Ο Ανδρέας Δρανδάκης μαζί με μία ομάδα εθελοντών από την Κρήτη, συλλέγει, διασώζει και διανέμει σπόρους σπάνιων παραδοσιακών ποικιλιών.
Οι περισσότεροι από εμάς, σπανίως γνωρίζουν από ποια είδη καλλιέργειας και σπόρων προέρχονται τα λαχανικά, τα όσπρια και τα σιτηρά που καταναλώνουν. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, υπάρχει μία στροφή προς τα βιολογικά προϊόντα. Μία ομάδα εθελοντών από την Κρήτη, η λεγόμενη «Διασπορείς», κάνει ένα ακόμη μεγαλύτερο βήμα. Αναζητά, συλλέγει, διασώζει, αναδιανέμει δωρεάν σε γιορτές και καλλιεργεί σπόρους παραδοσιακών και σπάνιων, πλέον, ποικιλιών.
Ο Ανδρέας Δρανδάκης, ένας εκ των επικεφαλής αυτής της δράσης, μας εξηγεί πώς ξεκίνησαν όλα, αλλά και τον λόγο που τους ώθησε να δημιουργήσουν τους «Διασπορείς». Οι μνήμες από τα παιδικά μου χρόνια και τα καλοκαίρια στο χωριό, οι βόλτες στα σπαρμένα με σιτάρια χωράφια, το καλαμπόκι του παππού μου και η γεύση της παραδοσιακής λεπτόφλουδης πιπεριάς, ήταν η αιτία μεγαλώνοντας, να τα αναζητήσω. Η πρώτη μικρή γιορτή ανταλλαγής, έγινε στην αυλή ενός σπιτιού την άνοιξη του 2012, έχοντας μεγάλη αγωνία να βρούμε ντόπιες ποικιλίες για να καλλιεργήσουμε. Είχαν προηγηθεί μερικά χρόνια ενασχόλησης με τις παραδοσιακές ποικιλίες και όλα τα άλλα ήρθαν στην πορεία. Ντόπια σιτηρά βρήκαμε, για την πιπεριά δεν έχουμε χάσει τις ελπίδες μας, αλλά το καλαμπόκι με τα άσπρα, μωβ και μαύρα σποράκια που καλλιεργούσε ο παππούς μου, πολύ φοβάμαι ότι έχει χαθεί για πάντα, όπως έχει χαθεί και ένα μεγάλο μέρος από τα είδη που καλλιεργούσαν οι άνθρωποι της υπαίθρου πριν από 100 χρόνια. Όμως, υπάρχει ακόμα ελπίδα.
Αρχική ιδέα, όπως τονίζει, δεν υπήρχε, καθώς πρόκειται για μια πολύ φυσιολογική και συνηθισμένη διαδικασία. Είναι κάτι που κάνουν οι άνθρωποι χιλιάδες χρόνια τώρα. Ανταλλάσουν τους σπόρους τους για να καλλιεργήσουν και να εξασφαλίσουν την τροφή τους. Κάνουμε μία γιορτή για να διαφυλάξουμε τον πολιτισμό μας. Άλλωστε το «Πελίτι», διοργανώνει τέτοιες γιορτές εδώ και 15 χρόνια.
Το πρώτο πράγμα, ωστόσο, που έμαθαν ξεκινώντας την ενασχόλησή τους με τους «Διασπορείς» και τους εξέπληξε αρνητικά, έρχεται σε αντίθεση με αυτή τη φυσική ροπή των πραγμάτων. Μάθαμε ότι μία παραδοσιακή ποικιλία μπορεί να κατοχυρωθεί ως πατέντα από μια πολυεθνική και από ιερό αγαθό παγκόσμιας κληρονομιάς, να γίνει ιδιοκτησία της μέσα σε μία νύχτα. Αντιληφθήκαμε ότι γι’ αυτό φταίει η ελλιπής νομοθεσία που επιτρέπει να κατατίθενται πατέντες που αφορούν την ίδια τη ζωή. Μάθαμε πολλά περισσότερα για τα σύγχρονα υβρίδια από τα οποία δεν μπορείς να κρατήσεις σπόρο, αλλά και για τα γενετικά τροποποιημένα που έχουν κατακλύσει τον πλανήτη από την «πίσω πόρτα», κυρίως ως ζωοτροφή.
Ακριβώς αυτό το σημείο είναι που αγνοούν οι περισσότεροι καταναλωτές. Ο ίδιος εξηγεί μ’ ένα απτό παράδειγμα τι συμβαίνει στις σύγχρονες καλλιέργειες. Στις εντατικές καλλιέργειες που συνδέονται με τα σούπερ μάρκετ, χρησιμοποιούνται υβρίδια τα οποία έχουν χαρακτηριστικά όπως η αντοχή και η ομοιομορφία καρπού. Είναι αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά που ζητάει η mainstream αγορά των σούπερ μάρκετ. Η τομάτα, που είναι ένα ευπαθές προϊόν, διατηρείται πλέον όσο και οι κονσέρβες στα ράφια. Αυτό ίσως σας λέει κάτι.
