Το εμβόλιο που έχει αναπτυχθεί πιο γρήγορα στην παγκόσμια ιστορία, χρειάστηκε τέσσερα χρόνια. Τώρα 100 και πλέον υποψήφια εμβόλια για τον κορονοϊό είναι σε εξέλιξη. Η πρόκληση της ασφάλειας, οι πιθανότητες αποτυχίας και ο ιός με τον οποίο πρέπει να μάθουμε να ζούμε μαζί του.
Ουκ ολίγες είναι οι προσπάθειες που γίνονται παγκοσμίως για την ανάπτυξη εμβολίου για τον κορονοϊό, το οποίο θεωρείται η “γρήγορη διαδρομή” για να επιστρέψει η ανθρωπότητα στην κανονική της ζωή.
Οι δοκιμές ορισμένων εξ αυτών των εμβολίων έχουν ήδη ξεκινήσει, ωστόσο πολλοί είναι αυτοί που εκφράζουν την ανησυχία τους για την κατάληξη που θα έχει αυτός ο αγώνας σπριντ σε συνάρτηση και με την εξέλιξη του ίδιου του ιού.
Γιατί μπορεί να αποτύχει ένα εμβόλιο
Τα εμβόλια είναι απλά στη βάση τους αλλά πολύπλοκα στην πράξη, όπως αναφέρει ο Guardian. Το ιδανικό εμβόλιο προστατεύει από τη μόλυνση, αποτρέπει την εξάπλωσή της και αυτό το κάνει με ασφάλεια. Αλλά κανένα από αυτά δεν επιτυγχάνεται εύκολα, όπως δείχνουν τα χρονοδιαγράμματα εμβολίων.
Πάνω από 30 χρόνια αφότου οι επιστήμονες απομόνωσαν τον ιό HIV, τον ιό που προκαλεί το AIDS, δεν έχουμε εμβόλιο. Ο ιός του δάγκειου πυρετού εντοπίστηκε το 1943, αλλά το πρώτο εμβόλιο εγκρίθηκε μόλις πέρυσι και ακόμη και εν μέσω ανησυχιών ότι έκανε τη μόλυνση χειρότερη σε μερικούς ανθρώπους. Το εμβόλιο που αναπτύχθηκε πιο γρήγορα ποτέ ήταν για την παρωτίτιδα. Χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια.
Οι επιστήμονες έχουν εργαστεί στο παρελθόν για εμβόλια κορονοϊού, οπότε δεν ξεκινούν από την αρχή. Δύο κορονοϊοί έχουν προκαλέσει θανατηφόρες εκδηλώσεις στο παρελθόν, ο Sars και ο Mers, και η έρευνα για τα εμβόλια προχώρησε και για τα δύο. Αλλά κανένα δεν έχει λάβει άδεια, εν μέρει επειδή ο Sars “ξεθύμανε” και ο Mers “χτύπησε” κυρίως στη στη Μέση Ανατολή. Τα διδάγματα που θα αντληθούν θα βοηθήσουν τους επιστήμονες να δημιουργήσουν ένα εμβόλιο για το Sars-CoV-2, αλλά υπάρχουν ακόμη πάρα πολλά να μάθουν για τον ιό.
Μια κύρια ανησυχία είναι ότι οι κορονοϊοί δεν τείνουν να προκαλούν μακροχρόνια ανοσία. Περίπου το ένα τέταρτο των κοινών κρυολογημάτων προκαλείται από ανθρώπινους κορονοϊούς, αλλά η ανοσοαπόκριση εξασθενεί τόσο γρήγορα που οι άνθρωποι μπορούν να μολυνθούν ξανά τον επόμενο χρόνο.
Ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης ανέλυσαν πρόσφατα αίμα από ιαθέντες ασθενείς Covid-19 και διαπίστωσαν ότι τα επίπεδα των αντισωμάτων IgG – εκείνα που είναι υπεύθυνα για ανοσία μεγαλύτερης διάρκειας – αυξήθηκαν απότομα τον πρώτο μήνα της μόλυνσης, αλλά στη συνέχεια άρχισαν να μειώνονται ξανά.
