Η μοναξιά, το άγχος, η έλλειψη κοινωνικής ζωής είναι μερικοί από τους παράγοντες που έχουν επηρεάσει αρνητικά την ψυχική υγεία των Γάλλων κατά τη διάρκεια της καραντίνας.
Στις 13 Νοεμβρίου 2020, η Αρχή της Δημόσιας Υγείας της Γαλλίας ανακοίνωσε ότι 1 στους 5 Γάλλους πάσχει από άγχος ή κατάθλιψη. Πρόκειται για τα στοιχεία της έρευνας CoviPrev, η οποία ξεκίνησε τον Μάρτιο 2020, για την παρακολούθηση της ψυχικής κατάστασης των πολιτών κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Η επιστημονική κοινότητα συμφωνεί ότι οι ψυχικές επιπτώσεις της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων που έφερε, είναι σημαντικές. Η κοινωνική απομόνωση έχει αποδειχθεί ότι επιδεινώνει την ψυχική υγεία των ανθρώπων, ακόμη και αν δεν έχουν ιστορικό ψυχολογικών προβλημάτων. Παράλληλα με τη μείωση της καλής διάθεσης, η μοναξιά έχει συνδεθεί με πλήθος γνωστικών προβλημάτων, όπως κόπωση, άγχος και προβλήματα συγκέντρωσης. Πολλές ψυχιατρικές και παιδιατρικές υπηρεσίες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για αύξηση των περιστατικών απόπειρας αυτοκτονίας και άλλων ψυχικών διαταραχών στους νέους.
Παρόλο που δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι άνθρωποι είναι κοινωνικά όντα, οι ψυχολόγοι μόλις τώρα αρχίζουν να αναγνωρίζουν πόσο σημαντική είναι η κοινωνική αλληλεπίδραση για την ευημερία και τη διανοητική μας ικανότητα – και πώς η απομόνωση μπορεί να επηρεάσει τη ψυχική μας υγεία.
Παλιές μελέτες που διεξήχθησαν κατά τη διάρκεια των επιδημιών SARS, Ebola ή H1N1, επίσης ανέδειξαν την τραυματική εμπειρία του εγκλεισμού και τις πιθανές ψυχολογικές επιπτώσεις του: συναισθηματική κόπωση, άγχος, διαταραχές του ύπνου, θυμός, φόβος.
Αυτή η άνευ προηγουμένου κατάσταση που βιώνει ο πλανήτης μας, οδήγησε μια άλλη ομάδα ερευνητών στη δημιουργία του προγράμματος EPIDEMICS. Μια τεράστια διεπιστημονική μελέτη, της οποίας ηγείται η Florence Sordes, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Τουλούζης και επικεφαλής του τμήματος ψυχολογίας στο Κέντρο Μελετών και Έρευνας στην Ψυχοπαθολογία και την Ψυχολογία της Υγείας.
«Παρόλο που όλοι ζούμε με περιοριστικά μέτρα, δεν βιώνουμε και δεν αισθανόμαστε όλοι τα ίδια πράγματα. Δεν έχουμε όλοι την ίδια ιστορία, τους ίδιους ανθρώπινους, οικονομικούς, κοινωνικούς και συναισθηματικούς πόρους», εξηγεί η Sordes. «Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι η εμπειρία. Ο στόχος της μελέτης μας είναι να δούμε αν τα περιβάλλοντα στα οποία ζουν οι άνθρωποι, έχουν αντίκτυπο στον τρόπο προσέγγισης της πανδημίας και του περιορισμού».
Μεθοδολογία και αποτελέσματα
Για να εκτιμήσει τον αντίκτυπο της πανδημίας στην ψυχική υγεία, η επιστημονική ομάδα ρώτησε 4.689 άτομα μέσω μιας διαδικτυακής έρευνας που ξεκίνησε στα μέσα Μαρτίου στη Γαλλία. Χρησιμοποίησαν διάφορα ψυχομετρικά εργαλεία που τους έδωσαν πρόσβαση σε στοιχεία όπως τόπος διαβίωσης, εργασιακό περιβάλλον, ψυχολογική κατάσταση. Η μελέτη πραγματοποιήθηκε σε τρεις χρονικές περιόδους: κατά τη διάρκεια του περιορισμού (lockdown), κατά την άρση του και τρεις μήνες αργότερα.
Το 53% των ατόμων που συμμετείχαν, προέρχονταν από την περιφέρεια Occitanie στη Νοτιοδυτική Γαλλία, μια περιοχή που δεν χτυπήθηκε τόσο από τα κρούσματα ή τους θανάτους στο πρώτο κύμα της πανδημίας.
«Στην αρχή όλοι είμαστε όλοι σοκαρισμένοι και γι’ αυτό πιστεύαμε ότι θα βιώναμε συλλογικό μετατραυματικό στρες (PTSD), ειδικά επειδή η κατάσταση είναι διαρκείας. Διαπιστώσαμε ωστόσο ότι αυτό δεν ισχύει. Το μετατραυματικό στρες μπορεί όντως να προκύψει σε 2, 3 χρόνια. Προς το παρόν, φαίνεται ότι οι άνθρωποι έχουν προσαρμοστεί στην κατάσταση. Έχουμε μάθει νέες συνήθειες και έχουμε ξεχάσει άλλες. Υπάρχει όμως και κόπωση», αναφέρει η επιστήμονας.
