Του Σταύρου Φωτάκη
Πριν τρία χρόνια (Αύγουστος του 2016), στην εκδήλωση μνήμης και τιμής που έγινε για τον Αντώνη Ζωϊδάκη στον Άϊ Γιάννη, είχα πει:
«Το χρέος τους στην πατρίδα, εκάμανε και πολλοί άλλοι αείμνηστοι Αϊγιαννιώτες από την εποχή της Τουρκοκρατίας, των Μακεδονικών αγώνων, της Μικρασιατικής εκστρατείας και της Γερμανοκατοχής, οι οποίοι πιστεύω πως και αυτοί κάποτε πρέπει να τύχουνε ανάλογης τιμής.» Ένας απ’ αυτούς, άλλο ένα παλικάρι της αντίστασης είναι και ο Αριστείδης Στεφάνου Παραδεισανός, για τον οποίο θα παραθέσω κάποια στοιχεία, όπως καταγράφονται στις σελίδες υπηρεσιακών εγγράφων, βιβλίων αξιόλογων ερευνητών, ιστορικών και αγωνιστών της Εθνικής αντίστασης, αλλά και σε έγκριτα δημοσιεύματα και αξιόπιστες μαρτυρίες.
Ο Αριστείδης Παραδεισανός ήτανε γιός του Στέφανου και Καλλιόπης Παραδεισανού. Γεννήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1922 στον Άϊ Γιάννη και πέθανε στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 1994, σε ηλικία 72 ετών. Παντρεύτηκε την Ασπασία, το γένος Γαλερού, και αποχτήσανε δυο παιδιά,, το Στέφανο και την Καλλιόπη. Είχε δυο αδερφές, τη Μαρία σύζυγο Εμμανουήλ Φωτάκη και την Αναστασία σύζυγο Δημητρίου Μπριλλάκη. Οι γονείς του Στέφανος και Καλλιόπη, συλληφθήκανε ύστερα από προδοσία, από τους Γερμανούς, στις 14 Ιουλίου του 1943, βασανιστήκανε στις φυλακές Φορτέτζας Ρεθύμνης και Αγιάς Χανίων, καταδικαστήκανε δις εις θάνατο και τελικά επνιγήκανε τον Νοέμβριο του 1943 στη Βόρεια παραλία από Χανιά μέχρι Ρέθυμνο, ύστερα από τορπιλισμό του πλοίου που τους μετέφερε για στα κολαστήρια της Γερμανίας.
Από γραπτά στοιχεία προκύπτει ότι, εκτός από τους πρωταγωνιστές που συμμετείχανε ενεργά στην απαγωγή του Στρατηγού Κράϊπε και αποτελέσανε την ομάδα δράσης και τον πυρήνα του σχεδίου και άλλα πρόσωπα συμμετείχανε με κάθε τρόπο, διευκολύνανε και υποστηρίξανε το έργο των απαγωγέων. Ένας από αυτούς ήτανε και ο ασυρματιστής Αριστείδης Παραδεισανός..
Κατατάχθηκε εθελοντής ειδικών επιχειρήσεων στη Δύναμη 133 των Συμμαχικών Δυνάμεων από το έτος 1942 έως το έτος 1945. Τον Ιούνιο του 1943 φυγαδεύτηκε στη Μέση Ανατολή, όπου εκπαιδεύτηκε χειριστής – μηχανικός ασυρμάτου και αλεξιπτωτιστής και επέστρεψε στην Κρήτη, όπου εκτέλεσε και άλλα καθήκοντα συμμετέχοντας στον αντιστασιακό – απελευθερωτικό αγώνα. Στην Αίγυπτο και συγκεκριμένα στην Χάϊφα εκπαιδεύτηκε επίσης στη Σχολή Σαμποτάζ, μαζί με τον Αντώνη Ανδρ. Ζωϊδάκη.
Αρχηγός της Αγγλικής Μυστικής αποστολής στην Κρήτη ήτανε τότε ο Αντισυνταγματάρχης Τομ Ταμπάμπιν (καθηγητής Πανεπιστημίου της Οξφόρδης). Και η «Ατβανς Φορς 133» όπως είχε μετονομαστεί η Αγγλική Υπηρεσία Ειδικών Επιχειρήσεων στην Κρήτη είχε Υπαρχηγό τον Άγγλο Ταγματάρχη Πάτρικ Λη Φέρμορ, ένα νεαρό λεβεντόκορμο και θαρραλέο Στρατιωτικό γνωστότατο ακόμη και σήμερα στην Κρήτη με τα ψευδώνυμα «Πάντυ» ή «Μιχάλης» ή «Φιλεντέμ».
