Πρωτογενής τομέας ονομάζεται ο παραγωγικός τομέας δραστηριοτήτων με αντικείμενο την απόκτηση αγαθών άμεσης ή έμμεσης κατανάλωσης, κατ’ ευθείαν από την φύση.
Η σχέση του πρωτογενή τομέα και της τοπικής ανάπτυξης είναι άρρηκτη και διαχρονική. Οι εμπλεκόμενοι εκτός του ότι παράγουν τοπικά προϊόντα, αναδεικνύουν και διατηρούν την πολιτισμική κληρονομιά, προστατεύουν το φυσικό περιβάλλον διαχειριζόμενοι φυσικούς πόρους.
Τα παραγόμενα προϊόντα συνεισφέρουν στην τοπική οικονομία και ανάπτυξη μέσα από την ποιότητα, την ιδιαιτερότητά τους, την ταυτότητα τους σε βάθος χρόνου, δημιουργώντας έτσι μια ιστορία και μια παράδοση για τον τόπο.
Η κτηνοτροφία συμβάλει καθοριστικά στην περιφερειακή αγροτική ανάπτυξη και στη διατήρηση του κοινωνικού ιστού στην ύπαιθρο.
Τα γαλακτοκομικά και τυροκομικά προϊόντα αποτελούν έναν από τους μεγαλύτερους κλάδους της βιομηχανίας των τροφίμων. Στη διατήρηση των μεγεθών του τομέα γαλακτοκομικών και τυροκομικών προϊόντων, βοηθούν σημαντικά τόσο οι καινοτομίες που εισάγονται στο κλάδο, όσο και η διαφημιστική δαπάνη των εταιριών, που επενδύουν στην προβολή νέων προϊόντων.
Τέλος πρέπει να επισημάνουμε τη σημαντική θέση που κατέχουν τα αυγά και το μέλι, καθώς είναι προϊόντα με σημαντικά οφέλη προς τον άνθρωπο.
Τα αυγά είναι μεταξύ των πιο χρήσιμων και σημαντικών υλικών .Τα αυγά δεν είναι τίποτα λιγότερο από μία συμπύκνωση βιταμινών και μεταλλικών στοιχείων. Σκεφθείτε ότι ένα και μόνο αυγό έχει την διατροφική αξία δύο (2) ολόκληρων λίτρων γάλακτος (!!!) ή μιάμιση φορά το βάρος του σε κρέας (100 γρ).
Το μέλι είναι ένα προϊόν μιας πραγματικά φυσικής διαδικασίας, που αξιοποιεί τις φυσικές πρώτες ύλες (νέκταρ, γύρη κτλ.) και αποδίδει το τελικό προϊόν μέσα από μια επίπονη φυσικοχημική διαδικασία. Η μεγάλη θρεπτική αξία του μελιού ήταν ήδη γνωστή από την αρχαιότητα, όπως αναφέρεται σε πολλά κείμενα. Έχουν ανιχνευθεί σε αυτό περίπου 180 στοιχεία υψηλής βιολογικής αξίας, απαραίτητα στον άνθρωπο, ενώ περιέχει μόνο 23 θερμίδες σε ένα κουταλάκι του γλυκού. Αυτό που εντυπωσιάζει όμως δεν είναι τόσο τα επιμέρους συστατικά του μελιού, όσο η συνύπαρξη όλων αυτών των ουσιών και ο τρόπος με τον οποίο δρουν στον ανθρώπινο οργανισμό.
Γενικά στοιχεία
Σαφή προτεραιότητα της Περιφέρειας Κρήτης γενικότερα και της Περιφερειακής Ενότητας Χανίων ειδικότερα είναι η βελτίωση της παραγωγής και η περαιτέρω προώθηση των γεωργοκτηνοτροφικών προϊόντων τόσο στην εγχώρια όσο και στην διεθνή αγορά.