Οι επιστήμονες βασίστηκαν κυρίως στην Κλίμακα Μοναξιάς UCLA και τη γαλλο- καναδική έκδοση του δείκτη ψυχιατρικών συμπτωμάτων (PSI), η οποία μετρά την ψυχολογική δυσφορία, καθώς και τα καταθλιπτικά συμπτώματα, το άγχος και τη γνωστική εξασθένηση.
Σύμφωνα με το σχετικό άρθρο που μόλις δημοσιεύθηκε στο «European Journal of Trauma & Dissociation», το 39,7% του δείγματος παρουσίασε μέτριο άγχος, ενώ το 22,8%, σοβαρό. Το 34% υποφέρει από μέτρια κατάθλιψη και το 26,1% από μια πιο σοβαρή μορφή. Συνολικά, το 47,4% έχει μέτρια έως σοβαρή γνωστική εξασθένηση. Το 27,5% νιώθει μέτρια ψυχολογική δυσφορία, ενώ το 22,3%, σοβαρή.
Οι νέοι υποφέρουν περισσότερο από ψυχολογική δυσφορία, άγχος και καταθλιπτικά συμπτώματα. Οι ηλικιωμένοι, από την άλλη πλευρά, βιώνουν περισσότερο γνωστικές διαταραχές. Οι γυναίκες εκφράζουν περισσότερο άγχος, καταθλιπτικά συμπτώματα και ευερεθιστότητα από τους άνδρες. Οι άνδρες, ωστόσο, μίλησαν περισσότερο για μοναξιά από τις γυναίκες.
«Ενώ οι άντρες που συμμετείχαν αναφέρθηκαν στη δουλειά τους, την αποφυγή των μποτιλιαρισμάτων, οι γυναίκες μίλησαν για τον φόρτο εργασίας και φροντίδας που επωμίστηκαν κατά τη διάρκεια της καραντίνας. Παρόλο που οι φοιτητές μου αντιδρούν όταν τους το επισημαίνω, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι τα φυλετικά στερεότυπα ισχύουν. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει ακόμη ισότητα των φύλων», αναφέρει χαρακτηριστικά η Sordes.
Επιπλέον, το αίσθημα της μοναξιάς σχετίζεται με την έκφραση του άγχους, την κατάθλιψη, την ευερεθιστότητα και τις γνωστικές διαταραχές. Η παγκόσμια ψυχολογική δυσφορία σχετίζεται επίσης με αυτό το αίσθημα μοναξιάς.
Παράπλευρες απώλειες
«Υπάρχει ένα πρόβλημα χρόνου. Ο άνθρωπος για να μπορεί να ζήσει, πρέπει να μπορεί να κάνει σχέδια για το μέλλον. Αυτό τώρα είναι αδύνατο. Ωστόσο, εάν ο άνθρωπος δεν μπορεί να σκεφτεί το μέλλον του, τότε θα νιώσει ψυχολογική δυσφορία», εξηγεί η επιστήμονας.
Σήμερα, συνεχίζει η Sordes, λόγω των περιοριστικών μέτρων, ερχόμαστε σε επαφή μόνο με ανθρώπους που μας μοιάζουν, συναδέλφους, κάποιους φίλους, συγγενείς. «Δεν υπάρχει η διαφορετικότητα ή η πολυμορφία που υπήρχε στο παρελθόν. Η πανδημία αφαίρεσε κατά κάποιο τρόπο τη σχέση μας με την πολυμορφία. Κι αυτό είναι κουραστικό».
Θετικά αποτελέσματα του lockdown
Για κάποιους από τους ερωτηθέντες, τα περιοριστικά μέτρα κατά τη διάρκεια της πρώτης καραντίνας αποδείχθηκαν ευεργετικά, καθώς βρήκαν την ευκαιρία να περάσουν περισσότερο χρόνο με την οικογένειά τους, να έρθουν σε επαφή με τη φύση, να κάνουν επισκευές στο σπίτι τους, κλπ. Σήμερα, έναν χρόνο μετά, οι συμμετέχοντες βλέπουν ως το μόνο θετικό, το γεγονός ότι είχαν την ευκαιρία να ενδοσκοπήσουν τον εαυτό τους, να επικεντρωθούν στις αξίες και τα πιστεύω τους και στη σχέση τους με την κοινωνία.
Ένας άλλος ίσως απρόσμενος θετικός αντίκτυπος έχει να κάνει με την χρήση της τεχνολογίας. Εδώ και έναν χρόνο, ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μας έχει μεταφερθεί στο διαδίκτυο, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι πλέον να νιώθουν κόπωση.
«Όσο περισσότερο χρόνο περνάει κάποιος συνδεδεμένος, τόσο περισσότερη ψυχολογική δυσφορία αισθάνεται. Δεν μας αρκεί πια η διαδικτυακή επαφή καθώς δεν αντικαθιστά την πραγματική. Οι άνθρωποι θέλουν να επισκεφθούν τα μουσεία και να πάνε στον κινηματογράφο. Δεν θέλουν πια να παρακολουθήσουν μια παράσταση στο διαδίκτυο», λέει η Sordes.
