Εισαγωγικά στοιχεία
Χαρακτηριστικές επισημάνσεις
Κατά την μυθολογία όταν ο Προμηθέας έκλεψε τη φωτιά από τον Όλυμπο και την έδωσε στους ανθρώπους, ο Δίας θέλησε να βρει τον κλέφτη. Οι ίδιοι οι άνθρωποι τον μαρτύρησαν. Τότε ο Δίας, για να τους ανταμείψει, τους χάρισε το φάρμακο εναντίον των γηρατειών.
Το φάρμακο το φόρτωσαν σε ένα γαϊδουράκι, που κατεβαίνοντας από τον Όλυμπο δίψασε και θέλησε να σβήσει τη δίψα του σε κάποια πηγή. Εκεί, ένα μεγάλο φίδι ήταν φύλακας στο νερό και δεν άφηνε το γαϊδουράκι να ξεδιψάσει εκτός και αν του παρέδιδε το φορτίο του.
Το γαϊδουράκι, κορακιασμένο από τη δίψα, υπέκυψε και το ξεφόρτωσε και έτσι το φάρμακο των γηρατειών πέρασε στην κατοχή του φιδιού. Έτσι, αυτό αλλάζοντας το δέρμα του , αναζωογονείται. Αυτό το παλιό δέρμα του φιδιού ο Αριστοφάνης το ονόμασε «γήρας». Η συναλλαγή, λοιπόν, ενός γαϊδουράκου με ένα φίδι… καταδίκασε τον άνθρωπο να γερνάει…
Ύστερα, οι άνθρωποι σκέφτηκαν να βρουν ένα θεό, που θα τους προστάτευε από τα γεράματα. Βρήκαν τη θεά Αφροδίτη. Την ονόμασαν «αμβλογήρα», δηλαδή την αναβάλλουσα το γήρας και παρατείνουσα τη νεότητα, και τη λάτρεψαν, ιδιαίτερα στη Σπάρτη. Τα γηρατειά όμως υπάρχουν.
Τοποχρονική θεώρηση – Ορισμοί – Έννοιες – μεταβολές.
Πολλοί αναφέρθηκαν στα γηρατειά από την αρχαιότητα.
Ο Εμπεδοκλής χαρακτηρίζει το γήρας «δυσμάς του βίου».
Ο Αριστοτέλης το θεωρεί «νόσον φυσική» και το παρομοιάζει με «εσπέραν βίου»
Ο Απόστολος Παύλος το παρομοιάζει με «παλαιόν ιμάτιον» και επιλέγει: «το δε πεπαλαιωμένον και γηράσκον εγγύς αφανισμού».
Ο Παλαμάς λέει για το γήρας: “Σβάρνα με πήραν τα γεράματα”.
Ο Καβάφης γράφει: ¨των άθλιων γηρατειών την καταφρόνια».
Μια επιγραφή του Λατίνου ποιητή και ρήτορα Κικέρωνα, που στα εξήντα του χρόνια παντρεύτηκε για δεύτερη φορά μια εικοσάχρονη, αναφέρει στην πέτρα εισόδου οίκου ηλικιωμένων (ΚΑΠΗ θα λέγαμε σήμερα) σκαλισμένη: «Κανένας δεν είναι τόσο γέρος, ώστε να νομίζει πως δεν μπορούσε να ζήσει για κάποιο χρόνο ακόμα».
"google ad"
Αλλά πριν από τον Κικέρωνα, το είπε ο Ευριπίδης: «Ην εγγύς έλθει θάνατος, ουδείς βούλεται θνήσκειν».
Λέει ο Μπέκετ: «Η ζωή δεν αξίζει τον κόπο να ζήσεις. Η ζωή δεν αξίζει τον κόπο ούτε να την εγκαταλείψεις!».
Το «ου γαρ έρχεται μόνον» το είπε ο Χιώτης ποιητής Λυκίμνιος και συνεχίζει «το γαρ πεός αργόν επί μηροίς επικρέμεται, οίδα κοκκίζειν αλλ’ ουκέτι δύναμαι”.