Ο Αριστείδης Παραδεισανός, ένα νεαρό γενναίο Κρητικόπουλο, όχι πάνω από 20 χρονών, αλλά από τους πρώτους ηρωικούς αγωνιστές κατά των κατακτητών, είχε το χειριστήριο του κεντρικού ασυρμάτου του Άγγλου Ταγματάρχη Τομ Νταμπάμπιν/Μονάδος Φορς Αρχηγού της 133 στη θέση «Πετραδολάκια» του Ψηλορείτη στην Κρήτη, κατά την απαγωγή του Κράϊπε. Παρέλαβε από το σύνδεσμο που έστειλε ο Σοβιολάκης από τ’ Ανώγεια το μήνυμα του MOS προς το στρατηγείο που αφορούσε την απαγωγή και περίμενε να πάρει επαφή για να το μεταδώσει.
Το μήνυμα είχε ήδη κρυπτογραφήσει σε συνεργασία με τον Άγγλο Λοχία Τζων Λιούις, ένα βετεράνο Άγγλο ασυρματιστή που αρκετούς μήνες υπηρετούσε στην κατεχόμενη Κρήτη και περίμενε με αγωνία την ευκαιρία να γυρίσει σύντομα στο Κάιρο. Ο Αριστείδης Παραδεισανός είχε επιστρέψει προ ολίγων ημερών από το Κάιρο όπου είχε εκπαιδευτεί ασυρματιστής και αλεξιπτωτιστής και προοριζόταν να αντικαταστήσει τον Τζων Λιούις. Ο Αριστείδης αρπάζει το χειριστήριο και μεταδίδει με τα σήματα Μορς που έχει μάθει, το μήνυμα για την απαγωγή με ασυνήθη ταχύτητα στο Κάιρο. Το Κάιρο δεν αργεί να απαντήσει ότι έλαβε το σημαντικό αυτό μήνυμα που προκάλεσε τον θαυμασμό και τα επαινετικά σχόλια όλων των εφημερίδων και ραδιοφωνικών σταθμών των συμμάχων.
Ο Αριστείδης Παραδεισανός, παρά το γεγονός ότι, προ έτους οι καταχτητές συλλάβανε ομήρους τους γονείς του, τους καταδικάσανε δις εις θάνατο και ενώ τους έστελναν σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως, το πλοίο τορπιλίζεται έξω από την Κρήτη και οι γονείς του χάνονται, αυτός δεν κάμπτεται και συνεχίζει απτόητος τον αγώνα για την Ελευθερία.
Ενώ συνεχίζονταν για μέρες η περιπλάνηση του Στρατηγού Κράϊπε με τους απαγωγείς του στα χωριά της Αμπαδιάς μέχρι να φθάσουν στον αρχικό προορισμό τους, τον Άγιο Παύλο στην παραλία των Σαχτουρίων, ο Αριστείδης Παραδεισανός έχει δώσει μήνυμα του MOS στο Στρατηγείο και περιμένει από το Κάιρο την απάντηση για το πότε θα φθάσει το υποβρύχιο στον Άγιο Παύλο. Ο Λη Φέρμορ αδημονεί και ετοιμάζει δεύτερο μήνυμα για το Στρατηγείο. Δυστυχώς όμως ο ασύρματος δεν λειτουργεί γιατί έχουν εξαντληθεί οι υγρές μπαταρίες. Ευτυχώς υπάρχει εφεδρικός ασύρματος αλλά βρίσκεται μακριά, περίπου 10 ώρες πορεία, στη θέση «Φανερωμένη» στους ανατολικούς πρόποδες του Κέντρους κοντά στο Χορδάκι.
Ο κλήρος πέφτει στον Αριστείδη Παραδεισανό. Πρέπει να πετάξει σαν αετός από την κορυφή του Ψηλορείτη να φτάσει στο Κέντρος για να κάμει χρήση του εφεδρικού ασυρμάτου. Ο Λη Φέρμορ του δίδει οδηγίες, αφού πάρει την επιβεβαίωση από το Στρατηγείο του Καΐρου, να τον ειδοποιήσει αμέσως με σύνδεσμο. Μέχρι να φθάσει όμως ο Αριστείδης στον Άϊ Γιάννη, η περιοχή έχει κατακλυσθεί από Γερμανούς και σώθηκε χάρις στην ψυχραιμία του.