Οι επιπτώσεις του δεύτερου, παρατεταμένου lockdown
Σύμφωνα με τα στοιχεία της γαλλικής αρχής της δημόσιας υγείας, η δεύτερη περίοδος απαγόρευσης κυκλοφορίας και μερικής καραντίνας,-που ανακοινώθηκε στα μέσα Οκτωβρίου του 2020 στη Γαλλία και είναι ακόμη σε ισχύ- αύξησε τα ποσοστά των ψυχολογικών διαταραχών, οι οποίες είχαν μειωθεί κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, όταν είχαν χαλαρώσει τα περιοριστικά μέτρα.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, ο αριθμός των ατόμων που πάσχουν από κατάθλιψη διπλασιάστηκε μεταξύ τα τέλη του περασμένου Σεπτεμβρίου και αρχές Νοεμβρίου, ειδικά στις ηλικίες 18 έως 24 ετών.
«Η ηλικιακή ομάδα 18-20 υποφέρει πολύ, βλέπουμε 5 με 10 νέα περιστατικά κάθε εβδομάδα», λέει η Eugenia Mascarenhas, επικεφαλής ψυχιατρικής στο νοσοκομείο Ville-Evrard κοντά στο Παρίσι.
Πολλοί φοιτητές περνούν 8 ώρες μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή τους, κλεισμένοι μέσα σε ένα μικρό διαμέρισμα. Βρίσκονται απομονωμένοι από τους συμφοιτητές, τους φίλους και τους καθηγητές τους και το μόνο που ζητούν είναι να επιστρέψουν στα πανεπιστήμια και να συνεχίσουν τα μαθήματά τους.
«Ερχόμενοι στο Πανεπιστήμιο, οι πρωτοετείς φοιτητές αναζητούν την ελευθερία τους, θέλουν να πειραματιστούν, κι αυτό δεν μπορούν να το κάνουν εδώ και έναν χρόνο. Δηλαδή δεν μπορούν έχουν τη ζωή που είχαν ονειρευτεί. Κάποιοι από τους φοιτητές με τους οποίους συζητώ, βιώνουν ήδη μια μορφή burn-out (σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης)», αναφέρει η Sordes.
Η έλλειψη ψυχολογικής υποστήριξης στα γαλλικά πανεπιστήμια επίσης δεν βοηθά. Με μόνο έναν ψυχολόγο ανά 30.000 μαθητές, η Γαλλία είναι πολύ πίσω από χώρες όπως ο Καναδάς όπου η αναλογία είναι 1 έως 3.000.
Επίσης, με το κλείσιμο της εστίασης και των εμπορικών καταστημάτων, χιλιάδες φοιτητές έχασαν το μηναίο τους εισόδημα και αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης. Μετά από πολυάριθμες διαδηλώσεις των φοιτητών, ο Γάλλος πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν, υποσχέθηκε ότι θα λαμβάνουν δύο γεύματα του ενός ευρώ από τα κυλικεία καθώς και μια «επιταγή για ψυχολόγο».
Σύμφωνα με τη μελέτη, οι ηλικιωμένοι είναι η άλλη ηλιακή ομάδες που έχει στερηθεί πολλά εδώ και έναν χρόνο. Ωστόσο, οι ηλικιωμένοι που ζουν στην πόλη νιώθουν πολύ πιο απομονωμένοι από αυτούς που ζουν στην επαρχία, όπου έχει ήδη εδραιωθεί ένα σύστημα αλληλοβοήθειας.
Κακοφωνία και όχι χάος στην αντιμετώπιση της πανδημίας
Αν και ο όρος «χάος» χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει την σημερινή κατάσταση, αυτό που στην ουσία συμβαίνει, είναι μια κακοφωνία, λέει η Sordes.
«Το θέμα είναι ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να διαχειριστούν την αβεβαιότητα, ειδικά όταν υπάρχουν αντιφατικές ανακοινώσεις, όπως έχει συμβεί με κάποια εμβόλια. Όσο παρατείνεται αυτό το συναίσθημα της αβεβαιότητας, τόσο οι άνθρωποι αισθάνονται παγιδευμένοι. Σήμερα βιώνουμε μια τεράστια κακοφωνία και κάποιος θα πρέπει να είναι πολύ δυνατός συναισθηματικά για να διαχειριστεί όλα όσα βλέπει και διαβάζει στα ΜΜΕ. Δυστυχώς και αυτό συμβάλλει στην ψυχολογική δυσφορία των ανθρώπων. Υπάρχουν λοιπόν πολλοί παράγοντες σήμερα που μπορούν να αποσταθεροποιήσουν ένα άτομο. Πιστεύω πως η γαλλική κυβέρνηση θα πρέπει να βελτιώσει τον τρόπο με τον οποίον επικοινωνεί τις πληροφορίες και τα μέτρα στους πολίτες της», καταλήγει η Florence Sordes.