Του Παναγιώτη Κωνσταντίνου
Ο Βλαντιμίρ Πούτιν για μια ακόμη φορά, στα πέντε χρόνια της συριακής κρίσης, κατάφερε να αιφνιδιάσει τη Δύση, δημιουργώντας νέα δεδομένα στη διεθνή διπλωματική σκακιέρα. Η Ρωσία ανακοίνωσε τη «μερική αποχώρηση» των δυνάμεων της από τη Συρία, ενώ στη Γενεύη συνεχίζονται οι προσπάθειες για επανέναρξη των ειρηνευτικών συνομιλιών μεταξύ Μπασάρ Αλ Άσαντ και της φιλοδυτικής αντιπολίτευσης, με στόχο τη λύση του γόρδιου δεσμού στη Συρία. Η απόφαση του Πούτιν αναγνωρίστηκε ως μια «θετική κίνηση» προς αυτή την κατεύθυνση, όμως ταυτόχρονα γεννά ερωτήματα για τη στρατηγική του Κρεμλίνου. Γιατί τώρα και τι σηματοδοτεί αυτή η απόφαση;
Η «μερική αποχώρηση» των ρωσικών δυνάμεων έρχεται με τησυμπλήρωση 5 χρόνων από την έναρξη της συριακής κρίσης. Ήταν 15 Μαρτίου του 2011 όταν ξεκίνησαν οι πρώτες μαζικές διαδηλώσεις κατά του Σύρου προέδρου Μπασάρ Αλ Άσαντ. Η καταστολή των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων – που είχαν εξαρχής την υποστήριξη της Δύσης – από το καθεστώς προκάλεσε τη γενίκευση των συγκρούσεων, ενώ την εμφάνισή τους έκαναν και οι τζιχαντιστές, οι οποίοι σε πρώτη φάση μεταπήδησαν κατά κύματα από το Ιράκ στη Συρία. Τότε έκανε και την εμφάνισή του το Ισλαμικό Κράτος, που αν και είχε ξεκινήσει ως παρακλάδι της Αλ Κάιντα στο γειτονικό Ιράκ, στη συνέχεια ανεξαρτητοποιήθηκε και αναδείχθηκε σε κυρίαρχη τζιχαντιστική δύναμη σε όλο τον κόσμο.
Το «κουτί της Πανδώρας» είχε πλέον ανοίξει.Καθεστωτικές δυνάμεις (αλαουίτες – σιίτες), αντάρτες της αντιπολίτευσης (φιλοδυτικοί και σουνίτες), τζιχαντιστές (Ισλαμικό Κράτος και Μέτωπο Αλ Νούσρα) και Κούρδοι πρωταγωνιστούν στα πεδία των μαχών της Συριας. Πάντα υπό το βλέμμα και την κατά περίπτωση υποστήριξη των μεγάλων δυνάμεων (ΗΠΑ, ΕΕ και Ρωσίας) αλλά και των περιφερειακών δυνάμεων (Σαουδική Αραβία, Ιράν, Τουρκία). Σε πέντε χρόνια, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ, πάνω από 270.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί στη Συρία, με τις ακτιβιστικές οργανώσεις ναανεβάζουν τον αριθμό των θυμάτων έως και σε 450.000. Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί προκαλώντας μια προσφυγική κρίση, που όμοιά της είχε να δει ο κόσμος από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στη Γενεύη έχει ήδη ξεκινήσει ο νέος γύρος έμμεσων διαπραγματεύσεων υπό την αιγίδα του ΟΗΕ μεταξύ του καθεστώτος του Μπασάρ Αλ Άσαντ – που από την αρχή είχε τη στήριξη της Ρωσίας – και της φιλοδυτικής αντιπολίτευσης. Σε αυτό πλαίσιο έχει αποφασιστεί εκεχειρία από τις 27 Φεβρουαρίου, η οποία δεν περιλαμβάνει τις συγκρούσεις με τους τζιχαντιστές (Ισλαμικό Κράτος και Μέτωπο Αλ Νούσρα). Παρά τις ελπίδες που γέννησε η εκεχειρία το χάσμα μεταξύ του καθεστώτος και της αντιπολίτευσης παραμένει και μέχρι τώρα μοιάζει αγεφύρωτο: Την ώρα που οι εκπρόσωποι της αντιπολίτευσης θέτουν ως όρο την παραίτηση του Άσαντ, οι εκπρόσωποι του Σύρου προέδρου αρνούνται να συζητήσουν αυτό το ενδεχόμενο. Ένα από τα σενάρια που εξετάζεται σοβαρά, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, είναι αυτό του ομοσπονδιακού κράτους, με διατήρηση της ακεραιότητας της Συρίας και μεγάλη αυτονομία σε τοπικές διοικήσεις.