Μόνος του ο Αριστείδης Παραδεισανός και αποκλεισμένος δεν μπορούσε να προχωρήσει στον εφεδρικό ασύρματο και προχώρησε προς την περιοχή Μελάμπων, αλλά αναγκάστηκε να γυρίσει στην Αγία Παρασκευή γιατί η περιοχή μέχρι τα Σαχτούρια είχε κατακλυσθεί από Γερμανούς. Έτσι αφού δεν μπόρεσε να πλησιάσει τον εφεδρικό ασύρματο, συμμετείχε σε άλλες βοηθητικές ενέργειες για την προστασία των απαγωγέων κινούμενος στην κοιλάδα της Αμπαδιάς, στα χωριά Αγ. Παρασκευή – Άγιο Ιωάννη – Αποδούλου – Νίθαυρη – Φουρφουρά και με κατοίκους αντιστασιακούς, αγωνιστές παρέχουν τροφοδοσία και κρυψώνα στους απαγωγείς.
Στις 4 Μαΐου, οι αντάρτες με τον απαχθέντα Στρατηγό βρισκόντουσαν στο χωριό Άϊ Γιάννης, σχετικά ασφαλείς. Εκεί περιμένανε νέα από τον Αντώνη Ζωϊδάκη, που είχε συνδεθεί με τον ασυρματιστή Αριστείδη Παραδεισανό για να τους μεταφέρει οδηγίες του Στρατηγείου του Καΐρου. Δυστυχώς ο ασύρματος χάλασε και ο Αριστείδης Παραδεισανός δεν κατάφερε να φθάσει στον εφεδρικό ασύρματο της «Φανερωμένης» στην πλαγιά του Κέντρους.
Ο Αντώνης Ζωϊδάκης και Αριστείδης Παραδεισανός, με τη συνεργασία κατοίκων οργανώνουνε τον τρόπο τροφοδοσίας των ανταρτών και των πεινασμένων απαγωγέων, που κρύβονται σε μια ρεματιά του Άϊ Γιάννη. Στις δύσκολες αυτές στιγμές η Ειρήνη Ζωϊδάκη, αδελφή του Αντώνη Ζωϊδάκη, η Μαρία Φωτάκη και Αναστασία Μπριλλάκη αδελφές του Αριστείδη Παραδεισανού συνέδραμαν με κίνδυνο της ζωής τους στην φροντίδα των απαγωγέων και άλλων πατριωτών αγωνιστών. Ο Αριστείδης Παραδεισανός τελικά δεν κατάφερε να φθάσει στον εφεδρικό ασύρματο με αποτέλεσμα το Στρατηγείο του Καΐρου να αποστείλει στις 4 Μαΐου στην αποκλεισμένη και φυλασσόμενη από τους Γερμανούς παραλία των Σαχτουρίων Άγιος Παύλος ένα υποβρύχιο για την παραλαβή του Κράϊπε και των απαγωγέων. Το σκάφος εβλήθη από τους Γερμανούς με πολυβόλα και όλμους αλλά σώθηκε λόγω του σκότους.
Το πρόβλημα φόρτισης των παταριών ασυρμάτων και καλής λειτουργίας τους ήτανε πολύ σοβαρό καθ’ όλη τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής και ιδιαίτερα μετά την καταστροφή του ασυρμάτου μεταξύ Φουρφουρά και Κουρούτες, στις 8 του Μάη του 1943. Η επιμονή των Γερμανών να καταστρέψουνε όλους τους Αγγλικούς ασυρμάτους και τη δράση της κατασκοπείας τους, με συνεχείς επιδρομές, παρουσιάζεται ως κυριότερο πρόβλημα το γέμισμα των μπαταριών με τις οποίες δούλευαν οι ασύρματοι, λόγω παντελούς έλλειψης ηλεκτρικού ρεύματος. Η ανακάλυψη των μπαταριών σήμαινε σίγουρο και άμεσο θάνατο.