Ο αρχαίος φιλόσοφος Μίμνερμος, αποκαλεί το γήρας «άτιμον», με την έννοια ότι δεν του αποδίδονται τιμές από τους νέους.
Στο πρώτο βιβλίο της «Πολιτείας» του Πλάτωνα (που είναι το πρώτο σε σημασία και το δεύτερο σε έκταση έργο του φιλοσόφου, συζητεί ο Σωκράτης με τον κατάκοιτο γέροντα, φίλο και μαθητή του Κέφαλο, στο σπίτι του τελευταίου στον Πειραιά.
Ο Σωκράτης τον ρωτά πως τα πάει στα γεράματα, που είναι τόσο δύσκολη ηλικία. Ο άξιος μαθητής του άξιου δασκάλου του απαντάει πως είναι ευχαριστημένος και πως δεν βρίσκει τα γηρατειά ιδιαίτερα δύσκολη ηλικία. Προσθέτει ακόμη πως δεν είναι τα γηρατειά με τα «συνοδευτικά τους» που κάνουν τους ανθρώπους γκρινιάρηδες, αλλά ο χαρακτήρας τους, έτσι ώστε τα νιάτα και τα γεράματα για όσους δεν είναι «κόσμιοι και εύκολοι» είναι το ίδιο δυσβάσταχτα.
Ο δάσκαλος θέλγεται από την απάντηση του σώφρονα γέροντα και τον «σκαλίζει» για να συνεχίσει. Του λέει πως ο κόσμος πιστεύει ότι υπομένει εύκολα τα γηρατειά, επειδή είναι πλούσιος (πράγματι ο Κέφαλος ήταν ευπορος βιομήχανος, άλλοτε Σικελός ρήτορας, που με σύσταση του ίδιου του Περικλή ήρθε ως μέτοικος στην Αττική, ο πατέρας του γνωστού Λυσία). Αυτός απαντάει ότι ο κόσμος δεν έχει και πολύ δίκιο και πως κατά την γνώμη του στην περίπτωση αυτή ισχύει, ότι είπε κάποτε ο Θεμιστοκλής…
Μια φορά, λέει, ένας Σερίφιος προσπαθούσε να μειώσει το Θεμιστοκλή, λέγοντάς του ότι δεν είναι η αξία του η πραγματική που τον ανέδειξε, αλλά η σπουδαία πατρίδα του, η Αθήνα. Και εκείνος του αποκρίθηκε: Ούτε εγώ αν ήμουν από τη Σέριφο, θα γινόμουν ονομαστός ούτε συ, αν ήσουν από την Αθήνα. Δηλαδή, τηρουμένων των αναλογιών, ούτε ο εύκολος χαρακτήρας θα υπέμενε αγόγγυστα γεράματα και φτώχεια μαζί, ούτε ο δύστροπος θα ήταν ευχαριστημένος στα γηρατειά, αν είχε πλούτη.
Κατά φιλοσοφική άποψη, γνωστή είναι η διάκριση της ανθρώπινης ζωής σε τρεις περιόδους: της προετοιμασίας, της πλήρους απόδοσης και της παραίτησης, μολονότι παρόμοια διάκριση δεν νοείται ως επιβάλλουσα στεγανά: η ωριμότητα επέρχεται πρώιμα ή όψιμα, και η δράση ανακόπτεται ενωρίς ή αργά, κατά την ιδιοσυγκρασία κάθε προσώπου ή ανάλογα προς τις συνθήκες της παρουσίας του στο βιολογικό, το κοινωνικό ή το πνευματικό επίπεδο.
Οι όροι , ηλικιωμένος, γήρας, τρίτη ηλικία, παραμένουν ασαφείς και παρόλο που δεν υπάρχει αυστηρώς καθορισμένο βιολογικό όριο, το 65ο έτος θεωρείται συνήθως το μεταίχμιο της μετάβασης στην τρίτη ηλικία. Ο Γερμανός Otto con Bismarck το 1889 καθιέρωσε αυθαίρετα το 65ο έτος της ηλικίας ως απαραίτητο κριτήριο για οικονομικές παροχές από τα κοινωνικά ασφαλιστικά συστήματα (συντάξεις, εφάπαξ, χρηματικά βοηθήματα κ.α.) προς τους εργαζόμενους. Για τον ίδιο λόγο οι ΗΠΑ υιοθέτησαν το 65ο έτος της ηλικίας το 1935. Έτσι άρχισε να γεννιέται ο ορισμός του ηλικιωμένου τρίτης ηλικίας, δηλαδή του ατόμου των 65 ετών και άνω.
Σήμερα αναγνωρίζεται ότι είναι δύσκολο να δοθεί ικανοποιητικός ορισμός στον ετερογενή πληθυσμό των ηλικιωμένων, επειδή η βιολογική με τη χρονολογική ηλικία παρουσιάζουν μεταξύ τους διακρίσεις. Άτομα 80 και άνω χαρακτηρίζονται ως πολύ ηλικιωμένα. Με βάση τον WHO τα έτη 76-90 αντιστοιχούν στην 4η ηλικία και πάνω από 90 στην 5η ηλικία. Επίσης ως πραγματικά υπερήλικες (aged) χαρακτηρίζονται οι πάνω των 75 ετών , ενώ ως νεότεροι υπερήλικες (young old) οι μεταξύ 65-74 ετών.
Εξάλλου ο WHO μετά το συνέδριο του Κιέβου το 1964 όρισε τα άτομα ηλικίας 60-74 ετών σαν ηλικιωμένα (personnes agees), εκείνα με ηλικία 75-89 ετών σαν γέροντες και εκείνα που έχουν ηλικία άνω των 90 ετών σαν «μεγάλους γέροντες». Άτομα 98 και άνω λέγονται Centenarians (αιωνόβιοι).
Το 1982 στη Βιέννη ψηφίζεται από τα κράτη – μέλη του Ο.Η.Ε. ο καταστατικός χάρτης των ηλικιωμένων, μέσω του οποίου εκφράζεται η ευθύνη του κάθε κράτους στα πλαίσια των παραδοσιακών του δομών και πολιτιστικών αλλαγών, να προβεί στην εφαρμογή και στη διαμόρφωση πολιτικής για τους ηλικιωμένους πολίτες του, πάνω σε θέματα που αφορούν την ασφάλεια, την ευημερία και την προαγωγή δραστηριοτήτων τους.
Η συνεχής αύξηση του πληθυσμού των μεγάλων ηλικιών τα τελευταία χρόνια μας φέρνει όλο και συχνότερα μπροστά σε ηλικιωμένους ασθενείς. Το γεγονός αυτό υπαγορεύει την επιτακτική ανάγκη για γνώση των χαρακτηριστικών του γηράσκοντος οργανισμού ώστε η ιατρική και νοσηλευτική προσέγγιση και φροντίδα να είναι προσαρμοσμένη στα κατάλληλα πλαίσια.
Οποιοσδήποτε ασχολείται στο χώρο της υγείας πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένος στις ιδιαιτερότητες της τρίτης ηλικίας, διότι αυτές περιλαμβάνουν τη λήψη του ιστορικού, την κλινική εικόνα, τις εργαστηριακές εξετάσεις, τη θεραπεία, αλλά και την ειδική περίθαλψη (υποστήριξη) που απαιτείται (χρονίως πάσχοντες κ.λ.π.) και το ψυχολογικό προφίλ.
Είναι γενικά παραδεκτό ότι δεν υπάρχει μια και ενιαία ψυχολογία της μεγάλης ηλικίας που να έχει γενική ισχύ, αν και η έρευνα στον τομέα αυτό συνεχίζεται. Δεν είναι δυνατό να καθορισθούν συγκεκριμένα χρονικά σημεία στα οποία ο άνθρωπος φτάνει στο ύψιστο σημείο βιολογικής ανάπτυξης και στην πλήρη ανάπτυξη ικανοτήτων και επιδόσεων στην προσωπική και κοινωνική δραστηριότητά του. Βέβαια έχει διαπιστωθεί ότι οι νοητικές επιδόσεις του ενήλικα δεν σχετίζονται μόνο με την ηλικία, αλλά σε υψηλό βαθμό με τη σχολική μόρφωση, το επάγγελμα, την εξάσκηση σε διάφορα θέματα και την κατάσταση της υγείας του. Πάντως με την πάροδο της ηλικίας αισθητά υποχωρούν οι ικανότητες της πρόσφατης (βραχύχρονης) μνήμης, της παρατηρητικότητας, της προσαρμογής σε νέες συνθήκες και καταστάσεις και της αφηρημένης λογικής. Η ηλικία δεν είναι ο μόνος καθοριστικός παράγοντας για την ικανότητα στη μάθηση και για την αλλαγή στη συμπεριφορά, αφού σπουδαιότατο ρόλο διαδραματίζουν σωματικοί, ψυχικοί συναισθηματικοί, κοινωνικοί, παιδαγωγικοί παράγοντες και γενικώς οι συνθήκες της ζωής. Κεντρικοί άξονες της κοινωνικής ζωής των ενηλίκων είναι η οικογένεια, το επάγγελμα και ο ελεύθερος χρόνος και με την είσοδο στο γήρας σημαντικό ψυχολογικό πρόβλημα είναι η προσαρμογή του ατόμου στην αποχώρηση από το επάγγελμα. Σημειώνεται ότι το πρόβλημα αυτό δεν σχετίζεται μόνο με την αποχώρηση, αλλά και με το νέο ρόλο που αναγκάζεται αν αναλάβει το άτομο. Ο νέος αυτός ρόλος επηρεάζεται από την προηγούμενη ιδιαίτερη επαγγελματική θέση, την οικονομική κατάσταση, τις μελλοντικές προοπτικές και το επίπεδο της υγείας. Ταύτιση του ατόμου με την επαγγελματική του δραστηριότητα δυσκολεύει πολύ την αποχώρηση από την ενεργό δράση και προβληματίζει έντονα τον ενδιαφερόμενο. Γνωστή είναι η φράση «η δουλειά τον κρατάει στην ζωή ακμαίο». Ύπαρξη αναπτυγμένης νοημοσύνης και πολύπλευρων ενδιαφερόντων βοηθούν πολύ στην ομαλή αποχώρηση χωρίς κλυδωνισμούς και συμβάλλουν στην ευκολότερη προσαρμογή. Στην προσαρμογή αυτή βοηθάει πολύ και το κοινωνικό περιβάλλον όταν δεν εκδηλώνει στον ηλικιωμένο υποτιμητικές στάσεις και συμπεριφορές περιθωριοποίησης και αχρήστευσης, δίνοντας βάρος στη λέξη γέρος. Έχει παρατηρηθεί ότι η λεγόμενη εθελούσια έξοδος από το επάγγελμα διευκολύνει τα μέγιστα την προσαρμογή στη νέα κατάσταση. Βέβαια σήμερα για διάφορους λόγους προωθείται η παράταση της επαγγελματικής δραστηριότητας, δηλαδή προωθείται η λεγόμενη ενεργός γήρανση και είναι η σύγχρονη αντίληψη.
Στην Ευρώπη, από το 2012 ο εργασιακά ενεργός πληθυσμός της άρχισε να συρρικνώνεται, ενώ, αντίθετα, ο πληθυσμός άνω των 60 ετών θα αυξάνεται κατά περίπου δύο εκατομμύρια άτομα ετησίως. Όπως προβλέπεται μάλιστα από τη Eurostar, ως το 2030 ο εργασιακά ενεργός πληθυσμός θα έχει πιθανώς μειωθεί κατά 20,8 εκατομμύρια άτομα (6,8%).
