Του Σίμου Ανδρονίδη
Πριν από λίγες ημέρες, κυκλοφόρησε ο νέος τόμος της σειράς ‘Κύκλος Μουσείων’ σε επιμέλεια του Ιδρύματος ‘Ιωάννης Σ. Λάτσης’ και της Lamda Development, έχοντας ως σημείο αναφοράς αυτή την φορά, τον αρχαιολογικό χώρο της Ελεύθερνας στην Κρήτη.[1]
Την συγγραφή του τόμου έχει επιμεληθεί ο αρχαιολόγος και εκ των πρωτεργατών των ανασκαφών στον συγκεκριμένο χώρο, Νίκος Σταμπολίδης που εν προκειμένω, καταθέτει την γνώση και την εμπειρία που συσσώρευσε ασχολούμενος με την Αρχαία Ελεύθερνας, ισορροπώντας μεταξύ επιστημονικής ιδιότητας που συντείνει ή αλλιώς, εκφράζεται μέσω της αναλυτικής περιγραφής της ανασκαφικής διαδικασίας και της ιστορίας της Ελεύθερνας, με την αφήγηση εκείνη που δίδεται με τέτοιον τρόπο, ώστε να καταστεί εύληπτη από τον αναγνώστη του συγκεκριμένου τόμου.
Διότι ένας από τους βασικούς στόχους και αυτού του τόμου είναι, αφενός μεν να ‘γνωρίσει’ τον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Ελεύθερνας στο ευρύ κοινό, κάτι που επιτυγχάνεται και μέσω της χρήσης ευμεγεθών εικόνων (και όχι μόνο) εντός του τόμου, και, αφετέρου δε, να μην απωλέσει την ‘επιστημονικότητα’ του, ώστε να αποτελέσει βήμα για την πραγματοποίηση και άλλων ανασκαφικών εργασιών στην Ελεύθερνα, από άλλες αρχαιολογικές-ανασκαφικές ομάδες.
Ως προς το δεύτερο σκέλος, θα αναφέρουμε πως, ο τόμος για την Ελεύθερνα δύναται να προσθέσει στην σχετική βιβλιογραφία, έχοντας το χαρακτηριστικό ό,τι συμπυκνώνει δραστικά την μέχρι στιγμής αποκτηθείσα γνώση, με τις πόρτες της έρευνας να παραμένουν ανοιχτές. Αυτό το πνεύμα διατρέχει τον ‘Κύκλο Μουσείων’ του Ιδρύματος Λάτση,[2] με το όλο εγχείρημα που απλώνεται στον χρόνο, να ιχνηλατεί τον αρχαιολογικό-μουσειακό χάρτη της χώρας, επιχειρώντας παράλληλα να ‘διεισδύσει’ στην θρυμματισμένη ιστορία τους.
Για να το επιτύχει αυτό, στρέφεται σε μία σειρά αρχαιολόγων που έχουν συμμετάσχει ή και συμμετέχουν σε αρχαιολογικές εργασίες, οι οποίοι και δίδουν στην αφήγηση τους το δικό τους προσωπικό ‘χρώμα,’ δίχως να θέτουν στο επίκεντρο την δυνατότητα μίας μετα-χρονολογημένης ανα-κατασκευής της ιστορίας.
Αντιθέτως, εστιάζουν σε επιμέρους χρονικές-ιστορικές περιόδους, προσφέρουν το περίγραμμα της έρευνας όσο και το βασικό υπόβαθρο εντός του οποίου εντάσσεται ένα άγαλμα, αφήνοντας να διαρρεύσει η αίσθηση του και των ερειπίων επί της ιστορίας. Κατακερματισμένοι ναοί, σπασμένα-θρυμματισμένα αγάλματα, μικρές πέτρες, καθιστούν την ιστορία του χώρου χασματική και παράλληλα, έντονη, ελκυστική ως προς τις διεργασίες συγκρότησης της μνήμης.
Το αυτό πράττει και ο Νίκος Σταμπολίδης, που εναλλάσσει, στο πλαίσιο της παρουσίασης-προσωπικής αφήγησης, τον ενθουσιασμό που παραπέμπει σε έναν νεαρό φοιτητή αρχαιολογίας που δεν διστάζει να ριχθεί στα απαιτητικά νερά της αρχαιολογικής σκαπάνης, με το προφίλ του έμπειρου αρχαιολόγου-ειδικού επιστήμονα.