Εξαρχής το μέλλον του Άσαντ στην εξουσία εμφανιζόταν από όλες τις πλευρές ως το βασικό πρόβλημα. Η Δύση επιθυμούσε την απομάκρυνσή του, η Ρωσία απέρριπτε αυτό το ενδεχόμενο, υπογραμμίζοντας πως μόνο ο συριακός λαός μπορεί να αποφασίσει για το ποιος θα βρίσκεται στην εξουσία. Η άνοδος του Ισλαμικού Κράτους όμως ενίσχυσε τη θέση του Άσαντ, καθώς ο πρόεδρος της Συρίας εμφανίζεται πλέον ως η μοναδική εναλλακτική ενάντια στους τζιχαντιστές, οι οποίοι απομόνωσαν και τους αντάρτες της αντιπολίτευσης στα πεδία των μαχών. Οι δυνάμεις του Μπασάρ Αλ Άσαντ, μαζί με τους Κούρδους της Συρίας, και την υποστήριξη των ρωσικών αεροπορικών δυνάμεων έχουν επιτύχει το τελευταίο διάστημα σημαντικές νίκες αναγκάζοντας τους μαχητές του Ισλαμικού Κράτους σε σημαντική υποχώρηση.
Όμως ξαφνικά η Μόσχα προχώρησε σε μια απρόσμενη στροφή. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσε τη «μερική ποχώρηση» των ρωσικών δυνάμεων από τη Συρία, στέλνοντας μηνύματα προς κάθε κατεύθυνση και διαμορφώνοντας νέα δεδομένα, κυρίως σε διπλωματικό επίπεδο. Αξίζει πάντως να σημειωθεί πως η Ρωσία έκανε λόγο για «μερική αποχώρηση» και πρόκειται για «ανακοίνωση αποχώρησης» και όχι «αποχώρηση», χωρίς κανείς να γνωρίζει πότε και πως ακριβώς αυτή η διαδικασία θα μπορούσε να ολοκληρωθεί. Επίσης η Ρωσία διατηρεί την αεροπορική και τη ναυτική της βάση στη Συρία, όπως και τους αντιαεροπορικούς πυραύλους που παραχώρησε στο καθεστώς του Μπασάρ Αλ Άσαντ. Η Ρωσία σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται να εγκαταλείψει τα συμφέροντά της στη Συρία, ωστόσο η απόφασή της στέλνει κάποια μηνύματα και εξυπηρετεί συγκεκριμένους σκοπούς.
