Του Κώστα Σπυριδάκη
Τόσο στην ιστορία των ιδεών, της τέχνης και της επιστήμης αλλά και των πολιτικών σχηματισμών συμβαίνει συχνά: οι αμφισβητίες ενός παγιωμένου συστήματος είτε σκέψης είτε εξουσίας μπαίνουν στο περιθώριο αλλά οι ιδέες τους, τα αιτήματά τους υιοθετούνται από την κυρίαρχη κατάσταση και ενσωματώνονται στο σύστημα, με διαφορετική μορφή.Προσωπικά, δεν περίμενα πως με μια κυβέρνηση της Αριστεράς, υπό τις σημερινές συνθήκες και τους συσχετισμούς ισχύος , θα περνάγαμεσε μια νέα πραγματικότητα, μετά από κάποια στρατηγικής σημασίας νίκη. Πόσο μάλλον μετά από την ήττα της υπογραφής του τρίτου μνημονίου. Όμως, ακόμα και η ενσωμάτωση φαίνεται τώρα πολύ λιγότερο πιθανή από ότι ηκατάρρευση ή η ταύτιση με το σύστημα.
Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ,εκτός από τη «συνταγματοποίηση» των μνημονίων στο διεθνές επίπεδο, είχε να δώσει μια δεύτερη μάχη στο εσωτερικό της χώρας. Τη μάχη ενάντια σε παγιωμένους τρόπους λειτουργίας του δημοσίου, της διαπλοκής, της διαφθοράς, της αδιαφάνειας και των πελατειακών σχέσεων.Οι συναλλαγές, οι κλίκες , τα παράκεντρα εξουσίας που διαμεσολαβούν τις σχέσεις κράτους-πολιτών (ατόμων ή ομάδων) είναι χαρακτηριστικά ενός πλέγματος εξουσίας, το οποίο, αφού δεν μπορεί να αλλάξει μια κυβέρνηση, από τη μια στιγμή στην άλλη, είναι αναγκασμένη να κινείται στα πλαίσιά του.Χρειάζεται να δημιουργεί νέα πλέγματα εξουσίας,αναζητώντας συναινέσεις, συνενοχές και συμπράξεις, να διαχειρίζεται ανθρώπους, υλικούς και συμβολικούς πόρους, για να παράγει αποτελέσματα εδώ και τώρα.
Προφανώς, η αντικατάσταση προσώπων σε ένα σύστημα διακυβέρνησης με τις ίδιες δομές εξουσίας δεν εγγυάται καμία αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας. Από την άλλη πλευρά οι όποιες δομικές αλλαγές προς την κατεύθυνση του εκδημοκρατισμού, της συμμετοχικότητας , του κοινωνικού ελέγχου προϋποθέτουν την άσκηση πίεσης από την πλευρά εκείνων που στερούνται πολιτικής δύναμης, δεν χαρίζονται από εκείνους που την κατέχουν. Θεωρητικά το κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ θα έπαιζε αυτό το ρόλο απέναντι στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, θα πρωτοστατούσε δηλαδή τόσο στον έλεγχο της εξουσίας όσο και στο μετασχηματισμό των δομών της.
Ωστόσο, ό,τι απόμεινε από το κόμμα ήταν ένας κύκλος ανθρώπων, συγγενών ,φίλων και γνωστών ενταγμένων σε κόμματα και κινήματα της Αριστεράς. Άνθρωποι που ανέβηκαν κοινωνικά κατά τη μεταπολίτευση, αξιοποιώντας το οικονομικό , κοινωνικό και το πολιτισμικό/εκπαιδευτικό κεφάλαιο στα αντίστοιχα πεδία που ελέγχονταν κυρίως από το σύστημα εξουσίας του ΠΑΣΟΚ. Με σημαντικό πολιτικό κεφάλαιο που αυξανόταν ολοένα και περισσότερο όσο το αντίστοιχο των παραδοσιακών κομμάτων έφθινε λόγω της χρεοκοπίας και τωνμνημονίων. Ένα κόμμα που, όμως, δεν μπόρεσε να ενσωματώσει τους αποκλεισμένους, τις «υποτελείς τάξεις» τις οποίες ήθελε να εκπροσωπεί: τους ανέργους, τους εργάτες και υπαλλήλους με χαμηλή ειδίκευση, τους νέους και τους αγρότες και τους μικροεπιχειρηματίες. Έτσι, ενώ πλήττονται από τις πολιτικές της κυβέρνησης και ενώ η οραματική δυναμική του κόμματος είχε τσακιστεί μετά την ήττα της διαπραγμάτευσης, οι μόνοι που απέμειναν είναι όσοι ανήκαν στο κόμμα παραδοσιακά και έχουν ταυτίσει τη συλλογική τους ταυτότητα ή/ και τα συμφέροντα τους μ’ αυτό.
