Λευτέρης Γιαννακουδάκης, εκδ. Μεταίχμιο*
Γράφει ο Ειρηναίος Μαράκης
«Ο Άλφα Πι εντόπισε γρήγορα την ομάδα των κουκουλοφόρων που κατευθύνονταν προς την πορεία. Περπατούσε με δυσκολία, προσπαθώντας να κρατηθεί στα άκρα της και ελέγχοντας συνεχώς τις αντιδράσεις των ατόμων γύρω του. Είχε ένα πολύ άσχημο προαίσθημα και η εμφάνιση της ομάδας αυτής τον έκανε να αγχωθεί ακόμα περισσότερο. Ένα σύνθημα βρισκόταν στο στόμα όλων: «Ντροπή, ντροπή, σκοτώσατε παιδί». Ο ίδιος ως εκπαιδευτικός ένιωθε περισσότερο απ’ όλους το βάρος του γεγονότος. Ένα κράτος που σκοτώνει τα παιδιά του δεν μπορεί να έχει μέλλον, και η Ελλάδα το φρόντιζε αυτό με διάφορους τρόπους τα τελευταία χρόνια – με το καθημερινό άγχος για επιβίωση, την κακή εκπαίδευση, τις «εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις» που ανακοίνωνε κάθε νεοεκλεγμένη κυβέρνηση, τις ψυχοφθόρες και αδηφάγες πανελλήνιες. Πάνω απ’ όλα όμως τα σκότωνε πουλώντας τους ένα σκοτεινό μέλλον και απαγορεύοντάς τους να κάνουν όνειρα. Τώρα τα σκότωνε και με σφαίρες…»
Τρία είναι τα βιβλία που μέσα στα τελευταία χρόνια με άγγιξαν με τις εικόνες τους αλλά και με τον πλούτο των συναισθημάτων που εκφράζουν, τρία μυθιστορήματα – το ένα από αυτά ελληνικό. Ο λόγος για τον «Άνθρωπο που αγαπούσε τα σκυλιά» του Λεονάρδο Παδούρα, το «Έμφυτο Ελάττωμα» του Τόμας Πίντσον και «Τα φαντάσματα του Δεκέμβρη» του Λευτέρη Γιαννακουδάκη, το οποίο έχω την τιμή να προλογίσω απόψε. Τρία μυθιστορήματα όπου το καθένα μοιράζεται με τον αναγνώστη τις δικές του λογοτεχνικές αντιλήψεις αλλά και το κοινό πάθος να προσεγγίσουν με ειλικρίνεια και σεβασμό διαφορετικές ιστορικές περιόδους, από αυτές που μένουν χαραγμένες στη μνήμη του απλού ανθρώπου αλλά και στην καθημερινότητα του. Και αυτές οι περίοδοι δεν είναι άλλες από τη δεκαετία του ’30 με τις μεγάλες και κοσμοϊστορικές μάχες, με την άνοδο του ναζισμού και την ήττα του προστάγματος για κοινωνική απελευθέρωση όπως την προσεγγίζει ο Παδούρα, τη χρυσή εποχή των Παιδιών των Λουλουδιών και της ανόδου του αντιπολεμικού κινήματος, της ανάδειξης μια εξεγερσιακής κουλτούρας και τέχνης καθώς και την ανάδειξη ενός νέου επιχειρηματικού πνεύματος στις ΗΠΑ και παντού που κατέστρεψε – ξανά – τις ελπίδες για μια άλλη, ελεύθερη ζωή όπως τόσο σουρεαλιστικά και με πικρό χιούμορ περιγράφει ο Πίντσον και της εξέργεσης του Δεκέμβρη και όλων όσων ακολούθησαν όπως με μαεστρία μας δίνει ο Λευτέρης Γιαννακουδάκης. Τρία μυθιστορήματα, όπου ανεξάρτητα από την αντίληψη που αυτά φέρουν για τον άνθρωπο και για τη φύση της λογοτεχνίας – αν υπολογίσουμε και τις διαφορετικές σχολές που εκπροσωπεί ο κάθε συγγραφέας – καταλήγουν όχι μόνο να αναπαραστήσουν στην εντέλεια συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους και κοινωνικές ανησυχίες αλλά και που περιγράφουν με θαυμάσιο τρόπο τους φόβους και τις αδυναμίες μας ως ανθρώπων που αντιμετωπίζουν ένα άγνωστο μέλλον, λαβωμένοι ψυχή τε και σώματι από ένα παρελθόν που υπόσχονταν τα πάντα αλλά στο τέλος δεν τους πρόσφερε τίποτα… Όλα όμως όσα περιγράφω δεν μπορούν να γίνουν κατανοητά και όσον αφορά τα «Φαντάσματα του Δεκέμβρη» εάν δεν γνωρίσουμε το ίδιο το βιβλίο…