Ο Κωνσταντίνος Φίλης, Διευθυντής Ερευνών Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου, μιλώντας στο tvxs.gr εξηγεί τους λόγους που οδήγησαν τη Ρωσία σε αυτή την κίνηση, τις επιδιώξεις του Κρεμλίνου και τα μηνύματα που στέλνει:
Μήνυμα Πρώτο: Χρονοδιάγραμμα και επίτευξη του στόχου…
Όταν η Ρωσία ξεκίνησε τη στρατιωτική επέμβαση στη Συρία, επίσημα είχε ανακοινώσει πως οι επιχειρήσεις θα διαρκούσαν τέσσερις μήνες και πως σε αυτό το χρονικό διάστημα θα είχαν εκπληρωθεί οι στόχοι της. «Το είχαν ανακοινώσει και φαίνεται να μένουν πιστοί στο χρονοδιάγραμμα. Η απόφασή τους έρχεται ως επιβεβαίωση της αρχικής εκτίμησης τους», σημειώνει ο κ. Φίλης και προσθέτει: «Η Ρωσία πέτυχε το σκοπό της στον βαθμό που αυτός ήταν η ισχυροποίηση του καθεστώτος του Μπασάρ Αλ Άσαντ. Πριν από την επέμβαση της Ρωσίας το καθεστώς του Άσαντ υποχωρούσε εδαφικά, συνεχώς και ανησυχητικά. Το σκηνικό άλλαξε μετά τη ρωσική επέμβαση. Στη ουσία ο Άσαντ τα πρώτα χρόνια του πολέμου κατάφερε να διατηρηθεί στην εξουσία με τη βοήθεια του Ιράν και της Χεζμπολάχ του Λιβάνου. Από τον Σεπτέμβρη (σημ: μετά την επέμβαση της Ρωσίας) ο Άσαντ ενισχύθηκε και διπλωματικά και εδαφικά. Οι Δυτικοί δεν τον δέχονταν ούτε ως μέρος της διαπραγμάτευσης, σήμερα ωστόσο η στάση τους έχει αλλάξει.
Ως προς την εξουδετέρωση του Ισλαμικού Κράτους αυτός μπορεί να μην έχει επιτευχθεί, ωστόσο είναι γεγονός πως σήμερα σε σχέση με τον περασμένο Σεπτέμβριο είναι πιο αποδυναμωμένο. Επίσης με την επέμβασή της ισχυροποιήθηκε διπλωματικά και η ίδια η Ρωσία. Αν δεν είχε στρατιωτική παρουσία στη Συρία πιθανότατα να μη μιλούσε κάθε εβδομάδα ο Κέρι (υπ. Εξωτερικών ΗΠΑ) με τον Λαβρόφ (υπ. Εξωτερικών Ρωσίας) και ο Ομπάμα με τον Πούτιν»
Μήνυμα Δεύτερο: Απάντηση σε Ευρωπαίους για το προσφυγικό…
Όπως υπογραμμίζει ο Κωνσταντίνος Φίλης πολλοί ευρωπαίοι ηγέτες υποστήριζαν το τελευταίο διάστημα πως οι αεροπορικές επιθέσεις της Ρωσίας ενισχύουν τις προσφυγικές ροές. Μάλιστα ορισμένοι την κατηγορούσαν πως αυτός ήταν και ένας από τους στόχους της επέμβασης της Ρωσίας, υποστηρίζοντας πως ήθελε να δημιουργήσει πιέσεις στην Ευρώπη, η οποία καλείται να διαχειριστεί την προσφυγική κρίση. «Με την ανακοίνωση της αποχώρησής της η Ρωσία αφαιρεί ένα επιχείρημα από τους Ευρωπαίους, που υποστήριζαν πως η επέμβασή της είχε ως στόχο να πολλαπλασιάζει τις προσφυγικές ροές προς την Ευρώπη», σημειώνει ο κ. Φίλης.
Μήνυμα Τρίτο: Σημαντική η ενίσχυση του Άσαντ, αλλά με μέτρο…
Η παρέμβαση της Ρωσίας στη Συρία ενίσχυσε σε μεγάλο βαθμό τον Μπασάρ Αλ Άσαντ. Η Μόσχα ενίσχυσε το καθεστώς εδαφικά και κατ’ επέκταση και διπλωματικά. «Αυτό πιθανότατα δημιούργησε μια βεβαιότητα στον Άσαντ, πως μπορεί δηλαδή να είναι ο ισχυρός πόλος της διαπραγμάτευσης. Αυτό τον κατέστησε μη ευέλικτο στις διαπραγματεύσεις με την αντιπολίτευση. Με την κίνησή της η Ρωσία κλονίζει εν μέρει αυτή τη βεβαιότητά του Άσαντ, την πεποίθησή του πως είναι πανίσχυρος και πως διαπραγματεύεται από θέση ισχύος. Έτσι τον οδηγούν να γίνει πιο συμβιβαστικός, πιο ευέλικτος, στις συζητήσεις, γιατί αλλιώς δεν πρόκειται να βρεθεί κάποια λύση», σχολιάζει ο Κωνσταντίνος Φίλης.
