Συντάκτης: Μάριος Διονέλλης
Αγνωστα κομμάτια της ιστορίας της Αντίστασης στο Ηράκλειο αναδείχτηκαν στην εκδήλωση τιμής και μνήμης για τα 20 χρόνια από τον θάνατο του Γιώργου Βαλαβάνη, που διοργάνωσε η οικογένειά του με αφορμή την επανέκδοση του βιβλίου για το μικρό χωριό Βελούλι, στα νότια του νομού Ηρακλείου.
Το βιβλίο συνέγραψε ο σημαντικός φιλόλογος Σήφης Κοσόγλου, λίγο πριν «φύγει» κι εκείνος, πρόωρα, το 2014.
Το Βελούλι αποτέλεσε τον τόπο εγκατάστασης της οικογένειας Βαλαβάνη μετά τον ξεριζωμό από την Ερυθραία της Μικράς Ασίας το 1922.
Ο πατέρας Νικόλαος, η μητέρα Ολγα (το γένος Ποδιά) και τα παιδιά Πέτρος, Δημήτρης, Κώστας και ο μικρότερος, ο Γιώργος, συνέδεσαν το όνομά τους με τους αγώνες για την ελευθερία της πατρίδας.
Το σπίτι των Βαλαβάνηδων στο Βελούλι ήταν το μικρό στρατηγείο όπου καταστρώθηκαν σχέδια για τα ηρωικά σαμποτάζ του αεροδρομίου Καστελλίου και των γερμανικών αποθηκών καυσίμων στα Πεζά, γεγονότα-ορόσημα για την Εθνική Αντίσταση στην Κρήτη.
Στο σπίτι αυτό φιλοξενήθηκαν κυνηγημένοι από τους Γερμανούς 17 Αγγλοι κομάντος για περισσότερο από δύο εβδομάδες.
Εκεί, φιλοξενήθηκαν πάνω από δύο μήνες ο ηρωικός καπετάνιος του ΕΛΑΣ Γιάννης Ποδιάς, αλλά και ο Καπετάν Μανόλης Μπαντουβάς, τον οποίο η γιαγιά Ολγα Βαλαβάνη έντυσε με γυναικεία ρούχα για να τον φυγαδεύσει όταν ήρθαν οι Γερμανοί να τον συλλάβουν.
Ολα αυτά βέβαια πριν από τον εμφύλιο. Στη συνέχεια ο άλλοτε πρωτοκαπετάνιος του Μπαντουβά, Γιάννης Ποδιάς, θα κυνηγηθεί ανελέητα και τελικά το κεφάλι του θα βρεθεί να περιφέρεται ως λάφυρο στους δρόμους του Ηρακλείου από την ίδια την ομάδα του Μπαντουβά.
Τα γεγονότα αυτά, αν και έχουν καταγραφεί αποσπασματικά στο παρελθόν, έχουν μείνει στο περιθώριο της επίσημης ιστορίας της Αντίστασης στην ανατολική Κρήτη, η οποία, σε αντίθεση με τα Χανιά, κυριαρχείται από τις αφηγήσεις μόνο της μίας πλευράς, εκείνης των εθνικοφρόνων-βενιζελικών, που καταδίωξαν μέχρι θανάτου τους κομμουνιστές στα βουνά της Κρήτης μετά την απόσυρση των Γερμανών από την Ελλάδα.
Ετσι, ενώ ο ίδιος ο Καπετάν Μανώλης Μπαντουβάς στα απομνημονεύματά του αναφέρεται στην οικογένεια Βαλαβάνη και ειδικά στον Γιώργο «απού ’τανε αριστερός αλλά αδυνατός πατριώτης» όπως λέει χαρακτηριστικά, εντούτοις ξεχνάει να μιλήσει για το πέρασμα του αδελφού του, Κώστα Βαλαβάνη, από τους περιβόητους «Στάβλους του Μπαντουβά», όπου μαρτύρησαν πολλοί αριστεροί πατριώτες τα σκοτεινά χρόνια του Εμφυλίου 1947-48.
Το περιστατικό ανέφερε με πίκρα η κόρη του Γιώργου Βαλαβάνη και ανιψιά του Κώστα, Νάντια, πρώην αναπληρώτρια υπουργός Οικονομικών στην πρώτη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ.
«Προφανώς τα βασανιστήρια στον Κώστα Βαλαβάνη ήταν ένδειξη ευγνωμοσύνης του Μπαντουβά για όσα του είχε προσφέρει η οικογένειά μας», είπε η Νάντια Βαλαβάνη στην κατάμεστη από κόσμο, κυρίως παλιούς Ηρακλειώτες, αίθουσα του Πολυκέντρου Νεολαίας.
Η ίδια ανέφερε πως μετά τον Εμφύλιο, που στην Ανατολική Κρήτη ήταν ιδιαίτερα πικρός, καταλήγοντας στην εξόντωση των ανταρτών και του ίδιου του Ποδιά, αλλά και πολιτών, αντρών και γυναικών, ακόμα και 16χρονων κοριτσιών, η ιστορία της Αντίστασης επιχειρήθηκε να γραφεί από την αρχή.
