Της Μάρθας Κίσκιλα
Σκοτεινό προβλέπεται το μέλλον του ανθρώπινου είδους αν γίνουν βαθιές αλλαγές στα μοντέλα παραγωγής και κατανάλωσης που επικεντρώνονται στην προστασία της φύσης. Ήδη ένα εκατομμύριο είδη απειλούνται με εξαφάνιση από ανθρώπινες δραστηριότητες τα επόμενα χρόνια, με σοβαρές συνέπειες για τους ανθρώπους και για το υπόλοιπο της ζωής στη Γη, σύμφωνα με μια έκθεση ορόσημο του ΟΗΕ για την «υγεία» της φύσης.
«Τα στοιχεία είναι ξεκάθαρα: η φύση αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα και συνεπώς και εμείς οι άνθρωποι θα αντιμετωπίσουμε σοβαρά προβλήματα», δήλωσε η Sandra Díaz, μία από τους συμπροέδρους της Παγκόσμιας Έκθεσης Αξιολόγησης για τη Βιοποικιλότητα και τις Υπηρεσίες Οικοσυστημάτων (IPBES).
Με βάση μια επισκόπηση περίπου 15.000 επιστημονικών και κυβερνητικών πηγών από 145 συγγραφείς εμπειρογνωμόνων από 50 χώρες, η παγκόσμια έκθεση είναι η πρώτη ολοκληρωμένη ματιά σε 15 χρόνια στην κατάσταση της βιοποικιλότητας του πλανήτη. Σύμφωνα με τους συγγραφείς μάλιστα υπάρχουν συντριπτικές αποδείξεις ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η αποψίλωση των δασών, η εντατική γεωργία, η υπεραλίευση, η καλπάζουσα αστικοποίηση, η κλιματική αλλαγή, το κυνήγι και η λαθροθηρία ευθύνονται για την παρακμή της φύσης.
Η τεράστια ποικιλία ζωντανών ειδών – τουλάχιστον 8,7 εκατομμύρια, αλλά ίσως και πολλά άλλα – τα οποία αποτελούν το «δίχτυ ασφαλείας μας» παρέχουν το φαγητό, το καθαρό νερό, τον αέρα, την ενέργεια και πολλά άλλα, πρόσθεσε η Díaz σε συνέντευξη της στην Αργεντινή. Ειδικότερα, το 75% του γήινου περιβάλλοντος έχει υποστεί σοβαρές μεταλλαγές από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και το 66% του θαλάσσιου περιβάλλοντος έχει επίσης πληγεί με αποτέλεσμα περίπου ένα εκατομμύριο είδη ζώων και φυτών από τα 8 εκατομμύρια που υπάρχουν στην Γη, να απειλούνται με εξαφάνιση. Για πολλά από αυτά, αυτό θα γίνει τις επόμενες δεκαετίες…
Η νέα έκθεση παρουσιάζει μια «δυσοίωνη εικόνα» για την υγεία των οικοσυστημάτων και επιδεινώνεται ταχέως, σύμφωνα με τον Robert Watson, πρόεδρο της IPBES. «Καταστρέφουμε τα ίδια τα θεμέλια των οικονομιών μας, τα μέσα επιβίωσης, την διατροφική ασφάλεια, την υγεία και την ποιότητα της ζωής σε ολόκληρο τον κόσμο. Προσωπικά η μεγαλύτερη ανησυχία μου είναι η κατάσταση των ωκεανών. Πλαστικά, νεκρές ζώνες, υπεραλίευση, οξίνιση… Υπάρχει πραγματικά μεγάλος κίνδυνος», ανέφερε χαρακτηριστικά στο National Geographic.