Μήνυμα Τέταρτο: Άνοιγμα και προς εναλλακτικές λύσεις
Η απόλυτη ταύτιση με τον Μπασάρ Αλ Άσαντ, βασική γραμμή της Μόσχας μέχρι σήμερα, θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα στο ενδεχόμενο μιας μελλοντικής κατάστασης, στην οποία ο Άσαντ δεν θα είναι μέρος της. «Η απόλυτη ταύτισή της με τον Άσαντ, σε περίπτωση που την επόμενη ημέρα στη Συρία κυρίαρχο θα είναι το σουνίτικο στοιχείο, δεν θα επιτρέπει στη Ρωσία να συνδιαλέγεται και να συναλλάσσεται με το επόμενο καθεστώς. Με αυτή την ανακοίνωση της αποχώρησής της επιδιώκει να ανοίξει το δρόμο στην εξεύρεση ενός κοινού παρονομαστή και με άλλες δυνάμεις μέσα στη Συρία εκτός του Άσαντ. Ήδη το έχει κάνει με τους Κούρδους και νομίζω πως η εκτίμηση του Κρεμλίνου είναι ότι έχει έρθει ο καιρός να το κάνει και με το μετριοπαθές τμήμα των Σουνιτών», αναφέρει ο Κωνσταντίνος Φίλης στο tvxs.gr και προσθέτει:
«Επίσης με την αποστασιοποίησή της αποκτάει και ένα διπλωματικό πλεονέκτημα απέναντι στους υπόλοιπους. Ουσιαστικά στέλνει ένα μήνυμα για διπλωματική λύση χτυπώντας το καμπανάκι σε όσους επιθυμούν να συνεχίσουν τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς λέγοντάς τους πως οι αεροπορικές επιθέσεις δεν έχουν καμία αξία αν δεν βρούμε κάποια διπλωματική λύση. Πρόκειται ουσιαστικά για μια στροφή στο διπλωματικό πεδίο. Θα εντείνει τις προσπάθειές της προς αυτήν την κατεύθυνση, δείχνοντας πως δεν την ενδιαφέρει μόνο το θέμα του Άσαντ. Μάλιστα ο Άσαντ είναι πολύ πιθανό να μην είχε ενημερωθεί για την κίνηση της Ρωσίας και αυτό ανοίγει έναν δίαυλο με τους αντικαθεστωτικούς.
Το σίγουρο είναι πως ενώ πριν από λίγο καιρό ήταν απόλυτα ταυτισμένη με τον Άσαντ, σήμερα έχει αρχίσει να συνομιλεί τόσο με τους Κούρδους όσο και με τους αντικαθεστωτικούς, ενδεχομένως όχι στον βαθμό που θα επιθυμούσε αλλά έχει αρχίσει. Πάντως μια κίνηση απεμπλοκής της Ρωσίας από τη Συρία εν αγνοία του Άσαντ είναι μια δελεαστική κίνηση της Ρωσίας προς τους αντικαθεστωτικούς για να ξεκινήσει ένα ουσιαστικό διάλογο μαζί τους για την επόμενη ημέρα».