Από αυτήν τη θέση, δεν μπορούν παρά-στο τέλος- να δικαιολογούν κάθε πράξη της κυβέρνησης και των οργάνων της προκειμένου να ελαττώσουν τη γνωστική ασυμφωνία ανάμεσα στην πραγματικότητα που διαμορφώνει η κυβέρνηση και τις διακηρύξεις/αρχές του κόμματος. Έτσι, ενώ το κόμμα είχε την ευκαιρία να ταρακουνήσει την ηγεσία στο συνέδριο , το είδαμε να ταπεινώνεται από τον Τσίπρα,όταν έβαλε τους συνέδρους να ξαναψηφίσουν για να επικυρώσουν την θέλησή του.Είδαμε ιδέες και προτάσεις μέσααπό τη συλλογικήδουλειά να πετιούνται στα σκουπίδια και να μένουν στα συρτάρια, τους ανθρώπους που τις υποστηρίζουν στο περιθώριο και τις προτάσεις συμβούλων να γίνονται νόμος.
Είδαμε,για παράδειγμα, από όλους του σοφούς, τους επιστημονικούς φορείς και επιτροπές για την παιδεία να βγαίνει μπροστά ο Λιάκος για να σερβίρει το ξαναζεσταμένο πιάτο των προτάσεων της Διαμαντοπούλου.Είδαμε τον πρώτο σε ψήφους στο συνέδριοΦίλη να απομακρύνεται. Και όσοι συνάδελφοι, σκέφτονταν ότι τουλάχιστον γλυτώσαμε από τη διαβόητη «αξιολόγηση»-τη γνωστή ελληνική «αδέκαστη» αξιολόγηση- άκουσαν το νέο υπουργό παιδείας να την επαναφέρει στο προσκήνιο. Ας μην εκπλαγούν όταν δουν να αναδεικνύονται ,ως φυσική ηγεσία, στελέχη εκπαίδευσης του ΣΥΡΙΖΑ που κατά τη διάρκεια των αγώνων των εκπαιδευτικών κατά της αξιολόγησης, ήταν υπέρ της, παρά τις αντίθετες θέσεις του κόμματος και της παράταξής τους. Εδώ, η προσχώρηση στην βιοπολιτική του νεοφιλελευθερισμού έρχεται να συναντήσει τον συμβιβασμό με τις νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές σε ένα ολόπλευρο θεσμικό-μνημονιακό-μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας. Τους είπαν ότι αν θέλουν να τους επιτρέψουν να προσλάβουν εκπαιδευτικούς θα πρέπει να προχωρήσει η αξιολόγησήτους ή συμφωνούν με αυτό το μοντέλο εκπαίδευσης; Πλέον δεν έχει καμία σημασία.
Σε κάθε περίπτωση , με το κόμμα σε ταύτιση με τη κυβέρνηση, όσο περνάει ο καιρός, όλο και περισσότερο προστίθεται στο αίσθημα της αδικίας που προκαλούν οι οικονομικές ανισότητες το αίσθημα της αδικίας από το -ποσοτικά μικρότερο σε σχέση με το παρελθόν αλλά ποιοτικά το ίδιο- πελατειακό κράτος.Ταυτόχρονα, όλο και περισσότερο, με μοχλό τον οικονομικό εκβιασμό, προωθείται η θεσμική προσαρμογή του με καινούρια συμβολικά εργαλεία και παλιές πελατειακές σχέσεις. Η κυβέρνηση που επικαλούνταν τη συμμετοχή του κόσμου πέρασε στην επίκληση της συναίνεσης και τέλος της ανοχής. Της ανοχής για όσα κάνει όπως και οι προηγούμενοι, ώστε να συνεχίσει να κυβερνά με την υπόσχεση ότι θα τα αλλάξει στο μέλλον. Τελικά, όμως, όσο φαίνεται να απομακρύνονται οι αρχικοί στόχοι, τόσο τα μέσα γίνονται σκοποί και η ανοχή γίνεται συνενοχή. Και, δυστυχώς γι’ αυτήν ο «μπαμπούλας» της Δεξιάς δεν τρομάζει κανέναν πλέον. Άλλωστε ο λαός ,όπως έδειξε τα τελευταία χρόνια, δεν εκβιάζεται…