντ, και ο ειδικός απεσταλμένος και συντονιστής ενεργειακών θεμάτων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Έιμος Χόκσταϊν, μιλώντας στην υποεπιτροπή Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής της επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Αμερικανικής Βουλής συνέχισαν να αναμασάνε τη θέση τους και να εκφράζουν την αντιπάθειά τους προς τον υποθαλάσσιο αγωγό East Med, που θα μεταφέρει ισραηλινό και κυπριακό φυσικό αέριο προς την ηπειρωτική Ελλάδα.
Ο κ. Χόκσταϊν δήλωσε: «Το μέλλον που διαβλέπω για την περιοχή περιλαμβάνει νέους και παλαιούς αγωγούς να συνδέουν τα υπεράκτια κοιτάσματα του Ισραήλ με την Ιορδανία, την Αίγυπτο, την Τουρκία και την Παλαιστινιακή Αρχή. Αυτό συμπεριλαμβάνει κυπριακές εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Τουρκία ή / και την Αίγυπτο, επιτρέποντας στην Αίγυπτο να ικανοποιήσει τις ενεργειακές ανάγκες της και να εξάγει τα πλεονάσματα στις διεθνείς αγορές μέσω των υφισταμένων – αλλά τώρα σε αδράνεια – τερματικών σταθμών υγροποιημένου φυσικού αερίου. Νέοι πόροι θα επιτρέψουν στην Τουρκία να διαφοροποιήσει τη μεγάλη της εξάρτηση από μικρό αριθμό προμηθευτών και να χρησιμοποιήσει το εκτεταμένο δίκτυο αγωγών της για να φτάσει επίσης στην Ευρώπη».
Τώρα διαφαίνεται ότι το Ισραήλ προσπαθεί να αγνοήσει τις πιέσεις των Αμερικανών που, ουσιαστικά, απαιτούν να διέρχεται ο αγωγός μέσω Τουρκίας και επιθυμεί την αναζωογόνηση του East Med, που θα ενώνει τα κοιτάσματα της Αιγύπτου, του Ισραήλ, της Κύπρου και μελλοντικά της Ελλάδας με πορεία από την Κρήτη, στην Πελοπόννησο, στην Ιταλία και μετά προς τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ο Τσίπρας και η σύνοδος των ηγετών του Νότου
Όταν δόθηκε στη δημοσιότητα το κείμενο της Διακήρυξης των Αθηνών της 1ης Συνόδου των Μεσογειακών Χωρών της ΕΕ, η οποία πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στην Αθήνα ανάμεσα στις ηγεσίες της Ελλάδας, της Κύπρου, της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Πορτογαλίας, της Μάλτας και της Ισπανίας, έγινε σαφές ότι επρόκειτο για μια πρωτοβουλία του Τσίπρα, για να επιδείξει την αριστερή πολυπραγμοσύνη του στον Βορρά και τίποτε άλλο. Διότι διαφορετικά η Διακήρυξη των Αθηνών θα περιλάμβανε δυο κρίσιμα θέματα για μας. Την δημιουργία ευρωπαϊκού στρατού και την ανακήρυξη και οριοθέτηση των ΑΟΖ του Νότου της ΕΕ.
Ο Τσίπρας ξέχασε να πει στους φίλους του Ολάντ και Ρέντσι ότι στην πρώτη του επίσκεψη στην Ουάσιγκτον, στις 23 Ιανουαρίου 2013, είχε δηλώσει: «Στα πλαίσια του Διεθνούς Δικαίου η Ελλάδα δεν πρόκειται και δεν πρέπει να διαπραγματευθεί με κανέναν το δικαίωμά της στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη και μάλιστα πιστεύουμε ότι αυτό το δικαίωμα, το αναφαίρετο δικαίωμα, πρέπει να υποστηριχθεί και από την πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής».
Η σύνοδος του Νότου ήταν μια πρωτοβουλία του Έλληνα πρωθυπουργού, αλλά κανείς από τους συνεργάτες του δεν σκέφτηκε να του υπογραμμίσει ότι η Ελλάδα θα κατήγαγε μία μεγάλη νίκη, εάν στην Διακήρυξη των Αθηνών, έστω και με μια δόση δημιουργικής ασάφειας, περιλαμβανόταν η αναγκαιότητα της οριοθέτησης της ΑΟΖ των κρατών-μελών της ΕΕ στη Μεσόγειο.