Μήνυμα Πέμπτο: Ο Πούτιν ως «κυρίαρχος των επιλογών» του…
«Η Ρωσία φαίνεται να έχει πάρει το μάθημά της τόσο από την Ουκρανία, όσο και από την επέμβαση στο Αφγανιστάν. Φαίνεται να κατανοεί τον κίνδυνο ο πόλεμος της Συρίας να γίνει ατέρμονος. Εξάλλου κατηγορείται ως μέρος αυτού του προβλήματος. Ανακοινώνοντας λοιπόν την αποχώρησή της θέλει να δείξει πως δεν είναι μέρος του προβλήματος αλλά λύση του. Όσο παρατείνεις την παρουσία σου σε μια πολεμική κατάσταση, η οποία δεν ελέγχεται απόλυτα από εσένα τότε κινδυνεύεις να εγκλωβιστείς σε αυτό το αδιέξοδο. Γίνεται όλο και περισσότερο μέρος του προβλήματος και δεν έχεις τη δυνατότητα να απεμπλακείς όποτε εσύ επιθυμείς», δηλώνει ο κ. Φίλης και συνεχίζει:
«Με την κίνησή του λοιπόν ο Πούτιν θέλει να στείλει ένα μήνυμα πως ο ίδιος παραμένει κυρίαρχος των αποφάσεων και επιλέγει πότε θα εμπλακεί και πότε θα απεμπλακεί. Πρόκειται για ένα μήνυμα τόσο στο εξωτερικό όσο και προς το εσωτερικό. Δείχνει πως δεν εγκλωβίζεται και πως είναι σε θέση ως κυρίαρχος να επιλέγει πότε και πως θα συμμετέχει σε μια κατάσταση. Και προφανώς δεν είναι προς το συμφέρον της Ρωσίας να παρατείνει την παρουσία της εκεί.».
«Παράλληλα η Ρωσία με την απόφασή της επιχειρεί να φέρει σε δύσκολη θέση και τη Δύση. Το Κρεμλίνο εμφανίζεται να πραγματοποίηση μια γρήγορη επέμβαση, εντός χρονοδιαγράμματος, που έφερε το αποτέλεσμα που επιθυμούσε. Ξεκίνησε τις επιθέσεις, λέει πως “πέτυχε τους στόχους της” και αποχωρεί. Από την άλλη δείχνει τις ΗΠΑ και τις ευρωπαϊκές δυνάμεις να επιχειρούν εδώ και χρόνια και να μην έχουν επιτύχει τους σκοπούς τους. Ούτε το Ισλαμικό Κράτος περιόρισαν, ούτε την αντιπολίτευση ενίσχυσαν. Το Κρεμλίνο αυτοπροβάλλεται ως γρήγορο και αποτελεσματικό».
Τα δύο σενάρια για το μέλλον της Συρίας
Ο Κωνσταντίνος Φίλης, στην ερώτηση αν μπορεί να κάνει μια εκτίμηση για το μέλλον της Συρίας, μίλησε για δύο σενάρια. Όμως και στα δύο το αποτέλεσμα είναι αβέβαιο.
Όπως εξήγησε, το «καλό σενάριο», με βάση την υφιστάμενη κατάσταση, είναι το σενάριο το οποίο φέρεται να βρίσκεται και στο τραπέζι των ειρηνευτικών συνομιλιών, δηλαδή το σχέδιο για ένα ομοσπονδιακό κράτος.
«Μια χαλαρή ομοσπονδία με μια κεντρική κυβέρνηση και διάφορες κοινότητες με ευρύτατη αυτονομία μέσα στη χώρα, στο πρότυπο του Ιράκ. Θα μπορούσε να είναι μια σουνίτικη κυβέρνηση, η οποία ωστόσο δεν θα είναι πανίσχυρη και θα υπάρχουν άλλες κοινότητες όπως η κουρδική και η αλαουιτική. Πάντως αυτό σίγουρα δεν είναι ένα σχέδιο που αποτελεί προτεραιότητα της Ρωσίας, ενώ σε καμία περίπτωση δεν είναι προς το συμφέρον του Ιράν. Ωστόσο αν αυτό συμβεί θα μπορούσε να συνεχίσει ασκεί την επιρροή της σε ένα μέρος της χώρας και κυρίως στο δυτικό τμήμα, ώστε να διατηρήσει τη ναυτική και αεροπορική της βάση. Όσο μεγαλύτερη είναι αυτονομία των αλαουιτών, τόσο καλύτερα για τη Ρωσία. Επιδίωξη πάντως της Μόσχας ήταν και παραμένει η διατήρηση της ακεραιότητας του Συριακού κράτους με ταυτόχρονη διατήρηση ενός σημαντικού μέρους του Μπααθικού μηχανισμού. Το ίδιο επιδιώκει και το Ιράν, καθώς με μια αποκεντρωμένη Συρία ο ρόλος των Μπααθικών θα είναι αρκετά περιορισμένος.