Πέραν του δημογραφικού προβλήματος, όμως, ιδιαιτέρως σημαντική είναι η προστιθέμενη αξία που προσφέρει σε κάθε εργασιακό περιβάλλον η διακράτηση του έμπειρου και ηλικιακά ώριμου προσωπικού. Άλλωστε ήδη από το 1999 έχουν συμπεριλάβει οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις στις κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση ανάλογες πολιτικές και κίνητρα, χωρίς προφανώς η υψηλή προτεραιότητα που χαρακτηρίζει την ανάγκη αυτή να έχει γίνει επαρκώς αντιληπτή.
Όμως και η πολυετής έρευνα του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας για της «Στρατηγικές Ενεργού Γήρανσης στους χώρους της Εργασίας» επισημαίνει και προειδοποιεί ότι πέρα από τους λόγους της αναμενόμενης μείωσης του εργατικού δυναμικού, αποτελεί ανεπίτρεπτη σπατάλη η στέρηση κάθε εργασιακού χώρου από την εμπειρία, τις δεξιότητες και τη γνώση του ηλικιακά ώριμου προσωπικού.
Στην ηλικία των 60-70 ετών και μετά, ο κύκλος της ατομικής εξέλιξης και ζωής πλησιάζει στην ολοκλήρωσή του. Είναι φανερές πλέον οι αλλαγές στο σώμα (μείωση σωματικών δυνάμεων, ενοχλήσεις από το κυκλοφορικό σύστημα, δυσπραγία των αισθητήριων οργάνων, δυσκολίες στη λήψη τροφής, διαταραχές του ύπνου κ.λ.π.). Έκδηλη είναι η δυσλειτουργία του εγκεφάλου και οι αλλαγές στην προσωπικότητα. Η έναρξη αυτών των ανεπιθύμητων φαινομένων ποικίλλει αρκετά, όπως και η μείωση της λειτουργικής ικανότητας.
Η γεροντική ηλικία χαρακτηρίζεται από διαταραχές της υγείας, έκπτωση και μείωση της ενεργητικότητας και των ικανοτήτων, ενώ εκδηλώνεται αγωνία και τάση για εξασφάλιση. Η ικανότητα αλλαγής και προσαρμοστικότητας μειώνεται (δύσκαμπτα άτομα) και εμφανίζεται δυσκολία στην απαγκίστρωση του ατόμου από το συνήθη τρόπο σκέψης και δράσης. Υπάρχει μεγαλύτερη δειλία μπροστά σε έστω και μηδαμινούς κινδύνους και έντονη αναζήτηση ασφάλειας και προστασίας από κάθε πηγή. Τα δύο φύλλα συμφωνούν στα ενδιαφέροντά τους σε αντίθεση με ότι συμβαίνει στην εφηβεία. Οι γέροι γονείς επιδιώκουν να μένουν ξεχωριστά, αλλά όχι μακριά από τα παιδιά του. Η έλλειψη ασχολίας και η πλήξη ενισχύει τα συναισθήματα μοναξιάς. Αν και όλοι οι γέροι δεν χαρακτηρίζονται από τα προαναφερθέντα γνωρίσματα, εντούτοις η λανθασμένη στάση του κοινωνικού περίγυρου αναγκάζει τους υπερήλικες σε αντίστοιχη συμπεριφορά και ανώμαλη προσαρμογή. Επιβεβαιώνεται έτσι η άποψη ότι η γεροντική ηλικία είναι πρωταρχικά κοινωνική συνάρτηση.
Η μελέτη της γήρανσης έχει εστιάσει μεγάλο ενδιαφέρον κατά τα τελευταία κυρίως χρόνια. Η επικέντρωση της μελέτης αφορά στην απόκτηση γνώσεων πάνω στην αιτιολογία των φυσιολογικών και βιολογικών μεταβολών που συνοδεύουν την αύξηση της ηλικίας στον άνθρωπο και στους μηχανισμούς πρόκλησή της.