Βρισκόμαστε λοιπόν, στη Αθήνα και στον μαρτυρικό Δεκέμβρη του 2008. Πρωταγωνιστής ένας απλός, καθημερινός άνθρωπος που προσπαθεί να επιβιώσει μέσα σε μια σκοτεινή πόλη, κουβαλώντας τα πάθη και τα λάθη μιας προηγούμενης ζωής που ενώ πληρούσε όλες τις προοπτικές για ένα λαμπρό, ένδοξο μέλλον σήμερα βρίσκει παρηγοριά στο ποτό – κατά προτίμηση μπύρα αλλά κι ένα ποτήρι κόκκινο κρασί δεν βλάπτει όταν το χρειάζεσαι – και σε παλιούς δίσκους, βινυλίου αλλά και ψηφιακούς, ροκ μουσικής. Το όνομα του Αλεξάγγελος. Αλεξάγγελος Ελεφάντης, πρώην πυγμάχος που ποτέ δεν κατάφερε να γίνει Μοχάμεντ Άλι, ούτε – έστω – Ρόκι, και αμετανόητος ροκάς αλλά ένας ηττημένος ροκάς. Και παρόλο που το όνομα του μας θυμίζει αγγελιοφόρους και ταχυδρόμους ευχάριστων ειδήσεων, προστατευμένων από την κακία του κόσμου, αυτός ούτε ευχάριστα νέα έχει να μας δώσει, ούτε μπορεί να φωτίσει τον δρόμο μας σε μια νέα διαφορετική, ελπιδοφόρα κατάσταση. Ή μήπως το μπορεί; Αυτά στο τέλος του βιβλίου… Και ξαφνικά, εκεί που θρηνεί τη χαμένη του ζωή, αιφνιδιαστικά πληροφορείται ότι κληρονομεί μια σεβαστή περιουσία από τον πανεπιστημιακό Σωκράτη Παπαηλιόπουλο, μια κόρη τη Θάλεια αλλά και ένα σκύλο, τον Πλάτωνα ο οποίος έχει κι αυτός τη δική του, ταπεινή θέση στην ιστορίας μας. Τις ίδιες μέρες δολοφονείται ένας δεκαπεντάχρονος μαθητής από αστυνομικό που πυροδοτεί την κοινωνική έκρηξη και η πόλη αλλά και οι καρδιές αναφλέγονται. Μια τραγική αφορμή, για να ξυπνήσουν τα φαντάσματα του παρελθόντος και οι ανησυχίες, οι φόβοι που δεν έπαψαν ποτέ να αποτελούν μέρος της ζωής μας. Η Θάλεια, συνομήλικη του δολοφονημένου νεαρού, μπλέκεται στα επεισόδια διεκδικώντας να εκφράσει την οργή της ενώ ο Αλεξάγγελος, συνονόματος του δολοφονημένου, αναγκάζεται να την ακολουθήσει. Να την ακολουθήσει απρόθυμα και από συμφέρον, εφόσον στους όρους για την αποδοχή της κληρονομιάς απαιτείται η προστασία και η επιμέλεια της νεαρής κοπέλας μέχρι την ενηλικίωσή της αλλιώς θα χάσει τα χρήματα άρα και τη σωτηρία της επιχείρησης του, ενός μικρού γυμναστηρίου, που κινδυνεύει με κλείσιμο λόγω χρεών. Να την προστατέψει, αλλά και ο ίδιος δεν γνωρίζει πια ποιός μπορεί να προστατέψει ποιόν… Και καθώς όλα και περισσότερα άτομα εμπλέκονται στην ιστορία και καθώς οι νεκροί πληθαίνουν μέσα σε σκοτεινούς, υγρούς δρόμους και άγνωστες γωνιές της μαρτυρικής πρωτεύουσας, και ενώ μυστηριώδεις δικηγόροι και αστυνομικοί βγαλμένοι από κάποια φτηνή ταινία θρίλερ και φουσκωτοί κι ανεγκέφαλοι φασίστες κάνουν την εμφάνιση τους, ο πρωταγωνιστής και εμείς νιώθουμε ότι δεν αργεί το τέλος… Ένα τέλος με όλους τους κανόνες μιας αρχαιοελληνικής τραγωδίας ενώ τα φαντάσματα ξυπνούν, ζητώντας δικαίωση – άγνωστο γιατί και με ποια αιτιολογία…