Στο σχέδιο του ομοσπονδιακού κράτους προκύπτει ένα ακόμη ζήτημα, καθώς και οι Κούρδοι θα επιδιώξουν μια ευρύτατη αυτονομία στη Βόρεια Συρία. Εκεί θα φανεί πλέον αν οι ΗΠΑ είναι αποφασισμένες να στηρίξουν τους Κούρδους, που μέχρι σήμερα είναι ο καλύτερος και πιστότερος σύμμαχός τους ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος. Παρά την υποστήριξη που έχουν οι Κούρδοι και παρά τον τυχοδιωκτισμό του Ερντογάν νομίζω πως είναι αρκετά δύσκολο να βρεθεί πρόεδρος των ΗΠΑ που θα επιλέξει τους Κούρδους αντί της Τουρκίας ως βασικό σύμμαχο στη Μέση Ανατολή».
Το δεύτερο σενάριο, σύμφωνα πάντα με τον κ. Φίλη, το οποίο συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες είναι αυτό του κατακερματισμού της χώρας. Όπως εξηγεί αναφέρεται σε ένα κουρδικό κράτος, ένα σουνίτικο, ένα αλαουιτικό και ενδεχομένως ένα μέρος να παραμείνει και χαλιφάτο του Ισλαμικού Κράτους, σε περίπτωση που αυτό δεν εξουδετερωθεί. Ωστόσο, σημειώνει, «έχω την αίσθηση ότι το Ισλαμικό Κράτος θα εξουδετερωθεί επιχειρησιακά και θα μεταφέρει τη δράση του κυρίως στην Αφρική. Αυτό έχει ήδη ξεκινήσει. Πολλοί μαχητές του Ισλαμικού Κράτους αντιλαμβανόμενοι πως έρχεται η ήττα και βλέποντας πως χάνουν εδάφη αυτοφυγαδεύονται προς άλλες περιοχές που πιστεύουν πως μπορούν να γίνουν το νέο πεδίο του αγώνα τους».
Καταλήγοντας ο κ. Φίλης σημειώνει πως λόγω των συμφωνιών των εκτός Συρίας δυνάμεων «οι συνθήκες είναι καλύτερες για μια συμφωνία επί της αρχής για έναν οδικό χάρτη». Ωστόσο εκφράζει πολλές ισχυρές αμφιβολίες αν μια συμφωνία θα γίνει αποδεκτή από όλους τους εμπλεκόμενους και τους «προστάτες» των εμπλεκόμενων, δηλαδή Ιράν και Σαουδική Αραβία, αλλά και σε περίπτωση που επιτευχθεί συμφωνία αν αυτή θα μπορέσει να εφαρμοστεί.
«Για παράδειγμα θα μπορέσει να καταλήξει σε μια συμφωνία ο Άσαντ με τους αντικαθεστωτικούς και από πίσω να κρύβονται το Ιράν και η Σαουδική Αραβία. Μπορεί η Σαουδική Αραβία και το Ιράν να συνεννοηθούν και να συναινέσουν σε μια κατάσταση από τη στιγμή που τα συμφέροντά τους είναι διιστάμενα. Και αν τελικά υπάρξει διπλωματική λύση πως θα εφαρμοστεί αυτή στην πράξη. Σίγουρα θα είναι ένα ενθαρρυντικό μήνυμα αν βρεθεί μια λύση και αυτό θα σταλεί προς πάσα κατεύθυνση. Απλά φοβάμαι πως μια λύση που θα ικανοποιεί τους πάντες είναι δύσκολη και πως αν τελικά αυτή βρεθεί θα είναι είναι δύσκολη η εφαρμογή της».