Λειτουργική ικανότητα στη διάρκεια της ζωής
Με τη γήρανση επέρχονται μεταβολές σε επίπεδο λειτουργία των και οργάνων και σε επίπεδο μηχανισμών ομοιοστατικής ρύθμισης των φυσιολογικών λειτουργιών του οργανισμού. Η (φυσιολογική) γήρανση είναι μια αργή και αναπόφευκτα μη αντιστρεπτή πορεία λειτουργικών αποκλίσεων και εμφανίζεται ή επιταχύνεται μετά από κάποια χρονική στιγμή κατά τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, οδηγώντας σε συνεχώς αυξανόμενη μείωση του ιδανικού επιπέδου ομοιόστασης σε όλες τις λειτουργικές εκφράσεις του οργανισμού και σε όλα τα επίπεδα (μοριακό, κυτταρικό, επίπεδο ιστών κα οργάνων).
Ο ασχολούμενος με τη φυσιολογία της γήρανσης αντιμετωπίζει συχνά το πρόβλημα του διαχωρισμού μεταβολών των φυσιολογικών λειτουργιών που προοδευτικά συνοδεύουν τη γήρανση και εκείνων που φανερώνουν και κάποια σημαντική παθολογική εκτροπή ειδικά στην πολύ προχωρημένη ηλικία.
Υπάρχει μεγάλη μεταβλητότητα μεταξύ των ατόμων στην εμφάνιση χρονικά αυτών των μεταβολών και αυτό αποτελεί ουσιώδες εμπόδιο στη χρησιμοποίηση κωδικοποιημένης ταξινόμησης της χρονολογικής εμφάνισης των μεταβολών που σχετίζονται με τη γήρανση. Έτσι δικαιολογείται η λαϊκή έκφραση ότι κάποιος είναι τόσο ηλικιωμένος ή τόσο νεαρό όσο το αισθάνεται.
Κατά μια άποψη, η γήρανση είναι αποτέλεσμα της επέλευσης του τέλους της ανάπτυξης του οργανισμού.
Κατά άλλη άποψη η γήρανση είναι αποτέλεσμα προοδευτικής μείωσης της επάρκειας των φυσιολογικών λειτουργιών του οργανισμού με την πάροδο της ηλικίας. Η μείωση αυτή δεν έχει τον ίδιο ρυθμό ή μέγεθος σε όλα τα άτομα ούτε σε όλα τα όργανα του ίδιου ατόμου. Εξάλλου είναι γνωστό ότι για μερικές λειτουργίες η ρύθμιση του οργανισμού είναι αρκετά αργή και μόνον αφού οι λειτουργικές αποκλίσεις έχουν προχωρήσει σε μεγάλο βαθμό. Παράδειγμα είναι η αρτηριοσκλήρωση της οποίας οι συνέπειες φαίνονται κατά τη μέση ή μεγάλη ηλικία, ενώ οι αντίστοιχες μεταβολές στα αγγεία αρχίζουν από τη νεαρή ηλικία (βλ. παρακάτω: αγγειακή ηλικία).
Η ηλικία συνοδεύεται και από μεταβολή του ρυθμού του μεταβολισμού που δίνει το μέτρο της ποσοτικής εκτίμησης αυτού στον οργανισμό. Ο μεταβολισμός αντανακλά όλες τις χημικές αντιδράσεις του συνόλου των κυττάρων του σώματος. Περίπου 55% της ενέργειας από τις καύσεις των θρεπτικών ουσιών, μετατρέπεται σε θερμότητα. Μόνο το 25% (ή λιγότερο) χρησιμοποιείται τελικά από τα λειτουργικά συστήματα των κυττάρων (το 75% χάνεται ως θερμότητα). Λογικό λοιπόν είναι να αντιπροσωπεύεται ο ρυθμός μεταβολισμού από το ρυθμό απελευθέρωσης θερμότητας κατά τη διάρκεια των χημικών αντιδράσεων. Εξάλλου επειδή το 95 % της ενέργειας που καταναλώνεται προέρχεται από την ένωση των στοιχείων της θρέψης με το οξυγόνο , ο ρυθμός μεταβολισμού μπορεί να εκτιμηθεί με πολύ καλή ακρίβεια με βάση το ρυθμό κατανάλωσης σε οξυγόνο.
Η γήρανση, με την προοδευτική μείωση της βιολογικής ικανότητας και επάρκειας του οργανισμού, δημιουργεί μη αναστρέψιμες μεταβολές στα διάφορα συστήματα. Από όλες όμως τις μεταβολές της ηλικίας, οι παθήσεις του νευρικού συστήματος έχουν πολύ καθοριστική σημασία για την ποιότητα ζωής τον ατόμων, δεδομένου ότι τα νευρικά κύτταρα σταματούν πολύ γρήγορα να πολλαπλασιάζονται. Αν ένας σημαντικός αριθμός κυττάρων νεκρωθεί πρώιμα έχει σαν αποτέλεσμα λειτουργικές δυσκολίες που θα εκδηλωθούν σε διαφορετικό χρόνο ανάλογα με τον παράγοντα ασφαλείας, δηλαδή ένα προστατευτικό αριθμό κυττάρων που θα έχουν νεκρωθεί για να εμφανισθούν συμπτώματα. Αυτός ο παράγοντας ασφαλείας εκφράζει και το βαθμό πλαστικότητας του κεντρικού νευρικού συστήματος. Βέβαια, η γήρανση, όπως αναφέρθηκε, δεν είναι ίδια για όλους και στο ίδιο άτομο και τα όργανα και οι λειτουργίες δεν προσβάλλονται ταυτόχρονα και ομοιόμορφα από τις διεργασίες του γήρατος.
Η γήρανση όμως του εγκεφάλου είναι καθοριστική για την περαιτέρω βιολογική εξέλιξη του ατόμου και είναι αυτή που θα οδηγήσει στην τελική ευθεία δηλαδή την άνοια.
Επιγραμματικά ο ιερός Χρυσόστομος λέγει: «πολιά σφριγώσα και γήρας ακμάζον· κεχάλαστο ο τόνος της σαρκός, νενεύρωτο ο τόνος της πίστεως» (λευκή κεφαλή γεμάτη σφρίγος και γήρας ακμαίο· έχουν εξαντληθεί οι σωματικές δυνάμεις, αλλά είναι γεμάτη νεύρο η δύναμη της πίστεως). Των έξω πραγμάτων ο γέρων άχρηστος… αλλ’ όταν γηράσωσιν οι εν αρετή διάγοντες, τότε μάλλον χρήσιμοι καθίστανται· ου γαρ σαρκών ευτονία, αλλά πίστεω επίτασις ζητείται»! ( ο γέρος είναι άχρηστος για τις εκτός σπιτιού εργασίες… αλλά όταν γεράσουν οι ενάρετοι άνθρωποι, τότε γίνονται περισσότερο χρήσιμοι· γιατί δεν απαιτείται ισχύς σώματος, αλλά δύναμη πίστεως).
ΠΡΟΣΟΧΗ: ΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ ΔΕΝ ΤΟΥ ΑΠΟΚΑΛΟΥΜΕ ΠΟΤΕ «ΓΕΡΟΥΣ» . ΜΟΝΟ ΜΕΓΑΛΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΣΕ ΗΛΙΚΙΑ.
Σημείωση: ΕΑΝ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΛΘΕΙ ΚΟΝΤΑ, ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΠΕΘΑΝΕΙ.
ΠΗΓΗ: ΓΗΡΙΑΤΡΙΚΗ: Φ ΚΑΙ Δ. ΧΑΝΙΩΤΗΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΙΤΣΑΣ
Για την αντιγραφή και επιμέλεια Χαράλαμπος Γερ. Γεωργιλάς.