Σημειώνεται, ότι τα δάση, οι ωκεανοί και άλλα μέρη της φύσης απορροφούν το 60% των παγκόσμιων εκπομπών ορυκτών καυσίμων κάθε χρόνο, σύμφωνα με την έκθεση. Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι και τα δέντρα που ζουν μέσα στο νερόπροστατεύουν τις παράκτιες περιοχές από καταιγίδες και τυφώνες, ενώ οι υγρότοποι μειώνουν τις πλημμύρες απορροφώντας τις έντονες βροχοπτώσεις. Ωστόσο, κάθε ένα από αυτά τα οικοσυστήματα έχει μειωθεί δραματικά…
Από τη μεριά του ο Mark Tercek, πρόεδρος της μη κυβερνητικής οργάνωσης Nature Conservancy σημείωσε ότι «δεν είναι πολύ αργά για να αναλάβουμε δράση, αλλά μόνο αν αρχίσουμε να το κάνουμε τώρα και μέσω μίας αλλαγής που θα μεταμορφώσει την κοινωνία μας για να επιβραδύνει τους κινητήρες απώλειας της βιοποικιλότητας που απειλεί τον άνθρωπο τουλάχιστον όσο και η κλιματική αλλαγή». Η έκθεση της IPBES καλεί για την υιοθέτηση ενός νέου μετα-αναπτυξιακού οικονομικού μοντέλου για την συγκράτηση των υπαρξιακών κινδύνων που προέρχονται από τις αλληλοενισχυόμενες συνέπειες της ρύπανσης, της καταστροφής των οικοσυστημάτων,
Ακόμη και αν η συμφωνία του Παρισιού για τον περιορισμό της ανόδου της θερμοκρασίας της Γης στους +2 βαθμούς Κελσίου τηρηθεί, η κλιματική αλλαγή μπορεί να αλλάξει θέση στην κατάταξη των ενόχων, επιβαρύνοντας και τους άλλους παράγοντες. Ευτυχώς, ορισμένες δράσεις για τον περιορισμό των εκπομπών των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου μπορεί να έχουν ευθέα θετικά αποτελέσματα στην φύση, επιτρέποντας την έξοδο από τον φαύλο κύκλο. «Η διεθνής κοινότητα έχει τόσο το χρόνο όσο και τα εργαλεία για να προστατεύσει τη φύση και να επιβραδύνει τη συνεχιζόμενη κρίση εξάλειψης της άγριας ζωής», δήλωσε ο Brian O’Donnell, διευθυντής της Wyss Campaign for Nature.
«Όχι μόνο επιβίωση»
Όμως, την ώρα που η έκθεση αναφέρεται σε τομείς δράσης χωρίς να προχωρά σε συστάσεις, μένει να φανεί εάν τα κράτη μέλη της Σύμβασης του ΟΗΕ για την βιοποικιλότητα (COP15) θα ορίσουν κατά την διάρκεια της διάσκεψης τους στην Κίνα το επόμενο έτος τους φιλόδοξους στόχους που ελπίζουν οι υπερασπιστές του περιβάλλοντος για έναν «αειφόρο» πλανήτη το 2050.
Η έκθεση του IPBES αναφέρεται σε άλλα εργαλεία που έχουν στην διάθεσή τους οι κυβερνήσεις για την βελτίωση της αντοχής του οικονομικού συστήματος, όπως οι ποσοστώσεις στην αλιεία ή η μεταρρύθμιση των κρατικών επιδοτήσεων και της φορολογίας. Αναφέρεται ακόμη και στην ανάγκη απoμάκρυνσης από το δόγμα της ανάπτυξης.
«Το θέμα είναι να θεωρηθεί στόχος η ποιότητα ζωής και όχι η οικονομική ανάπτυξη», επισημαίνει ένας από τους συντάκτες, ο Eduardo Brundizio. Αφού ο άνθρωπος εξαρτάται από την φύση για να επιβιώσει, είναι καταδικασμένος σε εξαφάνιση; «Μάλλον όχι» και οπωσδήποτε όχι βραχυπρόθεσμα, απαντά άλλος εκ των συγγραφέων, ο Josef Settele. «Αλλά δεν θέλουμε απλώς να επιβιώσουμε. Αυτό είναι το διακύβευμα της έκθεσης», λέει ο Eduardo Brundizio επιμένοντας στην «ποιότητα της ζωής». Αυτή η «ποιότητα» κινδυνεύει να επιδεινωθεί περαιτέρω για τους φτωχότερους του πλανήτη, σημειώνεται στην έκθεση, και για τις περιοχές κατοικίας αυτόχθονων πληθυσμών που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την φύση.
Απώλεια βιοποικιλότητας: Εξίσου καταστροφική με την κλιματική αλλαγή
Στις ακτές του Βιετνάμ σήμερα θα ψάρια έχουν σχεδόν εξαφανιστεί, ενώ στο Κέιπ Τάουν περισσότεροι από δύο εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετώπισαν πρόβλημα με την έλλειψη νερού. Αυτά μπορεί να φαίνονται εντελώς διαφορετικά ζητήματα, σε διαφορετικά μέρη του κόσμου, όμως είναι δύο όψεις του ίδιου προβλήματος, δηλαδή της αδυσώπητης πίεσης που ασκούμε στη βιοποικιλότητα και τον τρόπο με τον οποίο εμείς οι άνθρωποι αλλάζουμε το κλίμα της Γης.
