Στις 20 Μαΐου ολοκληρώθηκε η επίσημη περίοδος της θητείας του Ουκρανού Προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Στα τέλη Μαρτίου θα έπρεπε να είχαν διεξαχθεί προεδρικές εκλογές, όμως το κοινοβούλιο τις ανέβαλε βάσει του δικαίου του πολέμου.
Στην ουκρανική κοινωνία συζητείται ποιος θα είναι ο διάδοχος του Ζελένσκι, όταν αυτός αποχωρήσει από την εξουσία. Μονάχα λίγοι πολιτικοί και σχολιαστές τόλμησαν ωστόσο να λάβουν θέση επί του ζητήματος. Στα τέλη Φεβρουαρίου ο Ζελένσκι τόνισε ότι οι απόπειρες αμφισβήτησης της νομιμοποίησής του ως Προέδρου αποτελούν «αφήγημα του εχθρού», υπογραμμίζοντας ότι αυτές «δεν εκφράζουν την άποψη των δυτικών εταίρων ή οποιουδήποτε στην Ουκρανία, αλλά είναι μέρος του προγράμματος της Ρωσικής Ομοσπονδίας». Αυτό ωστόσο δεν ήταν αρκετό για να θέσει οριστικό τέλος στη συζήτηση, όπως μεταδίδει η DW.
Μπορούν να γίνουν εκλογές εν καιρώ πολέμου;
Οι περισσότεροι Ουκρανοί νομικοί εξήγησαν πως είναι ξεκάθαρο ότι ο Ζελένσκι διατηρεί την εξουσία του μέχρι να εκλεγεί νέος πρόεδρος. «Αυτό είναι σαφές στο Ουκρανικό Σύνταγμα: οι εξουσίες του Προέδρου δεν τερματίζονται αυτομάτως με την παρέλευση του πενταετούς διαστήματος της θητείας του. Αντιθέτως, παύουν με την ανάληψη των καθηκόντων από τον νοεκλεγέντα Πρόεδρο, δηλαδή μετά τις εκλογές», δηλώνει στην DW ο Αντρί Μάχερα, συνταγματολόγος από το ουκρανικό Centre of Policy and Legal Reform (CPLR).
Επιπλέον, στην Ουκρανία έχουν απαγορευτεί επί του παρόντος τόσο οι προεδρικές όσο και οι βουλευτικές εκλογές – με διαφορετικό νομικό έρεισμα. Το Σύνταγμα απαγορεύει τις βουλευτικές εκλογές, ενώ το δίκαιο του πολέμου απαγορεύει κάθε είδους εκλογική διαδικασία.
Καμία ευθεία ρύθμιση για την επιμήκυνση της θητείας του προέδρου
Το δίκαιο του πολέμου δεν απαγορεύει μόνο τη διεξαγωγή εκλογών. «Περιορίζονται επιπλέον και ορισμένα συνταγματικά δικαιώματα και ελευθερίες, όπως για παράδειγμα το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης, του συνέρχεσθαι και της ελεύθερης κυκλοφορίας. Εξ ου και είναι αδύνατο να διασφαλιστούν οι αρχές της καθολικής ψηφοφορίας και των ελεύθερων εκλογών», εξηγεί ο Μάχερα.
Ο Χριχόρι Ομελτσένκο πάντως, πρώην βουλευτής και μέλος της επιτροπής που συνέταξε το Σύνταγμα της Ουκρανίας, τονίζει ότι δεν αποτελεί παράλειψη το γεγονός ότι δεν υπάρχει καμία ευθεία ρύθμιση για την επιμήκυνση της θητείας του προέδρου – και μάλιστα πρόκειται για σκόπιμη δικλείδα ασφαλείας.
Σε ανοιχτή επιστολή του προς τον Ζελένσκι, η οποία δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο στα ουκρανικά μέσα, ο Ομελτσένκο ζητά από τον Ουκρανό Πρόεδρο να «μη σφετεριστεί την κρατική εξουσία» – με άλλα λόγια να παραιτηθεί οικειοθελώς και μάλιστα τον Μάιο.