Έχω την εντύπωση ότι η ΕΕ δεν θα δώσει εντολή στην Ελλάδα και στα άλλα κράτη-μέλη της να ανακηρύξουν και να οριοθετήσουν ΑΟΖ στη Μεσόγειο Θάλασσα.
Βέβαια η Ε.Ε. δεν κάνει τίποτα άλλο από το να δίνει συνεχώς εντολές στα κράτη-μέλη της για διάφορα πολιτικά και οικονομικά θέματα και φαίνεται ότι τα κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν μόνο υποχρεώσεις και όχι δικαιώματα.
Φανταστείτε τις ΗΠΑ, όταν ανακύψει μια διαφορά ανάμεσα στη Φλόριδα και στη Κούβα, να δηλώσουν ότι δεν εμπλέκονται σε αυτή τη διένεξη, γιατί δεν θέλουν να δυσαρεστήσουν τη Κούβα!
Σήμερα, οι Κύπριοι αγωνίζονται να σώσουν την ΑΟΖ τους από τα σχέδια των Αμερικανών, το Ισραήλ προσπαθεί να απαγκιστρωθεί από την πίεση των Αμερικανών να αποκαταστήσει τις σχέσεις του με την Τουρκία, και η Αίγυπτος ανακαλύπτει συνεχώς μεγαλύτερα κοιτάσματα υδρογονανθράκων.
Μετά την Διάσκεψη του Νότου ο πρωθυπουργός ανέβηκε στην Θεσσαλονίκη για την ΔΕΘ για να ξεστομίσει ότι «Έχουμε ανεξάντλητες και ανεκμετάλλευτες εναλλακτικές πηγές ενέργειας.» Πάλι καλά που σκέφτηκε τους υδρογονάνθρακες, που ήδη αξιοποιούν οι Κύπριοι, οι Ισραηλινοί και οι Αιγύπτιοι, ενώ εμείς απλώς χαζεύουμε με την πρόοδο των γειτόνων μας. Η Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, ακολούθησε τον πρωθυπουργό στην Θεσσαλονίκη και κατέθεσε 10 προτάσεις «επιτάχυνσης» της Ανάπτυξης και σε μια από αυτές αναφέρει «Επανεκκίνηση των διαγωνιστικών διαδικασιών αξιοποίησης των εθνικών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων.» Είναι μια αρχή για κάτι που το ΠΑΣΟΚ σταμάτησε να ασχολείται, παρά τις προσπάθειες του τότε Υπουργού Ενέργειας Γιάννη Μανιάτη, επειδή ένα κομμάτι του δεν πιστεύει στην έννοια της ΑΟΖ. Ο τελευταίος που επισκέφτηκε την ΔΕΘ ήταν ο Κυριάκος Μητσοτάκης που έκανε μια εξαιρετική ομιλία, αλλά ξέχασε να αναφερθεί στον ορυκτό πλούτο της πατρίδας μας και στην, όπως πάντα, ξεχασμένη ΑΟΖ.
Η ΑΟΖ και οι Εφοπλιστές της Ελλάδας και Κύπρου
Ένας από τους σημαντικούς οικονομικούς κλάδους, που οι Έλληνες αισθάνονται υπερήφανοι, είναι αυτός της εμπορικής ναυτιλίας. Η Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας, που ελάχιστοι εφοπλιστές έχουν διαβάσει, αποτελεί μια σημαντική προσφορά στην παγκόσμια ναυτιλία, με τους κανονισμούς και κανόνες για την απρόσκοπτη πρόσβαση των θαλασσών, που έχει θεσπίσει, όπως στο υπο-τμήμα που ονομάζεται «Κανόνες εφαρμοστέοι στα εμπορικά πλοία και στα κρατικά πλοία που χρησιμοποιούνται για εμπορικούς σκοπούς».