Υπάρχουν σαφείς διαφορές μεταξύ των παραδοσιακών καλλιεργειών και εκείνων με υβρίδια, κάποιες εκ των οποίων οπτικά και γευστικά, μπορούν να καταλάβουν και οι μη ειδήμονες. Οι παραδοσιακές ποικιλίες συχνά δίνουν μικρότερη παραγωγή, αλλά το προϊόν είναι πολύ καλύτερο, πιο όμορφο και η καλλιέργεια απαιτεί λιγότερη εργασία. Επιπλέον, ο σπόρος είναι δικός μας και δεν τον πληρώνουμε. Αρκεί να σας πω, ότι οι παραδοσιακές ποικιλίες μελιτζάνας, πιπεριάς και τομάτας είναι πολυετείς και μπορούν να μείνουν στο θερμοκήπιο για πολλά χρόνια. Μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις και με αυξημένη παραγωγή κάθε χρόνο. Τα υβρίδια είναι φτιαγμένα έτσι ώστε να είναι παραγωγικά και ανθεκτικά. Δεν μπορείς, όμως, να κρατήσεις σπόρο, γιατί θα δώσει φυτά ανομοιογενή και κατά κανόνα μικρή ή και καθόλου παραγωγή. Έτσι, είσαι αναγκασμένος να αγοράζεις το σπόρο σου κάθε χρόνο. Στην ουσία, μόνο αν καλλιεργείς παραδοσιακές ποικιλίες είσαι αυτάρκης. Αληθινοί σπόροι, άλλωστε, είναι εκείνοι που αναπτύχθηκαν μέσα από φυσικές διεργασίες χιλιάδων χρόνων με το πείσμα των γεωργών για μεγαλύτερες παραγωγές, αντοχές και καλύτερα χαρακτηριστικά. Πρόκειται για μια εξέλιξη παράλληλη με αυτή του άνθρωπου. Αυτοί οι σπόροι έκαναν το γύρο του κόσμου δεκάδες φορές, μέχρι που κατέληξαν στα χέρια των παππούδων μας. Είναι κληρονομιά όλων μας και αναπαράγονται πολύ απλά κρατώντας τον σπόρο από γενιά σε γενιά.
Οι «Διασπορείς» είναι μια ομάδα ανθρώπων που ενδιαφέρονται και ασχολούνται με τις καλλιέργειες από πολλές διαφορετικές πλευρές και θέσεις, αλλά με έναν κοινό σκοπό. Είναι γεωργοί, ή εν δυνάμει γεωργοί. Είναι όλοι εκείνοι που έχασαν τις παραδοσιακές γεύσεις και τώρα τις αναζητούν. Συνεργαζόμαστε με βιολογικούς καλλιεργητές, καθώς έχουν να μας δώσουν πολλές πληροφορίες για επιτυχημένες καλλιέργειες, χωρίς χημικά λιπάσματα και τοξικά φάρμακα. Συνεργαζόμαστε με γεωπόνους, βιολόγους και νομικούς, ώστε να μάθουμε και να κατανοήσουμε την χαοτική σημερινή κατάσταση που αφορά τους σπόρους. Σκοπός μας είναι να διατηρήσουμε τη γιορτή ζωντανή για πολλά-πολλά χρόνια, ώστε όσοι ψάχνουν για παραδοσιακούς σπόρους, να μπορούν να τους βρουν. Ελπίζουμε σε μερικά χρόνια να έρχονται στη γιορτή, άνθρωποι από όλη τη Μεσόγειο, για να πάρουν σπόρους.
Η διαδικασία εύρεσης και συλλογής παραδοσιακών σπόρων δεν είναι μία εύκολη διαδικασία, πόσο μάλλον η διατήρησή τους στο μέλλον. Απαιτεί οργάνωση και σωστό συντονισμό. Παραδοσιακές ποικιλίες αναζητάμε εδώ και χρόνια στα χωριά και σε τράπεζες σπόρων, αλλά μας εμπιστεύονται και κάποιους στις γιορτές που διοργανώνουμε. Στη συλλογή μας έχουμε εκατοντάδες ποικιλίες. Υπάρχει, όμως, ένα λεπτό σημείο το οποίο χρειάζεται συντονισμό και δουλειά. Έχουμε συγκεντρώσει δεκάδες παραδοσιακές ποικιλίες τομάτας από όλη την Ελλάδα και αρκετές ποικιλίες από την Κρήτη, όπως η μπουρνελάτη, η πλατανιανή, η ψωμοτομάτα ή ψωμάτη Ηρακλείου, η λαϊνάτη Λασιθίου κ.ά. Το στοίχημα είναι πώς θα ανανεωθεί αυτός ο σπόρος για να υπάρχει συνέχεια. Πρέπει, επομένως, να υπάρχει ένα καλοστημένο δίκτυο καλλιεργητών που να ασχολείται μ’ αυτό.
Οι σπόροι που συλλέγουν οι «Διασπορείς», συγκεντρώνονται στην τράπεζα σπόρων που βρίσκεται στην Ιεράπετρα Κρήτης και τους διανέμουν στις εκδηλώσεις που διοργανώνουν. Διανέμουμε και ανταλλάσσουμε σπόρους στις ετήσιες γιορτές μας. Φέτος, όπως και τις προηγούμενες χρονιές, δόθηκαν πολλές χιλιάδες φακελάκια με σπόρους από δεκάδες είδη, αλλά και γραπτές οδηγίες για το πώς θα κρατήσουμε το σπόρο και τι πρέπει να προσέχουμε.
Η επόμενη μεγάλη γιορτή των Διασπορέων, θα γίνει το Φθινόπωρο του 2015, στην Ιεράπετρα Κρήτης.
Info, www.diasporeis.gr