Την περασμένη εβδομάδα, επιστήμονες στο Πανεπιστήμιο Ροκφέλερ της Νέας Υόρκης διαπίστωσαν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που ανάρρωσαν από το Covid-19 χωρίς να πάνε στο νοσοκομείο δεν έκαναν πολλά αντισώματα κατά του ιού.
«Αυτό είναι ιδιαίτερα δύσκολο», δήλωσε ο Stanley Perlman, βετεράνος ερευνητής κορονοϊών στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα. “Εάν η φυσική λοίμωξη δεν σας δίνει τόσο μεγάλη ανοσία, εκτός εάν πρόκειται για σοβαρή λοίμωξη, τι θα κάνει το εμβόλιο; Θα μπορούσε να είναι καλύτερο, αλλά δεν ξέρουμε”. Εάν ένα εμβόλιο προστατεύει μόνο για ένα χρόνο, ο ιός θα είναι μαζί μας για κάποιο χρονικό διάστημα.
Η γενετική σταθερότητα του ιού έχει επίσης σημασία. Μερικοί ιοί, όπως η γρίπη, μεταλλάσσονται τόσο γρήγορα ώστε οι παρασκευαστές εμβολίων πρέπει να κυκλοφορούν νέες συνταγοποιήσεις κάθε χρόνο. Η ταχεία εξέλιξη του HIV είναι ένας σημαντικός λόγος που δεν έχουμε εμβόλιο για την ασθένεια.
Μέχρι στιγμής, ο κορονοϊός Sars-CoV-2 φαίνεται αρκετά σταθερός, αλλά αποκτά μεταλλάξεις, όπως κάνουν όλοι οι ιοί. Ορισμένες γενετικές αλλαγές έχουν εντοπιστεί στις “αιχμές” της πρωτεΐνης του ιού που αποτελούν τη βάση των περισσότερων εμβολίων. Εάν η πρωτεϊνική ακίδα μεταλλάσσεται πάρα πολύ, τα αντισώματα που παράγονται από ένα εμβόλιο θα είναι ξεπερασμένα και ενδέχεται να μην δεσμεύουν τον ιό αρκετά αποτελεσματικά για την πρόληψη της μόλυνσης.
Ο Martin Hibberd, καθηγητής αναδυόμενων μολυσματικών ασθενειών στο London School of Hygiene and Tropical Medicine, ο οποίος βοήθησε στον εντοπισμό ορισμένων από των μεταλλάξεων του ιού, τους χαρακτήρισε «έγκαιρη προειδοποίηση».
Άλλη πρόκληση: να είναι το εμβόλιο ασφαλές
Στη βιασύνη να αναπτυχθεί ένα εμβόλιο – τώρα αναπτύσσονται περισσότερα από 100 – η ασφάλεια πρέπει να παραμείνει προτεραιότητα. Σε αντίθεση με τα πειραματικά φάρμακα για τους σοβαρά άρρωστους, το εμβόλιο θα δοθεί δυνητικά σε δισεκατομμύρια γενικά υγιείς ανθρώπους.
Αυτό σημαίνει ότι οι επιστήμονες θα πρέπει να ελέγχουν εξαιρετικά προσεκτικά για σημάδια επικίνδυνων παρενεργειών. Κατά την αναζήτηση ενός εμβολίου για τον Sars το 2004, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι ένα υποψήφιο προκάλεσε ηπατίτιδα στα κουνάβια. Μια άλλη σοβαρή ανησυχία είναι η «επαγόμενη από αντισώματα ενίσχυση» κατά την οποία τα αντισώματα που παράγονται από ένα εμβόλιο επιδεινώνουν τις μελλοντικές λοιμώξεις. Η επίδραση προκάλεσε σοβαρή πνευμονική βλάβη σε ζώα που έλαβαν πειραματικά εμβόλια τόσο για τον Sars όσο και για τον Mers.
