Του Παναγιώτη Κωνσταντίνου
Αυτή ήταν ίσως η πιο αλλοπρόσαλλη κίνηση (μέχρι την επόμενη) του Ντόναλντ Τραμπ στα χρόνια της Προεδρίας του. Ούτε οι πιο σφοδροί επικριτές του δεν μπορούσαν να την φανταστούν, ενώ το σύνολο των παρατηρητών αδυνατεί να προβλέψει τις κινήσεις του και να αναλύσει τη στρατηγική του… εάν αυτή υπάρχει. Ο ίδιος ο Ντόναλντ Τραμπ μέχρι σήμερα υπήρξε θιασώτης της απεμπλοκής των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή, ενώ ο υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησής του, Μάικ Πομπέο, πριν από λίγες ημέρες, διαβεβαίωνε ευρωπαίους ομολόγους του πως επιδίωξη της αμερικανικής κυβέρνησης είναι να περιορίσει τις εντάσεις με το Ιράν.
Η αλήθεια είναι πως εδώ και καιρό οι ΗΠΑ, με τον Ντόναλντ Τραμπ στην ηγεσία, έχουν χάσει μεγάλο μέρος της αξιοπιστίας τους. Έχει κάνει πολλά που προκάλεσαν σύγχυση, πανικό ή ειρωνικά σχόλια, όμως η δολοφονία του Ιρανού στρατηγού Κασέμ Σουλεϊμανί στο Ιράκ, εκτός από το ότι βάζει τον κόσμο σε μια νέα εποχή πολεμικής αβεβαιότητας, ίσως αποδεχτεί και η πιο απερίσκεπτη κίνηση, το πιο σοβαρό λάθος στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Δεν είναι τυχαίο πως βουλευτές του αμερικανικού Κογκρέσου, αιφνιδιασμένοι, τόνιζαν πως ο Τραμπ δεν έχει την εξουσιοδότηση να οδηγήσει τη χώρα σε ένα πόλεμο με το Ιράν και πως θα έπρεπε να είχε πραγματοποιήσει διαβουλεύσεις πριν δώσει εντολή για την εκτέλεση του Σουλεϊμανί.
Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί πως η δολοφονία του Σουλεϊμανί αποτελεί την επιτομή της ιδιοσυγκρασίας του Τραμπ, όμως αποτελεί και ένα σημαντικό μάθημα τόσο για τις ΗΠΑ, όσο και για την Ευρώπη. Ο «εκρηκτικός» χαρακτήρας ενός πολιτικού ενδεχομένως να είναι χρήσιμος για προεκλογικές εκστρατείες και εσωτερικές αντιπαραθέσεις, όμως δεν έχει καμία θέση στη διπλωματία. Όπως εύστοχα παρατηρεί το Spiegel σε δημοσίευμά του: «Η εξωτερική πολιτική είναι επίπονη και επικίνδυνη. Είναι μια σοβαρή υπόθεση και όταν κάποιος δεν την προσεγγίζει με την απαιτούμενη βαρύτητα τότε δεν αποκλείεται να προκαλέσει ένα πόλεμο, ακόμη και από ατύχημα». Και ένας ενδεχόμενος πόλεμος μεταξύ Ιράν και ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερο κίνδυνος που αντιμετωπίζει σήμερα ο κόσμος. «Στόχος μου ήταν να σταματήσω, όχι να ξεκινήσω ένα πόλεμο», δήλωσε ο Τραμπ βλέποντας την «έκρηξη» που προκάλεσε στον σιιτικό κόσμο και τις αντιδράσεις σε όλο τον κόσμο για την ενέργειά του.
