Άρθρο του Στρατή Παπαμανουσάκη
Τι έχει απομείνει πια από την ιστορία, τον πολιτισμό και την ιδέα της Ευρώπης; Πόσοι άραγε από τους κρητικούς θυμούνται ακόμη τον Κρηταγενή Δία, που ερωτεύτηκε την πανέμορφη βασιλοπούλα Ευρώπη και την έφερε στην Κρήτη, για να τελέσει εδώ τον ιερό τους γάμο; Πόσοι έλληνες αισθάνονται τη σημασία της νικηφόρας Ναυμαχίας της Σαλαμίνας για την Ευρώπη; Και ποιοι ευρωπαίοι κατανοούν το χρέος τους για το Βυζάντιο, που επί χίλια χρόνια υπερασπίστηκε τον χώρο και την έννοια της Ευρώπης;
Από τα Ουράλια όρη μέχρι τον Ατλαντικό ωκεανό, η Ευρώπη αποτέλεσε χωνευτήρι γεωγραφικό, φυλετικό, πολιτισμικό. Στην προϊστορία, άνθρωποι από τη Βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή, την Ευρασία, οι πρώτοι ευρωπαίοι, κυνηγοί και συλλέκτες αρχικά, γεωργοί και κτηνοτρόφοι αργότερα, μεταλλουργοί και έμποροι στο τέλος. Η Ευρώπη μπαίνει στην ιστορία με τους κρήτες, τους ίωνες και τους δωριείς, που διαμορφώνουν την ελληνική πολιτιστική συνιστώσα. Η λατινική συνιστώσα, από τη βασιλεία στη δημοκρατία και στην αυτοκρατορία, διαμορφώνει το κράτος. Και από τον ελληνορωμαϊκό κόσμο, γεννιέται το Βυζάντιο, προπύργιο του ελληνισμού, του χριστιανισμού και της ρωμαϊκής παράδοσης. Πέρα απ’ αυτό, τα “βαρβαρικά” βασίλεια δημιουργούν την καρολίγγεια Ευρώπη, τη ρωμανική, τη φεουδαρχική, την παπική Ευρώπη. Και όταν, από το χριστιανικό σχίσμα και τις σταυροφορίες μέχρι την άλωση, το Βυζάντιο πέφτει, από το θάνατό του αναγεννιέται η Δυτική Ευρώπη. Ο ουμανισμός, οι ανακαλύψεις των νέων χωρών, η επιστήμη ωθούν στη μεταρρύθμιση, στην ανάπτυξη, στον σχηματισμό των νέων κρατών. Η μοναρχία, ο κλήρος, η αριστοκρατία, οδηγούν τους ευρωπαίους από πόλεμο σε πόλεμο. Ο εκατονταετής (1337-1455), ο τριακονταετής (1618-1648), ο επταετής πόλεμος (1756-1763), διαμορφώνουν τον θρησκευτικό, τον δυναστικό, και τον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης. Ύστερα οι γαιοκτήμονες, κατόπιν οι αστοί και τέλος οι εργάτες μετατρέπουν τον πόλεμο σε επανάσταση. Στην αγγλική επανάσταση του 1648, στη γαλλική επανάσταση του 1789, στη ρωσική επανάσταση του 1917.