Ο John McCauley, διευθυντής του Παγκόσμιου Κέντρου Γρίπης στο Francis Crick Institute, λέει ότι χρειάζεται χρόνος για να κατανοήσουμε τις ιδιαίτερες προκλήσεις κάθε εμβολίου. «Δεν γνωρίζετε τις δυσκολίες, τις συγκεκριμένες δυσκολίες που θα σας δώσει κάθε εμβόλιο», λέει. “Και δεν έχουμε εμπειρία στον χειρισμό αυτού του ιού ή των συστατικών του ιού.”
Πρέπει να καταλήξουμε με κάτι αλλά τι σημαίνει αυτό;
Κατά πάσα πιθανότητα, ένα εμβόλιο κορονοϊού δεν θα είναι 100% αποτελεσματικό. Αυτά που είναι σε εξέλιξη βασίζονται σε τουλάχιστον οκτώ διαφορετικές προσεγγίσεις, από εξασθενημένους και αδρανοποιημένους ιούς έως τεχνολογίες που λαθρομετατρέπουν τον γενετικό κώδικα στα κύτταρα του παραλήπτη, οι οποίες στη συνέχεια δημιουργούν ακίδες πρωτεΐνης για το ανοσοποιητικό σύστημα για να κάνουν αντισώματα.
Στην ιδανική περίπτωση, ένα εμβόλιο θα δημιουργήσει επίμονα, υψηλά επίπεδα αντισωμάτων για την εξάλειψη του ιού και επίσης “Τ” κύτταρα για την καταστροφή μολυσμένων κυττάρων. Αλλά κάθε εμβόλιο είναι διαφορετικό και σήμερα κανείς δεν ξέρει τι είδους ανοσοαπόκριση είναι αρκετά καλή.
«Δεν γνωρίζουμε καν αν ένα εμβόλιο μπορεί να προκαλέσει ανοσοαπόκριση που θα προστατεύει από μελλοντικές λοιμώξεις», λέει ο David Heymann, ο οποίος ήταν ο επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) στην επιδημία Sars.
Τα πρώτα αποτελέσματα από δύο πρωτοπόρα εμβόλια δείχνουν ότι μπορεί να έχουν κάποια χρήση. Η αμερικανική εταιρεία βιοτεχνολογίας Moderna ανέφερε επίπεδα αντισωμάτων παρόμοια με εκείνα που βρέθηκαν σε ασθενείς που ανάρρωσαν, σε 25 άτομα που έλαβαν το εμβόλιο.
Ένα άλλο εμβόλιο από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης δεν σταμάτησε τους πιθήκους να προσβάλλονται από τον ιό, αλλά φαίνεται να προλαμβάνει την πνευμονία, μια σημαντική αιτία θανάτου ασθενών με κορονοϊούς.
Εάν οι άνθρωποι αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο, τα εμβολιασμένα άτομα θα εξαπλώσουν τον ιό, αλλά είναι λιγότερο πιθανό να πεθάνουν από αυτόν.
Το πόσο καλά λειτουργεί ένα εμβόλιο καθορίζει τον τρόπο χρήσης του. Οπλισμένες με ένα πολύ αποτελεσματικό εμβόλιο που προστατεύει για αρκετά χρόνια, οι χώρες θα μπορούσαν να στοχεύουν στην ανοσία της αγέλης προστατεύοντας τουλάχιστον τα δύο τρίτα του πληθυσμού.
Οι ασθενείς με κορονοϊό μεταδίδουν τον ιό σε άλλους τρεις, κατά μέσο όρο, αλλά εάν δύο ή περισσότεροι είναι ανοσοποιημένοι, το ξέσπασμα θα εξαφανιστεί. Αυτό είναι το καλύτερο σενάριο. Πιθανότατα θα καταλήξουμε σε ένα εμβόλιο, ή έναν αριθμό εμβολίων, που είναι μόνο εν μέρει αποτελεσματικά.
Τα εμβόλια που περιέχουν εξασθενημένα στελέχη του ιού μπορεί να είναι επικίνδυνα για τους ηλικιωμένους, αλλά μπορεί να χορηγούνται σε νεότερα άτομα με πιο ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα για τη μείωση της εξάπλωσης της λοίμωξης.
