Πώς η αυτοπεποίθηση, η επιφανειακή εικόνα και ο ναρκισσισμός νικούν την ικανότητα – Τι αποκαλύπτει η πολιτική φιλοσοφία του Μακιαβέλι και η σύγχρονη ψυχολογία
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πώς γίνεται άνθρωποι εμφανώς ανεπαρκείς να φτάνουν σε θέσεις εξουσίας; Να ηγούνται κυβερνήσεων, οργανισμών ή επιχειρήσεων, ενώ πιο ικανοί –αλλά λιγότερο «φωνακλάδες»– μένουν στο περιθώριο; Η απάντηση ίσως βρίσκεται σε μια σειρά από σκοτεινούς μηχανισμούς που περιέγραψε με ανατριχιαστική ακρίβεια ο Νικολό Μακιαβέλι ήδη από τον 16ο αιώνα και που σήμερα επιβεβαιώνονται από την επιστήμη της ψυχολογίας.
Στην πραγματικότητα, όπως υποστηρίζει το κανάλι Philosophy Coded, το να είσαι έξυπνος, ηθικός και ικανός όχι μόνο δεν αρκεί για να αποκτήσεις εξουσία – συχνά αποτελεί και εμπόδιο.
Η εξουσία ανήκει σε εκείνον που φαίνεται ικανός, όχι σε εκείνον που είναι
Ο Μακιαβέλι στο περίφημο έργο του Ο Ηγεμόνας παρατηρούσε: «Όλοι βλέπουν τι φαίνεσαι, λίγοι καταλαβαίνουν τι είσαι». Σε μια εποχή όπου η δημόσια εικόνα υπερισχύει της ουσίας, η φράση αυτή αποκτά νέα σημασία. Σύμφωνα με έρευνα του Journal of Management (2017), η αποτελεσματικότητα στην ηγεσία συνδέεται θετικά με τη νοημοσύνη, αλλά μόνο μέχρι έναν δείκτη IQ 120. Πέρα από αυτό, η υψηλή ευφυΐα ενδέχεται να δυσχεραίνει την επικοινωνία και να μειώνει τη δυνατότητα επιρροής.
Η υπέρμετρη νοημοσύνη φέρνει μαζί της αμφιβολίες, ηθικές αναστολές και συναισθηματική επίγνωση — όλα αυτά που σε πολιτικά ή επιχειρηματικά περιβάλλοντα, όπου η απλότητα και η αυτοπεποίθηση κερδίζουν, θεωρούνται αδυναμίες.
Η ψευδαίσθηση της αυτοπεποίθησης και το φαινόμενο Dunning-Kruger
Σύμφωνα με το φαινόμενο Dunning-Kruger, οι λιγότερο ικανοί άνθρωποι υπερεκτιμούν τις ικανότητές τους, ενώ οι ειδικοί είναι πιο επιφυλακτικοί. Έτσι, σε ηγετικές επιλογές, οι πρώτοι φαίνονται πιο σίγουροι –και γι’ αυτό πιο κατάλληλοι– στα μάτια των πολλών.
Έρευνες δείχνουν ότι η αυτοπεποίθηση είναι συχνά πιο πειστική από την αποδεδειγμένη γνώση.
Η στρατηγική της μετριότητας: Πώς η ανικανότητα αναπαράγει τον εαυτό της
Ο Μακιαβέλι σημείωνε: «Ο τρόπος να κρίνεις έναν ηγεμόνα είναι να δεις ποιοι τον περιβάλλουν».
Οι αδύναμοι ηγέτες τείνουν να επιλέγουν ακόμα πιο αδύναμους συνεργάτες ώστε να εξασφαλίσουν την εξουσία τους.
Το αποτέλεσμα είναι η θεσμοποίηση της μετριότητας, με τους ικανούς να αποκλείονται ως απειλή.
Οργανωτικά, αυτό περιγράφεται ως «ομοφυλία», η τάση να περιβαλλόμαστε από ομοίους μας.
Η ανάγκη για βεβαιότητα σε έναν περίπλοκο κόσμο
Η ψυχολογία δείχνει πως όσο πιο ανασφαλείς ή φοβισμένοι νιώθουμε, τόσο περισσότερο έλκομαστε από απλές, βέβαιες απαντήσεις — ακόμη κι αν είναι ψευδείς. Οι ηγέτες που υπόσχονται «εύκολες λύσεις» αποκτούν φανατικό κοινό. Οι ειδικοί, που παραδέχονται την πολυπλοκότητα, θεωρούνται αναποφάσιστοι ή αδύναμοι.
Ο ηθικός άνθρωπος σε μειονεκτική θέση
Ίσως το πιο ενοχλητικό εύρημα έρχεται από την ίδια την πολιτική θεωρία του Μακιαβέλι: «Πρέπει να μάθει να μην είναι καλός όποιος θέλει να κρατήσει την εξουσία». Οι ανήθικοι έχουν πλεονεκτήματα — υπόσχονται χωρίς πρόθεση να τηρήσουν, εξαπατούν χωρίς ενοχές και εκμεταλλεύονται φόβους που οι ηθικοί αρνούνται να αγγίξουν. Οι ειλικρινείς, ακόμη και αν είναι ικανοί, αργούν ή διστάζουν. Οι αναίσχυντοι δρουν.
Μπορούμε να αντιστρέψουμε την πορεία;
Η απάντηση είναι θετική, αλλά απαιτεί θεσμικό σχεδιασμό και προσωπική καλλιέργεια. Ορισμένα περιβάλλοντα (όπως η ιατρική ή η μηχανική) διαθέτουν δομές που αποκαλύπτουν γρήγορα την ανικανότητα. Εκεί η αλήθεια δεν μπορεί να κρυφτεί πίσω από λόγια. Αντίθετα, πολιτική, διοίκηση και media προσφέρονται για εξαπάτηση.
Η λύση; Δομές λογοδοσίας, ποικιλομορφία σκέψης, θεσμοί διαφάνειας και κυρίως κριτική παιδεία. Όχι μόνο τεχνικές δεξιότητες αλλά φιλοσοφική σκέψη, διανοητική ταπεινότητα και στοχασμός. Όπως έλεγε ο Μακιαβέλι, «Δεν είναι οι τίτλοι που τιμούν τους ανθρώπους, αλλά οι άνθρωποι που τιμούν τους τίτλους».
Σε έναν κόσμο όπου το χάρισμα συχνά νικά την αξία, η κατανόηση αυτών των σκοτεινών μηχανισμών είναι το πρώτο βήμα προς ένα μέλλον που θα επιβραβεύει όχι τον πιο θορυβώδη, αλλά τον πιο ικανό.
Δείτε ολόκληρο το βίντεο:
