Με αφορμή την υπόθεση του Ρεθύμνου
Αρχές Φεβρουαρίου,σε περιοχή του Ρεθύμνου, η αστυνομική διερεύνηση μιας υπόθεσης αυτοχειρίας ενός 46χρονου πολίτη, έφερε στο φως μια άλλη τραγική σχετιζόμενη υπόθεση. Ηταν εκείνη του βιασμού και της έκδοσης μιας 14χρονης μαθήτριας, που ήταν και η θυγατέρα του δυστυχή αυτόχειρα. Ένα από τα παράδοξα της υπόθεσης ήταν το ότι αυτές οι επαίσχυντες πράξεις, συνέβαιναν σε ένα κλειστό κοινωνικά, επαρχιακό περιβάλλον.
Οι ευνοούντες τα εγκλήματα, συνθήκες
Τόσο κατά την εγκληματολογική όσο όμως και την κοινωνικο-ψυχολογική θεώρηση, στην απόφαση για την τέλεση μιας τέτοιας εγκληματικής ενέργειας κατά μεγάλο μέρος συντελεί και η πεποίθηση των δραστών ότι οι ενέργειές τους αυτές θα μείνουν στο σκοτάδι, και το ότι αυτοί ποτέ δεν θα αποκαλυφθούν. Εδώ αξίζει να αναφερθεί και η διστακτικότητα των θυμάτων να μιλήσουν, λόγω φόβου για τη ζωή τους, αλλά και ντροπής για το στιγματισμό τους. Όμως αυτό λειτουργεί ως ένας ενισχυτικός παράγοντας που δίνει στους θύτες την αίσθηση ότι είναι στη σφαίρα του “απυρόβλητου”. Δεν αναφερόμαστε βέβαια στα εγκλήματα μιας εμφανούς βιαιοπραγίας τα οποία διαπράττονται σε κοινή θέα. Στην αντιπέρα όχθη εκτιμούμε, ότι σε κοινωνικούς χώρους στους οποίους δεν ευνοείται η απόκριψη συμβάντων με τη δημιουργία πέπλων συγκάλυψης, αναπτύσσονται συνθήκες που λειτουργούν αποτρεπτικά εν μέρει τουλάχιστον, στο να εμφανίζονται τέτοια εγκλήματα. Αντίθετα κοινωνικοί χώροι όπου οι δημοκρατικοί θεσμοί κρίνονται ως ανεπαρκείς, λειτουργούν ως φυτώρια όπου αναπτύσσονται φαινόμενα ανομίας και εγκλημάτων.
Η ανθρώπινη ροπή προς το κακό
Οι σύγχρονες κοινωνικο-ψυχολογικές θεωρήσεις εκτιμούν ότι υπάρχει μια έμφυτη ροπή του ανθρώπου στο να διαπράττει με σχετική ευκολία, βίαιες, εκβιαστικές ή και εγκληματικές ενέργειες απέναντι σε άλλους ανθρώπους στο καθημερινό ανταγωνισμό μεταξύ τους. Απόδειξη για τα παραπάνω αποτέλεσαν από τα ιστορικά αλλά και τα προϊστορικά χρόνια, οι πόλεμοι και η εξόντωση λαών και πολιτισμών, από άλλους λαούς. Κορυφαίες εγκληματικές ενέργειες απoτέλεσαν οι γενοκτονίες που πολλές φορές επιτελέστηκαν στην ιστορία της ανθρωπότητας. Στην πιο σύγχρονη ιστορία της ανθρωπότητας, γενοκτονίες αναφέρονται ως εκείνες των Αρμενίων και των Ποντίων από τους Οθωμανούς στις αρχές του 20ου αιώνα, αλλά και άλλες ανά την υφήλιο. Οι πιό φρικαλέες όμως εγκληματικές ενέργειες , συντελέστηκαν στον Β΄Παγόσμιο πόλεμο, από τους ναζί, με την εξόντωση πέντε εκατομμυρίων Εβραίων. Το πλέον σημαντικό όμως σε αυτές τις θηριωδίες είναι, το ότι αυτές διατάχθηκαν από ανθρώπους αλλά και εκτελέστηκαν από ανθρώπους και όχι από άψυχες μηχανές.
«Homo homini lupus est »
Η έκφραση ‘’homo homini lupus est’’θεωρείται πως περιγράφει αδυναμίες του ανθρώπινου γένους που πηγάζουν από την ίδια την ύπαρξή του. Είναι μια παροιμία-γνωμικό στη λατινική γλώσσα, που σημαίνει «Ο άνθρωπος για τον άνθρωπο είναι λύκος». Αναφέρεται σε καταστάσεις όπου άνθρωποι συμπεριφέρονται προς συνάνθρωπο ή συνανθρώπους τους με τρόπο άγριο ή σκληρά ανταγωνιστικό, καθώς εδώ ο λύκος παρουσιάζεται παραδοσιακά, με αρνητικά χαρακτηριστικά, ως ζώο αρπακτικό, σκληρό, δηλαδή ως «άγριο ζώο». Πρωτοεμφανίζεται, στην κωμωδία ‘’Asinaria’’ του Ρωμαίου κωμωδιογράφου Πλαύτου. Ωστόσο μεταγενέστεροι του Πλαύτου, επίσης Ρωμαίοι διανοητές, όπως ο Σενέκας και ο Οβίδιος, διαφωνούσαν με το ως άνω γνωμικό. Όμως πολλούς αιώνες αργότερα, στις πρώτες δεκαετίες του 1900, ο Σίγκμουντ Φρόυντ συμφωνούσε με την παροιμία, καθώς γράφει στο έργο του Ο Πολιτισμός Πηγή Δυστυχίας (1930): ‘’Homo homini lupus. Ποιος, με δεδομένη όλη την εμπειρία του της ζωής και της Ιστορίας, θα έχει το θάρρος να αμφισβητήσει αυτό το συμπέρασμα ;’’
Οι σημερινές συνθήκες έκνομης συμπεριφοράς
Αν πάρουμε λοιπόν υπ΄όψιν μας τα παραπάνω δεδομένα, σύγχρονα και ιστορικά, εκτιμούμε πως, όπως παντού στην οικουμένη, έτσι και στις τοπικές μας κοινωνίες, ανά πάσα στιγμή είναι δυνατόν να εμφανιστούν έκνομες ενέργειες και εγκληματικές συμπεριφορές. Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη σημασία, είναι το εάν ή κάθε τοπική κοινωνία έχει αναπτύξει τα ανάλογα αντανακλαστικά στο να προλαβαίνει τέτοιες συμπεριφορές εν τη γενέσει τους, και να μετριάζει τις βλάβες είτε προσωπικές είναι αυτές, είτε συλλογικές. Εκτιμούμε βέβαια ότι σημαντικό ρόλο στην αποτροπή τέτοιων τραγικών συμβάντων διαδραματίζει και η εκκλησία μας και ιδιαίτερα όταν οι εκπρόσωποί της είναι πραγματικά κοντά στους πιστούς της. Οφείλουμε λοιπόν να είμαστε σε επαγρύπνηση, και να μην πέφτουμε δηλαδή από τα σύννεφα όταν αναφύονται τέτοιες υποθέσεις έκνομων και εγκληματικών συμπεριφορών ακόμη και στο εγγύτερό μας περιβάλλον. Δεν ζούμε σε ουτοπία και δεν πρόκειται να ανακαλύψουμε εμείς ξανά την Αμερική!
Ασπίδες κοινωνικής αυτοπροστασίας
Όσον όμως αφορά τοπικές κοινωνίες, εκτίμησή μας είναι, ότι ένα από τα ισχυρά πλεονεκτήματα τους είναι το ότι σε αυτές μπορούν να αναπτύσσονται τέτοιες κοινωνικές σχέσεις αλληλοϋποστήριξης, ώστε να μην μπορούν να δημιουργούνται κενά ‘’κοινωνικής αταξίας’’. Οι κοινωνικές αυτές σχέσεις οι οποίες προκύπτουν είτε από τις συγγενικές και τις άλλες διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις, είτε από τις συλλογικές δράσεις στα πλαίσια της δημοκρατικής οργάνωσης των κοινωνιών μας, θα πρέπει να λειτουργούν ως ασπίδες κοινωνικής αυτοπροστασίας . Απαραίτητη όμως προϋπόθεση για να λειτουργούν αυτά εποικοδομητικά, είναι η διαφάνεια στις δράσεις και η εφαρμογή δίκαιων κανόνων στους τοπικούς θεσμούς . Η παραδειγματική αυτή λειτουργία των εκπροσώπων μας στους θεσμούς, θα αποτελούν και το παράδειγμα προς μίμηση των υπόλοιπων πολιτών.
Ενήμεροι πολίτες και σε συνεχή επαγρύπνιση
Οι προσπάθειες λοιπόν των πολιτών που ζουν σε μια τοπική κοινωνία, θα έχουν σαν στόχο να προστατεύουν τα μέλη της, από έκνομες πράξεις εγκλημάτων και εκβιασμών. Ως κορυφαίος παράγοντας θα πρέπει να αναδειχτεί όχι μόνο ο σεβασμός των δικαιωμάτων του κάθε διπλανού μας, αλλά και η υποστήριξη άμεση ή έμμεση προς τον κάθε παθόντα όταν γίνονται αντιληπτές ανάλογες έκνομες συμπεριφορές καταπάτησης των θεμελιωδών του δικαιωμάτων. Αυτές δεν είναι υποθέσεις που αφορούν μόνο αυτούς που τις υπόκεινται. Αφορούν όλους μας ως πολίτες της ίδιας τοπικής κοινωνίας. Μόνο έτσι θα διαφυλάξουμε την ασφαλή κοινωνική μας συνύπαρξη με τους συμπολίτες μας, στον σύγχρονό μεν κόσμο μας, όπου όμως ελλοχεύουν καθημερινά εκατοντάδες παγίδες.