Η στήριξη
Σύμφωνα με παρατηρητές ωστόσο η νομιμοποίηση του Ζελένσκι δεν θεμελιώνεται μόνο στην κείμενη νομοθεσία, αλλά και στην φερόμενη στήριξη των Ουκρανών πολιτών – η οποία, αν και περιορίστηκε κάπως, παραμένει αρκετά υψηλή.
Σύμφωνα με δημοσκόπηση του ουκρανικού ερευνητικού κέντρου Rasumkow ο Ζελένσκι απολαμβάνει την εμπιστοσύνη του 69% των Ουκρανών. Μία άλλη δημοσκόπηση του Διεθνούς Ινστιτούτου Κοινωνιολογίας του Κιέβου (KIIS) έδειξε πως το 69% θεωρεί ότι ο Ζελένσκι θα έπρεπε να παραμείνει στην προεδρία μέχρι τη λήξη του πολέμου. Μόλις το 15% τάσσεται υπέρ της διεξαγωγής εκλογών υπό τις παρούσες συνθήκες, ενώ ένα άλλο 10% θεωρεί πως ο Ζελένσκι θα έπρεπε να παραδώσει την εξουσία στον πρόεδρο του κοινοβουλίου Ρούσλαν Στέφαντσουκ.
Ο Άντον Χρουσέσκι, επικεφαλής του KIIS, προειδοποιεί πάντως ότι τα δύο τελευταία αυτά ενδεχόμενα θα μπορούσαν να θέσουν σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο τη νομιμοποίηση της κυβέρνησης, αλλά και να οδηγήσουν πιθανώς σε αποσταθεροποίηση της κατάστασης στην Ουκρανία: «Εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται στο εξωτερικό, εκατομμύρια υπό κατοχή, εκατοντάδες χιλιάδες υπηρετούν στον στρατό. Εάν οι πολίτες δεν μπορούν να συμμετάσχουν στις εκλογές ούτε ως ψηφοφόροι ούτε ως υποψήφιοι, τότε υπονομεύεται το κύρος των εκλογικών αποτελεσμάτων».
Ποιος μπορεί να προσφύγει στο Συνταγματικό Δικαστήριο;
Οι περισσότεροι εκ των νομικών με τους οποίους μίλησε η DW είναι της άποψης πως το Συνταγματικό Δικαστήριο είναι αυτό που θα έπρεπε να δώσει μία οριστική απάντηση στην όλη συζήτηση. «Μόνο το Συνταγματικό Δικαστήριο επιτρέπεται να ερμηνεύσει το Σύνταγμα και να ελέγξει εάν οι υπόλοιποι νόμοι τελούν σε συμφωνία με αυτό», υπογραμμίζει ο Μάχερα.
Όμως οι συνταγματικοί δικαστές δεν μπορούν να εξετάσουν τέτοια ζητήματα αυτεπαγγέλτως. Επιπλέον, στο Συνταγματικό Δικαστήριο μπορούν να προσφύγουν πρωτίστως ο Πρόεδρος και η κυβέρνηση, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ουκρανίας, μία ομάδα 45 βουλευτών ή ο αρμόδιος για τα ανθρώπινα δικαιώματα επίτροπος του κοινοβουλίου. Και κανείς εξ αυτών δεν έχει προσφύγει μέχρι στιγμής στο Συνταγματικό Δικαστήριο.
Στα τέλη Φεβρουαρίου η εφημερίδα Dzerkalo Tyzhnya, επικαλούμενη δικές της πηγές, ανέφερε πως το γραφείο του Ζελένσκι εργαζόταν στη σύνταξη μίας προσφυγής προς το Συνταγματικό Δικαστήριο, την οποία υποτίθεται πως θα έπρεπε να υποβάλουν 45 βουλευτές του κόμματος του Προέδρου. Η παράταξη όμως ισχυρίζεται πως ουδείς αμφισβήτησε τη νομιμότητα του Προέδρου Ζελένσκι.