Αυτά για το θέμα του βιβλίου. Ένα θαυμάσιο βιβλίο! Ακολουθούν λίγες σκόρπιες σκέψεις ή διαπιστώσεις αν θέλετε, που γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης του. Πρώτη σκέψη, ότι ευτυχώς υπάρχει και γράφεται ακόμα καλή λογοτεχνία και μάλιστα ελληνική λογοτεχνία που άξια στέκεται απέναντι και παράλληλα στις σύγχρονες δημιουργίες. Λογοτεχνία που υπηρετεί την ανάγκη μας για έργα που δεν υποτιμούν τη νοημοσύνη των αναγνωστών αλλά και που δεν κάνει εκπτώσεις στο θέμα της ψάχνοντας να μπει στις λίστες των ευπώλητων βιβλίων τη στιγμή που ακριβώς με ένα ποιοτικό θέμα μπορεί και αναγνώστες να προσεγγίσει αλλά και υψηλές πωλήσεις, όσο βέβαια μπορεί να γίνει αυτό μέσα σε μια περίοδο που η κρίση έχει χτυπήσει το βιβλίο και γενικά την τέχνη. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία… Άλλη διαπίστωση είναι ότι μπροστά μας έχουμε ένα καθαρόαιμο βιβλίο αστυνομικής λογοτεχνίας. Ο πρωταγωνιστής μπορεί να μην είναι ένας ιδιωτικός ντετέκτιβ τύπου Φίλιπ Μάρλοου ή ακόμα και ενός Ντοκ Σπορτέλο αλλά έχει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που μας κληροδότησε η αμερικάνικη παράδοση της νουάρ λογοτεχνίας: πίνει, χαμένος στις σκέψεις του, απελπισμένος, ηττημένος αλλά όχι παρατημένος απ΄τη ζωή και αντιμετωπίζει δυνάμεις ανώτερες από αυτόν. Μόνο του όπλο οι γροθιές του, κι αυτές αδύναμες, κι ένας παλιός φίλος το ίδιο σακατεμένος με αυτόν. Επίσης, τη νουάρ ατμόσφαιρα του βιβλίου υπηρετεί με τον καλύτερο τρόπο η περιγραφή και η διήγηση. Λιτή αλλά όχι απέριττη, χωρίς να κάνει οικονομία στα εκφραστικά μέσα μας βάζει κατευθείαν στο κλίμα της πολιορκούμενης πόλης αλλά και κάνοντάς μας κοινωνούς με τον εσωτερικό κόσμο των ηρώων. Η πλοκή ρέει γρήγορα και θα τολμούσα να πω, με ένα κινηματογραφικό τρόπο, που δεν κουράζει τον αναγνώστη. Καθοριστικός παράγοντας σε όλα τα παραπάνω η πάμπολλες αναφορές και παραπομπές στη ροκ μουσική αλλά και γενικότερα στην μουσική ιστορία, ντόπια και διεθνής αλλά και στην λογοτεχνία. Ενδεικτικά αναφέρω κάποια ονόματα ροκ συγκροτημάτων και άλλων καλλιτεχνών: Iggy and the Stooges, Joan Baez, Led Zeppelin, Τρύπες και Αγγελάκας, Διάφανα Κρίνα, Velvet Underground, Rolling Stones και ακόμα Δήμος Μούτσης, οι αρχαίοι φιλόσοφοι Ζήνωνας και Σωκράτης, ο αιρετικός συγγραφέας Ηλίας Πετρόπουλος, ο Καββαδίας και άλλοι πολλοί… Ένα μυθιστόρημα λοιπόν, πλούσιο σε μουσικές και άλλες αναφορές που πολλά περισσότερα τραγούδια θα μπορούσαν να έχουν τη θέση τους σε αυτό το βιβλίο, τραγούδια που ίσως και ο συγγραφέας να μην υπολογίζει. Προσωπικά, το τραγούδι «Φεύγουν καράβια» που ερμηνεύει ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου σε στίχους Πάνου Φαλάρα και μουσική του Αντώνη Βαρδή αλλά και ο δίσκος Εμπάργκο των Μικρούτσικου/Αλκαίου και συγκεκριμένα το «Ταπεινό ρέκβιεμ για το μέλλον» από τη φωνή του Βλάση Μπονάτσου ήταν το δικό μου σάουντρακ για το άξιο βιβλίο του Λευτέρη Γιαννακουδάκη «Τα Φαντάσματα του Δεκέμβρη». Με στίχους από αυτό το τραγούδι, που πιστεύω εκφράζει πλήρως το πνεύμα αυτού του βιβλίου, θα κλείσω την παρέμβαση μου:
Πάω στο σταθμό σαν έρχεται το τρένο
ξέχασα φεύγω ή κάτι περιμένω
κάποιος μιλάει για μέλλοντα επινίκια
και μου γελάει πίσω από δεκανίκια…
Στήνει στην πόλη ο άνεμος παγίδα
σκορπιός που με δαγκώνει η αγωνία
πέντε χειμώνες και καλό δεν είδα
και λέω ν’ αλλάξω οπτική γωνία.
* το κείμενο αποτελεί την εισήγηση στην βιβλιοπαρουσίαση του μυθιστορήματος «Τα Φαντάσματα του Δεκέμβρη» του Λευτέρη Γιαννακουδάκη στις 24/4/2013 στο Public