Μέσα από αυτά, η Ευρώπη προχωρεί με τις ρωγμές, τις συγκρούσεις και τις διασπάσεις, στην πολιτική, την οικονομική και την πνευματική της ανάπτυξη. Σταματά τους άραβες και τους οθωμανούς, δημιουργεί τα εθνικά κράτη, κυριαρχεί στον κόσμο. Και τότε ξαναφανερώνεται μια παλιά ιδεολογία, η ιδέα της ευρωπαϊκής ενότητας. Τα σχέδια του Ερρίκου Δ΄, του Γουίλιαμ Πενν, του Αββά Σαιν Πιέρ, του Κάντιου, του Κοντ, είχαν προηγηθεί. Η ευρωπαϊκή κοινωνία του Σαιν Σιμόν παρουσιάστηκε το 1814, η ιερά συμμαχία των λαών του Μπερανζέ το 1818, το σύμφωνο αδελφοσύνης του Μαντσίνι το 1834, η ομοσπονδιακή αρχή του Προυντόν το 1863, η διεθνής κυβέρνηση του Λοριμέ και η ευρωπαϊκή συνομοσπονδία του Μπλίντσλι το 1877-1878. Όμως ο δρόμος δεν είναι εύκολος, καθώς περνά από τους ναπολεόντειους πολέμους στις εθνικοαπελευθερωτικές επαναστάσεις, στον γαλλογερμανικό πόλεμο, στους βαλκανικούς πολέμους, στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, στον ψυχρό πόλεμο. Αλλά στον 20ο αιώνα, ύστερα από το Υπόμνημα του Αριστείδη Μπριάν του 1929 και τη Δήλωση του Ρομπέρ Σουμάν του 1950, αρχίζει η οικοδόμηση των πρώτων ευρωπαϊκών οργανισμών. Ευρωπαϊκός Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας, Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση (1948), Συμβούλιο της Ευρώπης (1949), Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (1951), Κοινή Αγορά, Ευρατόμ (1956), Θεσμοί της ΕΟΚ (1958), Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1985), Ευρωπαϊκή Ένωση (1992). Ρώμη, Μάστριχτ, Άμστερνταμ, Ευρώπη των έξι, των δώδεκα, των δεκαπέντε. Ύστερα η Ευρώπη των εικοσιπέντε επιτέλους προχωρεί για την ολοκλήρωσή της. Αλλά είναι τότε ακριβώς που αρχίζει η αντίστροφη πορεία της.
Τα δραματικά γεγονότα του 1989 αποτελούν μια από τις σημαντικότερες στιγμές της παγκόσμιας ιστορίας, όχι μόνο του 20ου αιώνα, αλλά και ολόκληρης της νεότερης ιστορίας της ανθρωπότητας. Η Γαλλική Επανάσταση του 1789 έφερε την αστική τάξη στην εξουσία και η Ρωσική Επανάσταση του 1917 δημιούργησε το κράτος της εργατικής τάξης. Η επαναστατική φοιτητική εξέγερση του 1968, αποτέλεσμα και έκφραση των μεταβολών και των μετατοπίσεων στην ύπαιθρο, στην κοινωνία, στην εργατική τάξη, αποτέλεσε την τελευταία ζητωκραυγή της παγκόσμιας επανάστασης. Η (αντ)Επανάσταση (ας την πούμε έτσι) του 1989 θεμελίωσε την παγκοσμιοποιημένη Νέα Τάξη της αμερικανικής μονοκρατορίας.
Το κύριο επακόλουθο του 1989 είναι η κατάρρευση του συστήματος της σοσιαλιστικής κοινωνίας και οικονομίας και η αλλαγή γενικότερα του συστήματος της ισορροπίας Ανατολής – Δύσης. Αυτές οι αλλαγές επέφεραν τεράστιες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές αναδιαρθρώσεις με συνέπεια τη δημιουργία νέων σχηματισμών αντιπαραθέσεων. Εφιαλτική πλέον πρόβαλε η απειλή ενσωμάτωσης των ανθρώπων και των λαών σε μια μονοδιάστατη, χωρίς ελπίδα, κοινωνία καταπίεσης της ψυχής και του σώματος, κοινωνία απλών καταναλωτών μονοπωλιακών προϊόντων και κατευθυνόμενης κουλτούρας.
Αυτή η παγκοσμιοποίηση είναι πρώτα παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, των πολυεθνικών και του χρηματιστηριακού κεφαλαίου. Χρησιμοποιείται ως μέσο επέκτασης της οικονομικής επικυριαρχίας των ισχυρών και σε περιοχές όπου, λόγω συνοριακών και πολιτιστικών εμποδίων, δεν μπορούσε μέχρι τώρα να ασκήσει την κερδοσκοπία της.
Είναι κατόπιν παγκοσμιοποίηση της τεχνολογίας και της επικοινωνίας, που στις επιδιώξεις της συμβαδίζει με την οικονομική παγκοσμιοποίηση και την υπηρετεί δουλικά. Είναι η διασπορά των πυρηνικών όπλων, τα μεταλλαγμένα τρόφιμα, η αποχαυνωτική τηλεόραση. Αυτή η όχι ηθικά και πολιτικά ουδέτερη τεχνολογία, διαστρέφει χωρίς αιδώ τις μεγάλες αρχές της επιστήμης, καταστρέφει συνειδητά την ουμανιστική αποστολή των Πανεπιστημίων, καταργεί την έννοια της Παιδείας. Είναι ο θρίαμβος της χειρότερης μορφής του προτεσταντικού ατομοκεντρισμού. Και προετοιμάζει έτσι τελετουργικά τη θυσία ολόκληρης της ανθρωπότητας στους σκοπούς της παγκοσμιοποίησης.
Είναι ακολούθως παγκοσμιοποίηση της πολιτικής που μεταβάλλει τις αρχές, τους σκοπούς και τα προγράμματα των διεθνών οργανισμών κατά τις επιθυμίες του πλανητάρχη. Είναι μια πολιτική της μη πολιτικής, που περιφρονεί όλους τους παραδεδεγμένους κανόνες του δικαίου και της ηθικής, που αγνοεί την εθνική κυριαρχία και στρέφει τα ανθρώπινα δικαιώματα, κατ’ επιλογήν, κατά του διεθνούς δικαίου. Που χρησιμοποιεί με πρωτοφανή αλαζονεία, υποκρισία και ανηθικότητα, τον πόλεμο, την καταστροφή και την ερήμωση για την επιβολή της κυριαρχίας της.
Είναι τέλος πολιτιστική παγκοσμιοποίηση που αποβλέπει στην εξασθένιση αρχικά και στην εξαφάνιση αργότερα, των εθνικών πολιτισμών, κάθε στοιχείου που αποτελεί κληρονομιά της ιστορίας των λαών. Τα πάντα, από τη γλώσσα, την παράδοση και την τέχνη, μέχρι τον τρόπο ζωής, τη θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμα κάθε χώρας, προορίζονται για το χωνευτήρι της επικυρίαρχης υποκουλτούρας του ενός και μοναδικού τρόπου σκέψης, που ασύδοτη, πανίσχυρη και χωρίς κανένα δισταγμό, προχωρεί στην επιτυχία των σκοπών της.
Στο κλίμα αυτό ανακόπτεται η τάση “συνταγματοποίησης” και ολοκλήρωσης της Ευρώπης. Η δημοκρατική, η δικαιοκρατική, η κοινωνική αρχή παραμένουν μετέωρες στο θεσμικό οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αντί μιας νέας αρχιτεκτονικής για την Ευρώπη, ισχυροποίηση των συντηρητικών θεσμών που επιβάλλονται από πάνω, χωρίς δημοκρατική και πολύ περισσότερο κοινωνική νομιμοποίηση. Οι ευρωπαίοι διατηρούν έτσι τις αμφιβολίες τους για την Ευρώπη.