Ακόμη και η αντιπολίτευση συμφωνεί σε αυτό. Εκπρόσωποι διαφόρων πολιτικών δυνάμεων ξεκαθάρισαν πως δεν σχεδιάζουν να προσφύγουν στο Συνταγματικό Δικαστήριο, υπενθυμίζοντας ξανά τη διακομματική συμφωνία για μη διεξαγωγή εκλογών μέχρι τη λήξη του πολέμου, γράφει η DW.
Η απαγόρευση κομμάτων
Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ζελένσκι ήδη από τον Μάρτιο του 2022, έχει απαγορεύσει τις δραστηριότητες μεγάλων πολιτικών κομμάτων της αντιπολίτευσης στη χώρα, με τον ισχυρισμό ότι έχουν διασυνδέσεις με τη Ρωσία. Επίσης, ανακοίνωσε τη συγχώνευση όλων των τηλεοπτικών καναλιών της χώρας, στο όνομα της υλοποίησης μίας «ενιαίας πολιτικής πληροφόρησης», δημιουργώντας έτσι ένα κυβερνητικό μονοπώλιο στο μέσο.
Επικαλούμενος την ανάγκη να διατηρηθεί η ενότητα στη χώρα, ο Ζελένσκι είχε ισχυριστεί σε δήλωσή του ότι «το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας αποφάσισε, δεδομένου του γενικευμένου πολέμου που εξαπέλυσε η Ρωσία και των πολιτικών δεσμών που διατηρούν με αυτή τη χώρα ορισμένες πολιτικές δομές, να αναστείλει οποιαδήποτε δραστηριότητα ορισμένων πολιτικών κομμάτων, κατά τη διάρκεια του στρατιωτικού νόμου».
Τα 11 πολιτικά κόμματα που έχουν απαγορευτεί περιλαμβάνουν την Πλατφόρμα Αντιπολίτευσης για τη Ζωή, που καταλαμβάνει 39 θέσεις στο ουκρανικό κοινοβούλιο των 450 θέσεων. Μεταξύ των άλλων κομμάτων που έχουν απαγορευτεί είναι το Κόμμα της Συμφωνίας, το Κόμμα Nashi, η Αριστερή Αντιπολίτευση, η Ένωση Αριστερών Δυνάμεων, σοσιαλιστικά κόμματα. Πολλά από αυτά είναι αριστερά κόμματα και έχουν αντιταχθεί στην ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ).
Πάντως, η κυριαρχία των δεξιών και νεοναζιστικών ομάδων στην Ουκρανία έχει παρατηρηθεί ήδη από το κίνημα Euromaidan το 2014, το οποίο ανάγκασε τον τότε πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς να παραιτηθεί, λόγω της απροθυμίας της κυβέρνησής του να υιοθετήσει φιλοευρωπαϊκές πολιτικές και της λεγόμενης εγγύτητάς του με τη Ρωσία.
Πολύ πριν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο Ζελένσκι είχε απαγορεύσει τις δραστηριότητες τουλάχιστον τριών τηλεοπτικών καναλιών με φερόμενους δεσμούς με κόμματα της αντιπολίτευσης.
Από το 2015 ουκρανικές αρχές απαγόρευσαν, επίσης, το Κομμουνιστικό Κόμμα στη χώρα, το 2015, με το πρόσχημα ότι υποστήριζε τον αυτονομισμό και τις εθνοτικές συγκρούσεις, αφού είχε πάρει θέση υπέρ της ρωσικής προσάρτησης της Κριμαίας και των κινημάτων ανεξαρτησίας στο Ντόνετσκ και το Λουχάνσκ. Προκειμένου να απαγορεύσουν τις δραστηριότητές του, οι αρχές χρησιμοποίησαν έναν αμφιλεγόμενο «νόμο αποκομμουνιστοποίησης», που ψηφίστηκε τον Μάιο του 2015, και απαιτούσε από το κόμμα να αλλάξει το όνομα και το λογότυπό του. Επιπλέον, αυτός ο νόμος επιτρέπει στην κυβέρνηση να διαγράψει τα κομμουνιστικά και σοβιετικά αποτυπώματα από το παρελθόν της χώρας.