Ποιος ήταν ο Σουλεϊμανί
Ο Κασέμ Σουλεϊμανί ήταν πανίσχυρος στο Ιράν, ένας εθνικός ήρωας, που το στρατιωτικό του αξίωμα, αυτό του υποστράτηγου, αν και είναι το ανώτερο που απονέμεται στο Ιράν δεν μπορεί να αποδώσει τον πραγματικό του ρόλο. Ήταν ο άνθρωπος που μπορούσε να συνομιλεί απευθείας με τον ανώτατο ηγέτη του Ιράν τον Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, στενός συνεργάτης του, και επικεφαλής της Δύναμης Κουντς, αρμόδιας για τις επιχειρήσεις της επίλεκτης μονάδας των Φρουρών της Επανάστασης στο εξωτερικό. Αν και ο ίδιος κρατούσε χαμηλό προφίλ, ήταν αυτός που οργάνωσε και ενίσχυσε σημαντικά την επιρροή του Ιράν σε όλη τη Μέση Ανατολή και πέρα από αυτήν.
«Ανέπτυξε αυτό που οι Ιρανοί αποκαλούν “προωθημένη αμυντική πολιτική”, μια στρατηγική που εδράζεται στη στρατολόγηση ομάδων και ενδιαμέσων εκτός συνόρων, ώστε να αποτραπούν επιθέσεις επί ιρανικού εδάφους. Είναι εγκέφαλός αυτής της στρατηγικής. Είναι εκείνος που ανέπτυξε εις βάθος διασυνδέσεις και δίκτυα διαμέσου της περιοχής από τον Λίβανο στο Ιράκ, στη Συρία, στην Υεμένη, στο Αφγανιστάν», σημειώνει ο Αλί Βαέζ, αναλυτής για το Ιράν στο Διεθνές Ινστιτούτο Κρίσεων. Κράταγε στα χέρια του τα κλειδιά της ιρανικής επιρροής και αν και διατηρούσε χαμηλό προφίλ, ήταν ο δημοφιλέστερος πολιτικός στο Ιράν και η δολοφονία αποτελεί μια εθνική προσβολή. «Ήταν οπωσδήποτε ο σημαντικότερος και πιο αξιόλογος ηγέτης στο Ιράν, όχι μόνο τα τελευταία σαράντα χρόνια, αλλά ίσως εδώ και πολλές δεκαετίες», υπογραμμίζει ο Βαέζ.
Για τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους ήταν μια «διαβολική» προσωπικότητα και ένας από τους πιο επίφοβους αντιπάλους. Ο Ντόναλντ Τραμπ, υπεραμυνόμενος της απόφασής του να δώσει εντολή για την εξόντωσή του, ανέφερε πως «ο Σουλεϊμανί είχε σκοτώσει και τραυματίσει χιλιάδες Αμερικανούς και σχεδίαζε να σκοτώσει ακόμη περισσότερους». «Προκαλούσε μίσος και φόβο στους πολίτες της χώρας του. Θα έπρεπε να είχε φύγει από τη μέση εδώ και πολλά χρόνια».
Η αλήθεια είναι πως ο Σουλεϊμανί ήταν ένα μισητό πρόσωπο για τους σουνίτες, αντίπαλους του σιιτικού Ιράν. Εξάλλου ο Σουλεϊμανί υπήρξε από τους ισχυρότερους και αποτελεσματικότερους «κυνηγούς» των τζιχαντιστών στη Μέση Ανατολή. Είναι ενδεικτικό πως πολλοί αναλυτές χαρακτηρίζουν την εξόντωσή του ως «δώρο» στο Ισλαμικό Κράτος και τους τρομοκράτες. Επιπλέον για ένα μέρος της Ιρακινής κοινωνίας ήταν κομμάτι της διεφθαρμένης εξουσίας στο Ιράκ, όμως, όπως σημειώνουν αναλυτές, ακόμη και για αυτούς τους πολίτες, ορισμένοι εκ των οποίων είναι σιίτες, η παρέμβαση των ΗΠΑ είναι ανεπίτρεπτη και παραβιάζει την εθνική κυριαρχία. Σημειώνεται πως από το χτύπημα σκοτώθηκε και ο ιρακινός διοικητής των παραστρατιωτικών δυνάμεων Αμπου Μαχντί Αλ Μουχαντί. Είναι χαρακτηριστικό πως πολλοί αναλυτές υπογραμμίζουν ότι με την κίνηση του ο Τραμπ ενίσχυσε το αντιαμερικανικό αίσθημα, καταστέλλοντας το μαζικό κίνημα διαμαρτυρίας κατά της Ιρακινής ηγεσίας, που έχει στενές σχέσεις με το Ιράν.