Η πλούσια ποικιλία της φύσης μας παρέχει τροφή, νερό, αέρα και αμέτρητες στιγμές προσωπικής έμπνευσης σε δάση, βουνά, παραλίες και ποτάμια. Και όλα αυτά τα θεωρούμε δεδομένα. Ωστόσο, η απεριόριστη κατανάλωσή μας, η εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και η μη βιώσιμη χρήση της φύσης τώρα απειλούν σοβαρά το μέλλον μας.
Οι περιβαλλοντολόγοι, οι επιστήμονες και οι αυτόχθονες λαοί κρούουν εδώ και δεκαετίες τον κώδωνα του κινδύνου, καθώς έχουμε εισέλθει σε μια εποχή ταχείας επιτάχυνσης της εξαφάνισης ειδών και αντιμετωπίζουμε την μη αναστρέψιμη απώλεια φυτικών και ζωικών ειδών, οικοτόπων και ζωτικών καλλιεργειών, ενώ αντιμετωπίζουμε τις τρομακτικές επιπτώσεις της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής.
Μόνο το 2018 υπήρξαν θανάσιμα κύματα καύσωνα σε ολόκληρη την Ευρώπη και τη νοτιοανατολική Ασία, ενώ στις ΗΠΑ σημειώθηκαν φονικές πλημμύρες και πυρκαγιές. Οι ασφαλιστικές εταιρείες υποχωρούν, καθώς δεν είναι σε θέση να αναλάβουν τα έξοδα της ανασυγκρότησης μετά από ακραίες καιρικές συνθήκες.
Παρά την έντονη απειλή της απώλειας της βιοποικιλότητας, η κλιματική αλλαγή θεωρείται εδώ και πολύ καιρό το πιο σοβαρό περιβαλλοντικό πρόβλημα. Αυτό άλλαξε αυτή την εβδομάδα στο Παρίσι, όταν εκπρόσωποι από 130 έθνη ενέκριναν την πιο ολοκληρωμένη αξιολόγηση της παγκόσμιας βιοποικιλότητας που έγινε ποτέ. Η έκθεση διαπίστωσε ότι η φύση καταστρέφεται με ρυθμούς άνευ προηγουμένου στην ανθρώπινη ιστορία, καθώς ένα εκατομμύριο είδη απειλούνται σήμερα με εξαφάνιση.
Η αξιολόγηση IPBES έδειξε την ισχυρή αλληλεξάρτηση μεταξύ της κλιματικής αλλαγής, της απώλειας της βιοποικιλότητας και της ανθρώπινης ευημερίας. Η κλιματική αλλαγή έχει εντοπιστεί ως πρωταρχικός παράγοντας της απώλειας της βιοποικιλότητας, αλλάζοντας ήδη κάθε μέρος της φύσης. Παρομοίως, η απώλεια της βιοποικιλότητας συμβάλλει στην κλιματική αλλαγή, όπως για παράδειγμα όταν καταστρέφουμε τα δάση εκπέμπουμε διοξείδιο του άνθρακα, το κύριο «ανθρωπογενές» αέριο του θερμοκηπίου.
Σύμφωνα με δημοσίευμα του Guardian δεν μπορούμε να λύσουμε μεμονωμένα τις απειλές της κλιματικής αλλαγής που προκαλούνται από τον άνθρωπο και της απώλειας της βιοποικιλότητας. Είτε λύνουμε και τα δύο είτε δεν λύνουμε κανένα. Η έκθεση IPBES δείχνει ότι οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις δεν κάνουν ότι χρειάζεται. Ο κόσμος βρίσκεται σε καλό δρόμο για να χάσει τους στόχους της συμφωνίας του Παρισιού, τους στόχους της βιοποικιλότητας Aichi και το 80% των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (τρόφιμα, νερό και ενεργειακή ασφάλεια), λόγω της κακής διαχείρισής μας στον φυσικό κόσμο.