Τα τελευταία χρόνια, έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην παραγωγή με τεχνικές φιλικές προς το περιβάλλον, ενώ η τυποποίηση και η συσκευασία πραγματοποιείται σε σύγχρονες εγκαταστάσεις τελευταίας τεχνολογίας οι οποίες πληρούν τα διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα ποιότητας, υγιεινής και ασφάλειας.
1. Ελαιοκομικά προϊόντα
Στην Περιφερειακή ενότητα Χανίων παράγεται εξαιρετικής ποιότητας ελαιόλαδο, κυρίως από την εκλεκτή ποικιλία Κορωνέικη. Αρκετά, μάλιστα, ελαιόλαδα που παράγονται στο νομό έχουν χαρακτηριστεί ως ΠΟΠ (Προϊόν Ονομασίας Προέλευσης) και ΠΓΕ (Προϊόν Γεωγραφικής Ένδειξης).
Σήμερα στην Π.E Χανίων υπάρχουν 410.000 καλλιεργούμενα στρέμματα ελιάς. Η μέση παραγωγή ελαιολάδου κατά την τριετία 2011-2013 κυμάνθηκε στους 16.660 τόνους. Το ίδιο διάστημα η παραγωγή βρώσιμης ελιάς κυμάνθηκε στους 150 τόνους. Το ελαιόλαδο που παράγεται στην περιφερειακή ενότητα Χανίων έχει χαμηλή οξύτητα ενώ έχει πλούσιο άρωμα, γεγονός που το κάνει ιδιαίτερα αγαπητό. Προσφέρεται σε διάφορες συσκευασίες ανάλογα με τις απαιτήσεις των καταναλωτών της κάθε χώρας.
Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα των ελαιοκομικών προϊόντων στην Π.Ε. Χανίων είναι Δέκα επτά.
2. Αμπελοοινικά προϊόντα
Στην Π.Ε. Χανίων υπάρχουν περίπου 17.190 καλλιεργούμενα στρέμματα αμπελιού. Με τη μέση ετήσια παραγωγή σταφυλιών για την τριετία 2011-2013 να κυμάνθηκε στους 14.530 τόνους. Η κυρίαρχη καλλιεργούμενη ποικιλία είναι το Ρωμέϊκο (περίπου 11.000 στρέμματα), ενώ σε μικρότερες εκτάσεις καλλιεργούνται οι ποικιλίες Λιάτικο, Καπερνέ, Γρενά Ρουζ, Syrah, Τσαρδάνα, Μοσχάτο κτλ. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 95% της καλλιεργούμενης έκτασης αμπελιού είναι Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ), αποτελώντας μια σημαντική δέσμευση ποιοτικής παραγωγής σταφυλιών.
Δέκα τρία τοπικά οινοποιία στην Π.Ε. Χανίων παράγουν ξεχωριστά κρασιά ποιότητας:
3. Εσπεριδοειδή – Υποτροπικά φυτά – Ακρόδρυα
Σήμερα στην Περιφερειακή ενότητα Χανίων υπάρχουν περίπου 42.800 καλλιεργούμενα στρέμματα με εσπεριδοειδή ενώ η μέση ετήσια παραγωγή κατά την τριετία 2011-2013 κυμάνθηκε περίπου στους 65.300 τόνους. Η πλειοψηφία της παράγωγης βασίζεται στην καλλιέργεια της πορτοκαλιάς (38.000 στρέμματα με 50.000 τόνους παραγωγής). Σε μικρότερες ποσότητες παράγονται άλλα εσπεριδοειδή όπως τα λεμόνια, μανταρίνια και grapefruit. Η καλλιέργεια αβοκάντο καλύπτει περίπου 4000 στρέμματα ενώ η μέση ετήσια παραγωγή την τριετία 2011-2013 κυμάνθηκε στους 1700 τόνους.