Στο μεταξύ η Ευρώπη αποβάλλει σταδιακά τις ευρωπαϊκές αρχές της. Αρνείται πια την ολοκλήρωσή της, το κοινό ευρωπαϊκό σπίτι, την ομοσπονδία όλης της Ευρώπης. Την ευρωπαϊκή συνείδηση και την ευρωπαϊκή πράξη. Μεταβάλλεται έτσι σε εξάρτημα της αμερικανικής πολιτικής, στο καθεστώς των πολυεθνικών εταιρειών, των τραπεζών, των κεφαλαιούχων. Απεμπολεί τις ευρωπαϊκές αξίες που βασίζονται στην ελληνική παιδεία, στην χριστιανική πίστη, στη ρωμαϊκή οργάνωση. Αντί του σεβασμού στον άνθρωπο, στην προσωπικότητα, στην κοινότητα, η αποθέωση του δογματισμού, του αυταρχισμού, του ατομοκεντρισμού. Αντί για Ελευθερία, Μέτρο, Αλήθεια, περιορισμοί, εκμετάλλευση, μνημόνια.
Αντί κοινωνικής πολιτικής, πολιτικής οργάνωσης, ισόρροπης ανάπτυξης, σταθερότητας στον κόσμο, ανοχής των άλλων πολιτισμών, συνεργασίας μ’ όλες τις χώρες και τους λαούς, τυφλή υπακοή στο αμερικανικό κατεστημένο, παράδοση στον νατοϊκό ιμπεριαλισμό, προετοιμασία για τον δρόμο του πολέμου, καταπάτηση όλων των δικαιωμάτων, τερματισμός του ευρωπαϊκού δρόμου.
Και σήμερα, ύστερα από μια παγκόσμια οικονομική κρίση, από τον κλυδωνισμό της μεγάλης επιδημίας, και από τον πόλεμο που κυριαρχεί μέσα στην ήπειρό μας, τι άλλο από αίμα, φτώχεια, βία, απομένει στο απόθεμα της ευρωπαϊκής εμπειρίας; Μας έταξαν ευημερία, ειρήνη, ελευθερία. Και μας έφεραν την οικονομική, πολιτική και κοινωνική κατάρρευση, με το σχέδιο κατάργησης λαών, εθνών και πολιτισμών και το αυθαίρετο διευθυντήριο των Βρυξελλών, υποτελές στις ΗΠΑ και στο ΝΑΤΟ, να μας τραβά στον όλεθρο ενός πυρηνικού πολέμου. Χωρίζοντας την ανατολή από τη δύση της Ευρώπης, δεν αποκόπτομε μόνο τις παραδόσεις, την ταυτότητα, τον ενεργειακό πλούτο της ηπείρου μας. Κατεδαφίζομε για χάρη των υπερατλαντικών αφεντικών την ίδια την ιδέα της Ευρώπης, ανοίγομε την πόρτα του φρενοκομείου της φρίκης στον κόσμο, και αφαιρούμε κάθε ελπίδα των λαών για το μέλλον. Τυφλός όποιος δεν βλέπει από τη μια παραίτηση, απάθεια, αποχή από τις ευρωπαϊκές διεργασίες και από την άλλη οργή, αγανάκτηση, μίσος για ολόκληρο το ευρωπαϊκό σύστημα. Και το φυσικό αποτέλεσμα, ενίσχυση του δεξιού κατεστημένου, ανησυχητική άνοδος του ακροδεξιού μετώπου, ανεπαρκής έκφραση μιας «αριστεράς», όσης και όπου απόμεινε, ύστερα από τον συγχρωτισμό, τη συνενοχή και την ευθύνη της συνοδοιπορίας της με την αντίδραση στην προοπτική της Νέας Τάξης.
Και να η (αντι)Ευρώπη, που περνά μπροστά μας, γυμνή από κάθε ευρωπαϊκή ιδέα, με τα αιμάτινα κουρέλια του πολέμου, με τα κίτρινα σημάδια της αρρώστιας, με την κάτωχρη όψη της φτώχειας, εξουθενωμένη, θλιβερή, διαλυμένη, αυτοδιαλυόμενη στον δρόμο της παγκόσμιας Ιστορίας. Την Κυριακή ψηφίζομε, για αυτή ή για μια άλλη Ευρώπη;
Φωτογραφία: Christian Lue / Unsplash
