Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει τεράστιο μερίδιο ευθύνης στο παρελθόν και το μέλλον του Αφγανιστάν, με τις περισσότερες χώρες της ΕΕ που είναι παράλληλα και σύμμαχοι του ΝΑΤΟ, έχουν χορηγήσει 4 δισεκατομμύρια ευρώ ως αναπτυξιακή βοήθεια για τη χώρα.
Το πώς όμως οι ηγέτες των χωρών αυτών ανταποκρίνονται τώρα στην προοπτική αύξησης του αριθμού των Αφγανών προσφύγων που θα φτάσουν στην Ευρώπη αποτελεί βασικό τεστ για το πώς και κατά πόσο η ΕΕ έχει πάρει τα μαθήματά της από τη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης του 2015, όταν ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία πυροδότησε την μετακίνηση περισσότερων από 1 εκατομμυρίου ανθρώπων στην Ευρώπη.
Μέχρι στιγμής, οι αντιδράσεις της Ευρώπης συγκεντρώνονται γύρω από μια ρητορική συμπόνιας για την τύχη των Αφγανών που έχουν παγιδευτεί υπό την κυριαρχία των Ταλιμπάν, αλλά και του φόβου για πιθανές συνέπειες της κρίσης στο Αφγανιστάν στο εσωτερικό της. Χαρκτηριστική είναι η περίπτωση του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν το βράδυ της Δευτέρας, όταν μίλησε για την ανάγκη “να προστατεύσουμε αυτούς που βρίσκονται στον μεγαλύτερο κίνδυνο”, αλλά και για την ανάγκη της Ευρώπης να “προστατευτεί” από μεγάλες μεταναστευτικές ροές.
Η παντελής απουσία ευαισθησίας τη στιγμή που οι Ταλιμπάν προελαύνουν στην Καμπούλ μπορεί να προκάλεσε κατακραυγή μέρους της διεθνούς κοινότητας, αλλά, όπως αναφέρει το TIME αντανακλά τις ολοένα και πιο εχθρικές πολιτικές που ίσχυαν από το 2015, όταν η κακή διαχείριση της κρίσης από την Ευρώπη προκάλεσε αύξηση της υποστήριξης ακροδεξιών και εθνικιστικών κομμάτων.
Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, Ολλανδία, Γερμανία, Βέλγιο, Αυστρία, Δανία και Ελλάδα έστειλαν επιστολή στην ΕΕ, όπου ζητούσαν να συνεχιστούν οι απελάσεις Αφγανών με απορριφθείσες αιτήσεις ασύλου, υποστηρίζοντας ότι η διακοπή των απελάσεων “έστειλε το λάθος σήμα”.
Αυτή η νέα προσέγγιση που βασίζεται στην ασφάλεια οδήγησε τις αποστολές που υποστηρίζονται από την ΕΕ να κατηγορούνται ότι επέστρεψαν ανθρώπους σε απειλητικές για τη ζωή τους καταστάσεις στη Λιβύη και ότι πραγματοποιούν παράνομες επαναπροωθήσεις στα ελληνικά ύδατα.
Οι Αφγανοί που φτάνουν στην Ευρώπη έζησαν στο πετσί τους πολλές από τις παραπάνω σκληρές πολιτικές, με τους ηγέτες των παραπάνω κρατών να επικαλούνται “κόπωση” και να πιστεύουν ότι οι Αφγανοί θα μπορούσαν να σταλούν πίσω χωρίς να υπάρξει μεγάλη κατακραυγή. Μεταξύ 2015 και 2016, ο αριθμός των ατόμων που επέστρεψαν σε μια χώρα σε πόλεμο από κράτη μέλη της ΕΕ τριπλασιάστηκαν φτάνοντας σχεδόν τις 10.000, και σε ορισμένες περιπτώσεις, άνθρωποι που επέστρεψαν με το ζόρι στο Αφγανιστάν σκοτώθηκαν μέσα σε λίγους μήνες από την άφιξή τους.
Υπό το πρίσμα αυτό, η Ευρώπη ετοιμάζεται να έρθει αντιμέτωπη με μια νέα προσφυγική κρίση που είναι αδύνατο να αποφύγει. Κοιτώντας πίσω στο 2015 και τη διαχείριση της κατάστασης αυτής, εντοπίζονται κάποιες βασικές διαφορές μεταξύ των δύο κρίσεων.
Οι βασικές διαφορές με το 2015
Μιλώντας στο TIME ο Camille Le Coz, αναλυτής μεταναστευτικής πολιτικής του think tank “MPI Europe” επισημαίνει ότι υπάρχουν βασικές διαφορές μεταξύ των καταστάσεων στη Συρία και το Αφγανιστάν – και δεν εννοεί μόνο την πολύ μεγαλύτερη γεωγραφική απόσταση που πρέπει να διανύσει ένα άτομο για να φτάσει στην Ευρώπη.