Εν τω μεταξύ, οι ηλικιωμένοι ενδέχεται να λάβουν εμβόλια που απλώς αποτρέπουν τις λοιμώξεις να μεταδοθούν σε πνευμονία που απειλεί τη ζωή. “Εάν δεν έχετε την ικανότητα να προκαλέσετε ανοσία, πρέπει να αναπτύξετε μια στρατηγική για τη μείωση των σοβαρών αποτελεσμάτων της λοίμωξης”, λέει ο McCauley.
Ωστόσο, τα μερικώς αποτελεσματικά εμβόλια έχουν τα δικά τους προβλήματα: ένα εμβόλιο που δεν σταματά την αναπαραγωγή του ιού μπορεί να ενθαρρύνει την ανάπτυξη ανθεκτικών στελεχών, καθιστώντας το εμβόλιο περιττό.
Ο ιός ήρθε για να μείνει;
Η απλή απάντηση είναι ναι. Οι ελπίδες για την εξάλειψη του ιού ξεκινούν με ένα εμβόλιο, αλλά δεν τελειώνουν εκεί. «Εάν και όταν έχουμε ένα εμβόλιο, αυτό που παίρνετε δεν είναι ουράνιο τόξο και μονόκεροι», λέει ο Larry Brilliant, Διευθύνων Σύμβουλος της Pandefense Advisory, ο οποίος ηγήθηκε του προγράμματος εξάλειψης της ευλογιάς του ΠΟΥ. “Εάν είμαστε αναγκασμένοι να επιλέξουμε ένα εμβόλιο που παρέχει μόνο ένα χρόνο προστασίας, τότε είμαστε καταδικασμένοι να καταστήσουμε το Covid ενδημικό, μια μόλυνση που είναι πάντα μαζί μας”.
Ο ιός θα είναι ακόμα δύσκολο να “δαμαστεί” με ένα εμβόλιο που διαρκεί χρόνια.
“Θα είναι πιο δύσκολο να απαλλαγούμε από το Covid από την ευλογιά”, λέει ο Brilliant. Με την ευλογιά ήταν τουλάχιστον σαφές ποιος είχε μολυνθεί, ενώ τα άτομα με κορονοϊό μπορούν να το διαδώσουν χωρίς να το γνωρίζουν. Ένα ακανθώδες πρόβλημα είναι ότι όσο η λοίμωξη μαίνεται σε μια χώρα, όλα τα άλλα έθνη βρίσκονται σε κίνδυνο.
Όπως είπε ο David Salisbury, πρώην διευθυντής ανοσοποίησης στο Τμήμα Υγείας της Βρετανίας: «Αν δεν έχουμε διαθέσιμο εμβόλιο σε απίστευτες ποσότητες που θα μπορούσαν να χορηγηθούν εξαιρετικά γρήγορα σε όλες τις κοινότητες στον κόσμο, θα έχουμε κενά στην άμυνα μας στα οποία ο ιός μπορεί να συνεχίσει να κυκλοφορεί”.
Ή όπως το θέτει ο Brilliant, ο ιός θα κάνει «πινγκ πονγκ μπρος-πίσω στο χρόνο και τη γεωγραφία».
Μία πρόταση του Gavi, της συμμαχίας για το εμβόλιο, είναι να ενισχυθεί η διαθεσιμότητα εμβολίων σε όλο τον κόσμο μέσω μιας «προωθημένης δέσμευσης της αγοράς». Και ο Brilliant πιστεύει ότι ένα είδος παγκόσμιας συμφωνίας πρέπει να γίνει τώρα. «Πρέπει να απαιτήσουμε, τώρα, ένα παγκόσμιο συνέδριο για το τι πρόκειται να κάνουμε όταν παίρνουμε ένα εμβόλιο ή αν δεν το κάνουμε», λέει.
«Εάν η διαδικασία λήψης εμβολίου, η δοκιμή, η απόδειξη, η παρασκευή του, ο προγραμματισμός για την παράδοσή του και η δημιουργία προγράμματος εμβολίων σε όλο τον κόσμο, αν αυτό θα διαρκέσει όσο νομίζουμε, ας αρχίσουμε να το σχεδιάζουμε τώρα. ”