Δυστυχώς ο εφοπλιστικός κόσμος της Ελλάδας δεν έχει αντιληφθεί την αξία της ΑΟΖ και τις ευκαιρίες που τους προσφέρει και έτσι δεν έχουν ενδιαφερθεί για την δημιουργία ΑΟΖ στις ελληνικές θάλασσες. Η Ελλάδα διαθέτει τον πρώτο και η Κύπρος τον τρίτο εμπορικό στόλο της ΕΕ και οι εφοπλιστές θα μπορούσαν να ενισχύσουν τις κυβερνήσεις τους στην προσπάθεια να καθιερωθεί μια Ευρωπαϊκή ΑΟΖ, που θα έχει και θετικά αποτελέσματα για τις εταιρείες τους. Αξίζει εν προκειμένω να υπογραμμισθεί ότι το UNCLOS προβλέπει κανόνες για την μόλυνση του περιβάλλοντος και για την ασφάλεια των πλοίων.
Υπάρχουν πολυμεταλλικοί κόνδυλοι στη Νότια Μεσόγειο;
Τα κύρια καθήκοντά μου, σαν μέλος της Ελληνικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας τη δεκαετια του 1980, ήταν να παρακολουθώ τις οικονομικές διαστάσεις των διαπραγματεύσεων. Έτσι για πρώτη φορά άκουσα, στην Νέα Υόρκη, για τους πολυμεταλλικούς κονδύλους, που βρίσκονται στα βάθη των ωκεανών και των θαλασσών.
Αυτοί οι κόνδυλοι αποτελούνται κυρίως από μαγγάνιο και σίδερο, αλλά επίσης περιέχουν σε μικρότερες ποσότητες πολύτιμα μέταλλα ,όπως το νικέλιο, το κοβάλτιο και ο χαλκός. Θυμήθηκα τους κονδύλους όταν, πρόσφατα, διάβασα ότι βρέθηκαν κόνδυλοι μαγγανίου στην ΑΟΖ της Ιαπωνίας. Έτσι το μυαλό μου πήγε στις ΑΟΖ της Ανατολικής Μεσογείου.
Βέβαια, πρέπει εδώ να σημειώσω ότι οι πολυμεταλλικοί κόνδυλοι συναντώνται σε τεράστια βάθη των ωκεανών και δεν έχει επιχειρηθεί ακόμα καμία εκμετάλλευσή τους, διότι δεν έχει αναπτυχθεί η κατάλληλη τεχνολογία. Έχει όμως υπολογιστεί ότι η τεχνολογία θα είναι διαθέσιμη σε δέκα χρόνια και μεγάλες μεταλλευτικές εταιρείες ετοιμάζονται, ώστε να αρχίσουν την εκμετάλλευσή τους, αφού υπολογίζεται ότι τα έσοδα, μετά την επεξεργασία τους, θα είναι τεράστια και πολύ μεγαλύτερα από την αξία των υδρογονανθράκων.
Το πιο σημαντικό γεγονός είναι ότι αυτοί οι κόνδυλοι, παρότι κείνται εκατομμύρια χρόνια τώρα σε βάθη μεταξύ 3,000 και 5,000 μέτρων, βρίσκονται στην επιφάνεια των βυθών και όχι θαμμένοι μέσα στους βυθούς! Είναι αξιοσημείωτο επίσης ότι το βάθος της θάλασσας στην Ανατολική Μεσόγειο, σε αρκετά σημεία, φτάνει τα 5,000 μέτρα. Κάποιος, αναμφίβολα, θα αναφωνήσει ότι ο Καρυώτης τρελάθηκε.
«Εδώ δεν ψάχνουμε για υδρογονάνθρακες και θα ψάξουμε για κονδύλους μαγγανίου, που δεν γνωρίζουμε καν την ύπαρξη τους;» Είμαι σίγουρος ότι κάποιος θα διαβάσει, 20 χρόνια αργότερα, αυτό το κείμενο και θα ανακαλύψει τον πλούτο των κονδύλων μαγγανίου και κοβαλτίου, όπως ανακάλυψα και εγώ, πριν 34 χρόνια, τον πλούτο της ΑΟΖ.
*O δρ Θεόδωρος Καρυωτής είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστημιακό Σύστημα Maryland των ΗΠΑ και ειδικός σε θέματα ΑΟΖ .