Η Π.Ε. Χανίων έχει επίσης το προνόμιο να αποτελεί ιδανικό τόπο για την ανάπτυξη της καστανιάς, η οποία διαμορφώνει ένα ειδικού τύπου μικροπεριβάλλον, που είναι ξεχωριστό για όλη την Κρήτη. Το ορεινό κάστανο Χανίων είναι ένα ξεχωριστής διατροφικής αξίας προϊόν. Υπάρχουν 4500 στρέμματα με καστανιές που εντοπίζονται κυρίως σε ορεινές περιοχές των επαρχιών Κισσάμου, Σελίνου και Κυδωνίας. Η μέση παραγωγή κυμάνθηκε στους 800 τόνους την τριετία 2011-2013.
Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα των εσπεριδοειδών, υποτροπικών φυτών και ακρόδρυων στην Π.Ε. Χανίων είναι Είκοσι εννέα.
4. Καλλιέργειες Κηπευτικών
Η Π.Ε. Χανίων παρουσιάζει σημαντική ανάπτυξη στην καλλιέργεια φρέσκων και εξαιρετικής ποιότητας λαχανικών υπό κάλυψη, υπάρχουν 3680 στρέμματα θερμοσκοπικών καλλιεργειών με τη μέση ετήσια παραγωγή την τριετία 2011-2013 να κυμαίνεται περίπου στους 43600 τόνους. Την αντίστοιχη χρονική περίοδο η μέση παραγωγή υπαίθριων νωπών λαχανικών κυμάνθηκε στους 37.600 τόνους.
Στην πλειοψηφία τους οι παραγωγοί είναι οργανωμένοι σε οργανώσεις παραγωγών, επιτυγχάνοντας καλύτερο προγραμματισμό της παραγωγής και συντονισμός της εμπορίας και της διάθεσης των προϊόντων. Οι κυριότερες οργανώσεις παραγωγών στα πρώιμα κηπευτικά είναι πέντε.
5. Μέλι
Στην Π.Ε. Χανίων, παράγεται το λεγόμενο «θυμαρίσιο» μέλι, μια ξεχωριστή κατηγορία ανθόμελου λόγω των έντονων αρωματικών και γευστικών χαρακτηριστικών του. Την τριετία 2011-2013 η μέση παραγωγή μελιού στο νομό κυμάνθηκε στους 1400 τόνους. Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα του μελιού στην Π.Ε. Χανίων είναι επτά.
6. Κτηνοτροφικά-Γαλακτοκομικά προϊόντα
Στην Π.Ε.Χανίων την τριετία 2011-2013 η μέση παραγωγή αιγοπρόβιου κρέατος (συμπεριλαμβανομένων και των αμνοεριφίων) κυμάνθηκε στους 1000-1100 τόνους. Το ίδιο χρονικό διάστημα, η μέση ετήσια παραγωγή αιγοπρόβιου γάλακτος κυμάνθηκε στους 26.000 τόνους. Σε μικρότερες ποσότητες κυμάνθηκε η παραγωγή βοδινού (352 τόνοι) και χοιρινού κρέατος (480 τόνοι) καθώς και η παραγωγή κρέατος από πουλερικά και κουνέλια.
Στα γαλακτοκομικά προϊόντα κυριαρχεί η παραγωγή της φημισμένης γραβιέρας (μέσος όρος παραγωγής την τριετία 2011-2013, 1580 τόνους) και του γιαουρτιού (2500 τόνους) ενώ σε μικρότερες ποσότητες παράγεται μια εξαιρετικά πλούσια ποικιλία τυροκομικών προϊόντων όπως το πηχτόγαλο Χανίων, το λευκό τυρί άλμης, η νωπή μυζήθρα (ανθότυρος).
Τα τυροκομικά προϊόντα του νομού παρασκευάζονται σε τυροκομεία τα οποία διατηρούν της παραδοσιακές μορφές της τυροκομικής τηρώντας παράλληλα αυστηρούς κανόνες υγιεινής και ασφάλειας των τροφίμων. Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα της επεξεργασίας, γάλακτος, κρέατος και παραγωγής γαλακτοκομικών προϊόντων της Π.Ε. Χανίων είναι τέσσερα Σφαγεία με κωδικό έγκρισης από την Ε.Ε και είκοσι πέντε Τυροκομεία.