Ωστόσο, τα καλά νέα είναι ότι υπάρχουν πολλές πολιτικές και τεχνολογίες που θα περιορίσουν την άνοδο της παγκόσμιας θερμοκρασίας και θα αντιμετωπίσουν τη διατήρηση και την αειφόρο χρήση της βιοποικιλότητας. Αυτά θα προσφέρουν επίσης την τελευταία μας καλύτερη ευκαιρία να περιορίσουμε την κλιματική αλλαγή που προκαλείται από τον άνθρωπο και να διατηρήσουμε τη μέγιστη δυνατή βιοποικιλότητα. Ο τρόπος με τον οποίο παράγουμε και χρησιμοποιούμε ενέργεια, εκμεταλλευόμαστε τα εδάφη μας, προστατεύουμε τα παράκτια οικοσυστήματα και αντιμετωπίζουμε τα δάση μας θα βελτιώσει ή θα καταστρέψει το μέλλον μας, αλλά μπορεί επίσης να μας βοηθήσει να έχουμε μια καλύτερη ποιότητα ζωής.
Έχουμε ακόμα χρόνο – αν και πολύ περιορισμένο – για να αλλάξουμε την κατάσταση, παρόλο που δεν θα είναι εύκολο. Απαιτεί τεράστιες αλλαγές, από την άρση των επιδοτήσεων που οδηγούν στην καταστροφή της φύσης και τη μελλοντική θέρμανση της Γης, μέχρι τη θέσπιση νόμων που ενθαρρύνουν την προστασία της φύσης κι από τη μείωση του αυξανόμενου εθισμού μας στην ενέργεια από ορυκτά καύσιμα και την κατανάλωση φυσικών πόρων, μέχρι την επανεξέταση του ορισμού της ζωής.
Παράλληλα, το τρέχον γεωργικό μας σύστημα δεν λειτουργεί σωστά. Εάν συνεχίσουμε να παράγουμε τρόφιμα χρησιμοποιώντας τις τρέχουσες μη βιώσιμες γεωργικές πρακτικές, θα υπονομεύσουμε τη μελλοντική παραγωγή τροφίμων. Σήμερα, 815 εκατομμύρια άνθρωποι πέφτουν στο κρεβάτι πεινασμένοι, 38 εκατομμύρια περισσότεροι απ ‘ότι το 2015. Ωστόσο, εάν τα απόβλητα τροφίμων ήταν χώρα, οι εκπομπές τους θα βρίσκονταν στην τρίτη θέση στον κόσμο μετά την Κίνα και τις ΗΠΑ, παράγοντας το 8% των ανθρωπογενών εκπομπών.
Θα πρέπει να «αναπροσανατολίσουμε» τις κρατικές επιδοτήσεις προς μια πιο βιώσιμη και ανανεωτική γεωργία. Αυτό όχι μόνο θα συμβάλει στην απορρόφηση του άνθρακα και θα μειώσει τις εκπομπές άλλων αερίων του θερμοκηπίου, αλλά μπορεί επίσης να σταματήσει μια τρομακτική τροχιά όπου οι γεωργικές εκτάσεις είναι τόσο υπερφορτωμένες, ώστε τελικά να σταματήσουν να είναι καλλιεργήσιμες.
Η αλλαγή που απαιτείται να γίνει θα σημαίνει μια διαφορετική ζωή για όλους, αλλά το κόστος της μη εκτέλεσης θα είναι πολύ μεγαλύτερο. Καθώς οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής σε όλο τον κόσμο αγωνίζονται για τις απειλές της κλιματικής αλλαγής και της απώλειας βιοποικιλότητας, είναι σημαντικό να κατανοήσουν τις σχέσεις μεταξύ των δύο, έτσι ώστε οι αποφάσεις και οι ενέργειές τους να αφορούν και τα δύο.
Ο κόσμος πρέπει να αναγνωρίσει ότι η απώλεια βιοποικιλότητας και η κλιματική αλλαγή που προκαλείται από τον άνθρωπο δεν είναι μόνο περιβαλλοντικό ζήτημα, αλλά αφορά και την ανάπτυξη, την οικονομία, την δικαιοσύνη, την κοινωνία αλλά και ηθικά ζητήματα. Το μέλλον της ανθρωπότητας εξαρτάται από τη δράση τώρα. Αν δεν ενεργήσουμε, τα παιδιά μας και όλες οι μελλοντικές γενιές δεν θα μας συγχωρήσουν ποτέ.