Οι Γερμανοί παρακολουθούσανε και τα ελαιουργεία που διέθεταν δυναμό. Το Αγγλικό κλιμάκιο βρισκότανε σε αμηχανία και αδυναμία επίλυσης του προβλήματος, που καθιστούσε αδύνατη την αποστολή και λήψη μηνυμάτων στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής. Τη λύση σκέφτηκε και έδωσε, με τις γνώσεις του μαραγκού και πολυτεχνίτη ο ενταγμένος στην Αγγλική κατασκοπεία, Μανώλης Βοσκάκης από τη Νίθαυρη.
Ο αείμνηστος Μάρκος Πολιουδάκης στο βιβλίο του : Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΟ-ΙΤΑΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 1η Ιουνίου 1941 έως 30 Ιουνίου 1945 ΡΕΘΥΜΝΟ 2002, στις σελίδες 198-199 αφιερώνει ολόκληρο κεφάλαιο με τίτλο : ΤΟ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΕΡΓΟΣΤΆΣΙΟ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ και αναφέρει :
Μου διηγείται ο Μανώλης Βοσκάκης :
«Το κουβεντιάσαμε με το Νίκο Σουρή της αγγλικής κατασκοπίας. Πήγα στο Αποδούλου στο συνεργάτη μας Μιχάλη Δ. Λαντζουράκη από το Βαθιακό, που είχε ελαιουργείο και είχε γεμίσει πολλές φορές μπαταρία. Του λέω το μυστικό και του ζητώ να μου δώσει ένα δυναμό 6 βόλτ και μια ξύλινη τροχαλία που είχε. Βρήκα ένα καδρόνι των 8 πόντων, ένα ογδόντα περίπου μάκρος. Στη μια άκρη τοποθέτησα τη φτερωτή που έφτιαξα, για να κτυπά το νερό τα φτερά της και να γυρίζει την τροχαλία και στην άλλη άκρη τοποθέτησα την τροχαλία. Μεταξύ τους μετά την τοποθέτησή τους, έκτισα τοίχο για να μη βρέχεται η τροχαλία με τα νερά.
Άμα έφτιαξα τα ανωτέρω χρειάστηκα λουρί. Πήγα και βρήκα τον Περικλαντώνη, τον τσαγκάρη στου Αποδούλου. Είχε ένα μεγάλο δέρμα και του λέω και μου βγάζει λουρίδες με συνολικό μήκος 2 μέτρα και 5 πόντους πλάτος, μετά τα έραψε με κερωμένη οργιά. Η τροχαλία όμως έπρεπε να γυρίζει πάνω σε κουζινέτα.
Πήγα στον Άϊ Γιάννη, στο Χαλκιά που λεγόταν Μανόλης, ήταν ζωηρός άντρας με μουστάκι αντρίστικο, νομίζω τον έλεγαν Φωτάκη, του είχαμε εμπιστοσύνη. Μου έφτιαξε δυο στρογγυλά σιδερένια καρφιά των 12 χιλιοστών. Του υπέδειξα ότι στα θηλυκά κουζινέτα απάνω, θα γύριζε η φτερωτή και θα έμπαιναν σε κάθε πάσαλο. Τα αρσενικά κουζινέτα έβαλε σε κάθε άκρη του άξονα. Οι πάσσαλοι ήταν χονδροί και μυτεροί για να καρφωθούν στο έδαφος. Πάνω σ’ αυτούς θα ζυγιαζόταν η φτερωτή, για να δουλεύει σωστά. Για την τοποθέτηση του εργοστασίου βρήκα ένα κατάλληλο μέρος σ’ ένα παλιό μύλο που άλεθε καρπό (σιτηρά), στον ποταμό Λυγιώτη.
Είχε ανάλογο ύψος για να δουλεύει η φτερωτή, μια μεγάλη σαϊτα επήγαινε το νερό στο μύλο. Πετύχαμε καλή κρυψώνα του εργοστασίου από μια ελιά και μια χαρουπιά και άλλα κλαδιά που κουβαλήσαμε εκεί. Σ’ όλες τις εργασίες με βοήθησαν 5 άτομα, ο Νίκος Σουρής, ο Γιάννης Πουλακάκης, ο Ιπποκράτης Αντωνακάκης από το Φουρφουρά και δύο άλλοι που δεν θυμούμαι τα ονόματά τους. Ο αδελφός μου Τηλέμαχος φρουρούσε το μέρος που εργαζόμαστε. Όταν κάναμε τις δοκιμές στο ανάλογο νερό, στο ύψος της πτώσης και στις στροφές της φτερωτής, τα κουζινέτα ζεσταινόταν και σκλήριζαν. Βρήκαμε λάδι και τους ρίχναμε. Τότε η φτερωτή και το δυναμό πήραν τις κανονικές στροφές και το ρεύμα διοχετεύτηκε στην μπαταρία. Όλοι μαζί από τη χαρά μας χοροπηδούσαμε και τραγουδούσαμε.