Ο οποίος και γνωρίζει πολύ καλά τα χαρακτηριστικά της ανασκαφικής διαδικασίας, έχει διατρέξει τον χώρο, έχει αποκτήσει μία εμπρόθετη τριβή μαζί του, αναδεικνύοντας το πρόσημο της μνήμης και συνδράμοντας δραστικά ώστε η αρχαία Ελεύθερνα να καταστεί κομμάτι του ευρύτερου αρχαιολογικού δικτύου της Κρήτης.
Δίπλα στην λέξη που τοποθετεί στο κείμενο ή αλλιώς, στον τόμο, ο αρχαιολόγος, υπόγεια, επαναπροσδιορίζει, εάν δεν επανεπινοεί, την δική του προσωπική μνήμη, στο σημείο όπου σχηματίζεται η εντύπωση πως ο Νίκος Σταμπολίδης ‘μεγαλώνει’ ηλικιακά και επιστημονικά, μέσα στον αρχαιολογικό χώρο. Με τους συντελεστές του τόμου να προτάσσουν την συμμετοχή του Νίκου Σταμπολίδη, φθάνουμε στο σημείο να θυμηθούμε το πως η αρχαιολογική σκαπάνη ιστορικά, ‘εξατομικεύεται’ (βλέπε Μανώλης Ανδρόνικος),[3] διαπλέκοντας το ατομικό και το συλλογικό, το ιστορικό με το μυθικό. Εδώ ο αρχαιολόγος λειτουργεί ωσάν ‘οδηγός.’
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Βλέπε σχετικά, ‘Ελεύθερνα»: Ένα βιβλίο «κτήμα εις το εσαεί»,’ Εφημερίδα ‘Ναυτεμπορική,’ 11/11/2020, https://www.naftemporiki.gr/story/1667939/eleutherna-ena-biblio-ktima-eis-to-esaei «Τον δέκατο ένατο τόμο της σειράς «Ο Κύκλος των Μουσείων», αφιερωμένο στο ανασκαφικό έργο και τον αρχαιολογικό χώρο της Ελεύθερνας, παρουσίασαν, σε διαδικτυακή εκδήλωση, η Lamda Development και το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση, συνεχίζοντας την περιήγηση στα Μουσεία της Ελλάδας και συνεισφέροντας ενεργά, για ακόμα μια χρονιά, στην ανάδειξη της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς».
[2] Μία ιδιαίτερη έκδοση του Ιδρύματος Λάτση είναι αφιερωμένη στην εκατονταετία από την ίδρυση του Εθνικού Θεάτρου στην Αθήνα (1900-2000). Συγγραφέας του τόμου είναι ο Βασίλης Φωτόπουλος. Στις σελίδες του τόμου παρελαύνουν ηθοποιοί και σκηνοθέτες, θεατρικές παραστάσεις και μία χορεία ερμηνειών, που όλα μαζί συμβάλλουν στη συγκρότηση ενός ευρύτερου θεατρικού ‘αστερισμού’ που στο επίκεντρο του έχει το Εθνικό Θέατρο ως πόλο ανάπτυξης της εν Ελλάδι θεατρικής δραστηριότητας. Το ρεπερτόριο των επιλογών του υπήρξε μεγάλο, με το ίδιο να λειτουργεί και ως κόμβος συνάντησης διαφόρων σκηνοθετικών εγχειρημάτων, συμβατικών και καινοτόμων, οι οποίες αποτελούν το πλαίσιο ώστε να αναδείξουν την γκάμα των ερμηνευτικών τους ικανοτήτων ηθοποιοί όπως η Κατίνα Παξινού και η Ελένη Παπαδάκη. Βλέπε σχετικά, Φωτόπουλος Βασίλης, Εθνικό Θέατρο, ‘100 χρόνια,’ Όμιλος Λάτση, Αθήνα, 2000.
[3] Τα αρχαιολογικά ευρήματα στη Βεργίνα, χωριό του νομού Ημαθίας, έτειναν στην τροφοδότηση του συλλογικού-εθνικού φαντασιακού, με την διατρανωμένη ‘Ελληνικότητα’ της Μακεδονίας να εμβαπτίζεται πάνω στις συνδηλώσεις που απέκτησαν τα αρχαιολογικά ευρήματα.