Προειδοποιεί ότι ο φόβος που καλλιεργείται μπορεί να δημιουργήσει πρόσφορο έδαφος για τους λαϊκιστές, καθώς και τις αυταρχικές κυβερνήσεις που επιθυμούν να εκμεταλλευτούν τον φόβο της Ευρώπης για τους πρόσφυγες. Η ΕΕ Πρόσφατα ζήτησε από το Ιράκ να σταματήσει τις πτήσεις προς τη Λευκορωσία, επικαλούμενη ενδείξεις ότι ο ηγέτης της, Αλεξάντερ Λουκασένκο, μετέφερε Ιρακινούς στην πρωτεύουσά του και στη συνέχεια τους πήγαινε στα σύνορα με τη Λιθουανία ως αντίποινα εναντίον στις κυρώσεις της ΕΕ.
Η Λευκορωσία ακολούθησε το παράδειγμα της Λιβύης, του Μαρόκου, της Ρωσίας και της Τουρκίας, οι οποίες έχουν εκμεταλλευτεί το ζήτημα της μετανάστευσης για να ασκήσουν επιρροή ή να τιμωρήσουν την ΕΕ και τα κράτη μέλη της. “Όλες οι γειτονικές χώρες της ΕΕ γνωρίζουν ότι οι πρόσφυγες είναι το ευάλωτο σημείο της, οπότε αυτός είναι ένας εύκολος τρόπος για να ασκηθεί πίεση”», λέει ο Le Coz στο TIME.
Η ιστορία είναι έτοιμη να επαναληφθεί με την κατάσταση στο Αφγανιστάν. Η Τουρκία, η οποία λαμβάνει χρηματοδότηση από την ΕΕ για να σταματήσει τους ανθρώπους που κατευθύνονται προς την Ελλάδα, ήδη τοποθετείται, υποστηρίζοντας ότι ο αριθμός των Αφγανών που διασχίζουν τα σύνορά του με το Ιράν αυξάνεται και επιμένει ότι δεν θα φέρει το βάρος της στέγασης τους.
Ο Le Coz λέει ότι οι τουρκικές δηλώσεις σχετικά με τις νέες αφίξεις πρέπει να αντιμετωπίζονται με προσοχή και ότι πρέπει να γίνει μια πιο ουσιαστική συζήτηση μεταξύ της ηγεσίας της ΕΕ, το Ιράν και το Πακιστάν, που φιλοξενούν ήδη 2,6 εκατομμύρια Αφγανούς πρόσφυγες και θα φέρουν το βάρος μιας νέας “εξόδου” που θα διαρκέσει πολύ.
Ένας από τους παράγοντες που οδήγησαν στο κύμα μετανάστευσης προς την Ευρώπη το 2015 ήταν η έλλειψη υποστήριξης των Συρων προσφύγων από Λίβανο, Ιορδανία και Τουρκία, μια κατάσταση που η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ αναγνώρισε πρόσφατα, τονίζοντας ότι “δεν πρέπει να επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος”.
Ενώ η Ιορδανία και ο Λίβανος είχαν τότε καλές σχέσεις με την ΕΕ, ο Le Coz επισημαίνει ότι “η σχέση με το Πακιστάν και το Ιράν είναι πολύ πιο περίπλοκη”. Η τελευταία εξακολουθεί να υπόκειται σε βαριές οικονομικές κυρώσεις από την ΕΕ, ενώ η αυξανόμενη εγγύτητα του Πακιστάν με την Κίνα έχει προκαλέσει τεταμένες σχέσεις με τα κράτη της δύσης.
Ένα άλλο ερώτημα είναι ποιοι συμφωνούν να επανεγκαταστήσουν Αφγανούς πρόσφυγες που εισέρχονται στην Ευρώπη, νόμιμα ή παράνομα. Η ΕΕ δεν φαίνεται να έχει πάρει το μάθημά της από τα λάθη του 2015. Παρά τις υποσχέσεις ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών, τα κράτη μέλη της ΕΕ είναι περισσότερο διχασμένα από ποτέ στο θέμα της μετανάστευσης και απέτυχαν να συμφωνήσουν σε μια νέα στρατηγική για την ανακατανομή τυχόν νέων ροών ανθρώπων παρά τα έξι χρόνια συζητήσεων.
“Θα έπρεπε να μάθουμε από την προηγούμενη κρίση και να κινητοποιηθούμε για να αντιδράσουμε γρήγορα στην κατάσταση τώρα”, λέει ο Reshad Jalali στο TIME, Αφγανός που έχει μεταναστεύσει στην Ευρώπη από το 2006. Συμφωνεί ότι η υποστήριξη των εκτοπισμένων από το Αφγανιστάν και τη γύρω περιοχή είναι βασική, αλλά επισημαίνει μέτρα που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν αμέσως εντός της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της έγκρισης όλων των εκκρεμών αποφάσεων ασύλου για Αφγανούς, επιτάχυνση των οικογενειακών επανενώσεων και δημιουργία περισσότερων δρόμων για επανεγκατάσταση.
Όλα αυτά τα μέτρα θα πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή γιατί είναι το σωστό, όχι από προσωπικό συμφέρον, λέει. “Εκεί που πρέπει να εστιάσουμε άμεσα είναι στο πώς να σώσουμε ζωές, πώς να παρέχουμε προστασία και πώς να αποτρέψουμε μια άλλη ανθρωπιστική κρίση, όχι μια άλλη μεταναστευτική κρίση”.