Ο Νίκος Σουρής, έβγαλε και λόγο: Με αυτό το μηχάνημα πολεμούμε τους πανίσχυρους Γερμανούς με τα πολλά τανκς και τα στούκας. Αυτό είναι το μυστικό όπλο μας εναντίον τους.»
Θα πρέπει να επισημανθεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι, όλοι οι κάτοικοι του Άϊ Γιάννη και των άλλων Αμαριώτικων χωριών βοηθήσανε με κάθε τρόπο και συμμετείχανε σε ανταρτικές ομάδες προκειμένου να ελευθερωθεί ο τόπος από τους Γερμανούς καταχτητές.
Ο Αριστείδης Παραδεισανός διετέλεσε ασυρματιστής και του Άγγλου Ταγματάρχη Ρέντελ με το ψευδώνυμο «Αλέξης» το έτος 1944 με έδρα το Ηράκλειο. Στην Αντίσταση είχε τα ψευδώνυμα: Αλκιβιάδης Ουρανάκης, Εμμανουήλ Γάκης, Ελευθέριος Στεφανουδάκης. Τον Μάιο του έτους 1948 του απονεμήθηκε Μετάλλιο Ανδρείας του Βασιλέως Γεωργίου Στ΄ της Αγγλίας.
Αιωνία του η μνήμη.
Πηγές:
1.Γεώργ. Ψυχουντάκης, Ο Κρητικός Μαντατοφόρος, Αθήνα 1986, σ. 347-349.
2.Μάρκος Γ. Πολιουδάκης, Η Εθνική Αντίσταση κατά τη Γερμανοϊταλική κατοχή στην Κρήτη, 1η Ιουνίου 1941 έως 30 Ιουνίου 1945, Ρέθυμνο 2002, σ. 80.
3.Ελευθ. Ν. Παπαγιαννάκης, Κρήτη η Μεγάλη Νύχτα, 1941-1945, Αθήνα 1996, σ. 181.
4.Γεώργ. Ευθ. Χαροκόπος, Το Φρούριο Κρήτη, 1941-1944, σ. 239,263.
5.Γεώργ. Ευθ. Χαροκόπος, Η Απαγωγή του Στρατηγού Κράϊπε, Αθήνα 1975, σ. 160-163, 165, 167, 173-174, 176-177, 183.
6.Γεώργ. Κάββος, Γερμανοϊταλική κατοχή και Αντίσταση Κρήτης, 1941-1945, Ηράκλειο 1991, σ. 384.
7.Antony Beevor, ΚΡΗΤΗ Η ΜΑΧΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ, Εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα 2004.
8.Ειρήνη Ταχατάκη, Στρατηγού Κράϊπε, Η θρυλική Απαγωγή, Ηράκλειο 2006.
9.Γουίλιαμ Στανλεϊ Μος. Κακό φεγγαραντάμωμα, Κίνορντι Σκοτίας 1950 και Αθήνα 2016
10.Ασκληπιός Γ. Θεοδωράκης, Η Εθνική Αντίστασις Κρήτης, 1941-1945
11.Γιάννης Β. Κογχυλάκης, Η Εποποιϊα της Μάχης της Κρήτης και της Εθνικής Αντίστασης, Αθήνα 1993
12.Εμμ. Ματθ. Τσιριμονάκης, Η Εθνική Αντίσταση 1941-1944 στο Νομό Ρεθύμνης
13.Νίκος Αλ. Κοκονάς, Βρετανοί κατάσκοποι στην Κρήτη 1941-1945, Αθήνα 1991
14.Σπύρος Απ. Μαρνιέρος, Η Αντίσταση στο Αμάρι, Αθήνα 1984.
15.Σταύρος Φωτάκης, Το χωριό μου Άγιος Ιωάννης Χλιαρός Αμαρίου, Ρέθυμνο 2006.
16.Σταύρος Φωτάκης, Στη βορεινάδα μιας κορφής, γράφω, τα που θυμούμαι, Ρέθυμνο 2015
ΥΓ) Φωτογραφίες: Στέφανος Αριστ. Παραδεισανός
Σταύρος Φωτάκης