Στην άλλη πλευρά των συνόρων, στο Ιράν, όπου το τελευταίο διάστημα είχαν ξεσπάσει μαζικές διαδηλώσεις κατά της κυβέρνησης εξαιτίας του οικονομικού μαρασμού που είχε επέλθει λόγω και των αμερικανικών κυρώσεων, η οργή και το μίσος κατά των ΗΠΑ και η επιθμία για εκδίκηση ξεχειλίζουν. Όπως υπογραμμίζουν αναλυτές, η δολοφονία του Σουλεϊμανί ενεργοποιεί τα εθνικά αντανακλαστικά και συσπειρώνει ξανά τον Ιρανικό λαό ενάντια στις ΗΠΑ. Επί της ουσίας ο Τραμπ κατάφερε να αποσπάσει την προσοχή από τις αποτυχίες της Τεχεράνης, αλλά και της Βαγδάτης, δίνοντας νέα «πνοή» στην Ιρανική εξουσία, η οποία ορκίζεται πως θα εκδικηθεί για την εκτέλεση του Ιρανού «μάρτυρα». Ένα κύμα οργής έχει ξεσπάσει σε όλο τον σιιτικό κόσμο.
Ο Τραμπ άνοιξε το «Κουτί της Πανδώρας»
Ως συνήθως οι περισσότεροι ηγέτες στον κόσμο «συνιστούν αυτοσυγκράτηση» στα εμπλεκόμενα μέρη, και ανάλογα με τις συμμαχίες δικαιολογούν ή καταδικάζουν το χτύπημα. Για παράδειγμα το Ισραήλ ταυτίστηκε με τη θέση των ΗΠΑ και η Αγγλία υποστήριξε το δικαίωμα των ΗΠΑ στην «άμυνα», ενώ η Ρωσία καταδίκασε τις «κοντόφθαλμες αμερικανικές ενέργειες που οδηγούν σε οξεία κλιμάκωση». Η Γαλλία δήλωσε προσηλωμένη στην εθνική ακεραιότητα και την ασφάλεια του Ιράκ αλλά και τη σταθερότητα της ευρύτερης περιοχής και ζήτησε να αποφευχθεί μια νέα επικίνδυνη κλιμάκωση. Στην πραγματικότητα όμως όλοι γνωρίζουν πως ο Ντοναλντ Τραμπ άνοιξε το «κουτί της Πανδώρας». Και το χειρότερο φαίνεται πως η αμερικανική ηγεσία δεν είχε σκεφτεί ούτε τι υπάρχει μέσα σε αυτό, αλλά ούτε και πως θα το διαχειριστεί.
Όλοι οι αναλυτές συμφωνούν πως η επίθεση ήταν ένα μεγάλο λάθος που αναπόφευκτα οδηγεί σε περαιτέρω αποσταθεροποίηση στη Μέση Ανατολή και κάποιοι φοβούνται πως θα μπορούσε να οδηγήσει ακόμη και σε έναν καταστροφικό πόλεμο για την περιοχή αλλά και ολόκληρο τον κόσμο. Είναι ενδεικτικό πως οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν την ενίσχυση των στρατιωτικών τους δυνάμεων στη Μέση Ανατολή με χιλιάδες άνδρες, ενώ δεν αποκλείεται και επιπλέον αποστολή στρατευμάτων το επόμενο διάστημα.
Άγνωστο που και πότε θα χτυπήσει το Ιράν… αλλά θα χτυπήσει
Αν οι μονομερείς κυρώσεις των ΗΠΑ ήταν κήρυξη οικονομικού πολέμου, τότε η εκτέλεση του Σουλεϊμανί ήταν κήρυξη πολέμου εναντίον του Ιράν. Πάντως οι περισσότεροι εκτιμούν πως η Τεχεράνη θα αποφύγει έναν ανοιχτό πόλεμο με τις ΗΠΑ. Έχει όμως πολλές εναλλακτικές, καθώς τα τελευταία χρόνια έχει ενισχύσει σε μεγάλο βαθμό την επιρροή της στην περιοχή (Λίβανος, Συρία, Ιράκ, Παλαιστίνη, Αφγανιστάν, Πακιστάν, Υεμένη) και έχει αποκτήσει ισχυρούς συμμάχους, όπως η Ρωσία και η Κινα. Τα αντίποινα της Τεχεράνης θα μπορούσαν να είναι πλήγματα κατά αμερικανικών θέσεων σε χώρες όπου διατηρεί δυνάμεις. Θα μπορούσε επίσης να προκαλέσει χτυπήματα σε συμμάχους των ΗΠΑ, όπως ήταν η επίθεση των Χούτι, συμμάχων του Ιράν, στην πετρελαϊκή Aramco της Σαουδικής Αραβίας, θέλοντας να πλήξει τα αμερικανικά συμφέροντα ή ακόμη και να σαμποτάρει την εμπορική ναυτιλία στον Κόλπο με επιθέσεις σε τάνκερ. Άλλωστε στο παρελθόν έχει κατηγορηθεί για ανάλογα χτυπήματα.
Οι επιθέσεις θα μπορούσαν να συμβούν οποτεδήποτε και οπουδήποτε. Ακόμη και η ανασφάλεια για τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους θα είναι ένα μέρος της εκδίκησης. Αυτή εξάλλου ήταν και η απειλή της Τεχεράνης: «Θα εκδικηθούμε τη σωστή ώρα και στον σωστό τόπο». Είναι ενδεικτικό πως ο Λευκός Οίκος κάλεσε όλους τους αμερικανούς πολίτες να αποχωρήσουν από το Ιράκ και το Ισραήλ τέθηκε άμεσα σε επιφυλακή. Πολλοί εκτιμούν επίσης πως η Τεχεράνη θα επιταχύνει το πρόγραμμά του για κατασκευή πυρηνικών όπλων. Πλέον η ιστορική συμφωνία που είχε συνάψει το Ιράν με την κυβέρνηση Ομπάμα έχει καταρρεύσει ολοκληρωτικά και ο Τραμπ ήταν ο πρώτος που την αμφισβήτησε. Δεδομένη θα πρέπει να θεωρείται και η «έκρηξη» τιμών στην αγορά του πετρελαίου, που θα μπορούσε να προκαλέσουν μια διεθνή οικονομική αναταραχή.
Το Ιράν έχει προετοιμαστεί εδώ και δεκαετίες για μια τέτοια στιγμή, αναπτύσσοντας μεθόδους και δίκτυα σε όλον τον κόσμο, και κυρίως στη σφαίρα επιρροής του, ώστε να μπορεί να επιτύχει το κατάλληλο χτύπημα. Αν και η «θερμή ζώνη» είναι η Μέση Ανατολή, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει μια επίθεση σε άλλη περιοχή. Ο κίνδυνος για τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο, με άγνωστο χρονικό όριο. Το δίκτυο των συμμάχων του Ιράν, από επίσημες κυβερνήσεις μέχρι μικρότερες εξτρεμιστικές ομάδες, επεκτείνεται από άκρη σε άκρη. Και αυτός ο κίνδυνος πλήττει και τον ίδιο τον Τραμπ, ο οποίος κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας για την Προεδρία των ΗΠΑ αναμένεται να κληθεί να δώσει απαντήσεις για όσα ο ίδιος προκάλεσε. Το Ιράν είναι πιθανό πως θα επιλέξει προσεκτικά τους στόχους, αποφεύγοντας την αδιαλλαξία, όμως δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία ότι θα υπάρξουν αντίποινα σε τόπο και χρόνο που θα επιλέξει η Τεχεράνη. «Ειλικρινά δεν έχω δει ποτέ του Ιρανούς να μην ανταποκρίνονται. Δεν συνέβη ποτέ. Και οι επιλογές τους είναι απεριόριστες», σημειώνει ο Robert Baer, πρώην αξιωματικός της CIA».