«Διαγράφηκαν πλήρως το 1947 και το 1948, ως να μην υπήρξαν οι Στάβλοι του Μπαντουβά στο Ηράκλειο, με τους οποίους δεν έχει ασχοληθεί κανένας ιστορικός», ανέφερε η ίδια σχετικά με το κτίριο-κρατητήριο που βρισκόταν στις Πατέλες, εκεί που σήμερα υπάρχουν οι προτομές της οικογένειας Μπαντουβά έξω από το στρατολογικό γραφείο Ηρακλείου.
Η πίκρα του Γιώργου Βαλαβάνη
Στο βιβλίο του Σήφη Κοσόγλου, συγκεντρώνονται όλες οι πληροφορίες για τη συμβολή της οικογένειας των Βαλαβάνηδων στον αγώνα της απελευθέρωσης, με κορυφαία την εκτέλεση του Δημήτρη Βαλαβάνη, έφεδρου ανθυπολοχαγού, από τους Γερμανούς, στις φυλακές της Αγυιάς Χανίων, τον Φεβρουάριο του 1945.
Εκεί αναφέρεται και η δράση των υπόλοιπων αδελφών, οι οποίοι έφυγαν είτε για τη Μέση Ανατολή, υπηρετώντας στον ελληνικό στρατό, είτε για τη Βόρεια Αφρική σε συνεργασία με τους Αγγλους συμμάχους.
Σε ό,τι αφορά τον Γιώργο Βαλαβάνη, στην εκδήλωση παρουσιάστηκαν σπάνια ντοκουμέντα και δικά του κείμενα από τις αποστολές που ανέλαβε, τόσο στην Κρήτη, συμμετέχοντας στα σαμποτάζ των γερμανικών αεροδρομίων όσο, κυρίως, ως ασυρματιστής, δίνοντας πληροφορίες στις συμμαχικές δυνάμεις για τις γερμανικές νηοπομπές από τα νησιά του Αιγαίου και κυρίως από τη Γυάρο, πριν αυτή μετατραπεί σε τόπο εξορίας, κατά την περίοδο 1943-1945.
Ο Γ. Βαλαβάνης μετά τον αγώνα του στην Κρήτη, όπου έδρασε ως ελεύθερος σκοπευτής κατά των Γερμανών, αλλά και ως μέλος της ΕΟΔΠ (Εθνική Οργάνωση Δολιοφθορών και Πληροφοριών), διαφεύγει στη Μ. Ανατολή όπου εκπαιδεύεται ως ασυρματιστής και αλεξιπτωτιστής.
Από το 1943 έως το 1945 συμμετέχει σε κρίσιμες ειδικές αποστολές στην Κω, στην Ηρακλειά, στη Γυάρο και στη Σύρο.
Οπως ο ίδιος ανέφερε με πίκρα στα γραπτά του: «Η πατρίδα μου ευγνωμονούσα διά τας υπηρεσίας μου προς αυτήν με καθήρεσε από Λοχία και με έστειλε εξορία δύο έτη στην Ικαρία και στο κολαστήριο της Μακρονήσου, απ’ όπου απελύθην λόγω ανηκέστου βλάβης της υγείας μου».
Πράγματι, όπως αναφέρεται στο βιβλίο του Σήφη Κοσόγλου, με απόφαση του 1948 διατάσσεται η «εκτόπισις επί εν έτος εις νήσον Ικαρίαν του αναρχικού Βαλαβάνη Γεωργίου, ετών 26 […] ως λίαν επικίνδυνος και ύποπτος αποδράσεων».
Η κόρη του Γιώργου Βαλαβάνη, Νάντια, αποκάλυψε την πικρία του πατέρα της, τόσο για την καθαίρεσή του το 1948, «κατόπιν αποφάσεως Ανακριτικού Συμβουλίου ως προπαγανδίζων υπέρ αντεθνικών σκοπών», όσο και για την αδυναμία του στη συνέχεια, 35 χρόνια αργότερα, το 1983, να σβήσει -έστω συμβολικά- την καταδίκη αυτή.
Σε μια αλληλογραφία με το Α΄ Σώμα Στρατού, που κράτησε κρυφή ακόμα και από την οικογένειά του, ζήτησε να ακυρωθεί η συγκεκριμένη καθαίρεση και να απαλειφθεί από τον φάκελό του.
Η απάντηση του τότε επιτελάρχη ήταν ότι «το Σώμα Στρατού δεν έχει δικαίωμα από τη Νομοθεσία και τους Κανονισμούς που ισχύουν να εξετάσει σήμερα, μετά από 40 περίπου χρόνια, το αίτημά σας για ακύρωση της αποφάσεως».
«Ο πατέρας μας έφυγε πικραμένος τον Μάρτιο του 1996, εξαιτίας αυτής της μεταχείρισης από την πατρίδα για την οποία έπαιξε τη ζωή του κορόνα-γράμματα», είπε από το Ηράκλειο η Νάντια Βαλαβάνη, αφού μέχρι και σήμερα, στα επίσημα αρχεία του ελληνικού κράτους παραμένει σε ισχύ ο χαρακτηρισμός «αντεθνικώς δρων».
«Εμείς, η οικογένεια του Γιώργου Βαλαβάνη, θεωρούμε τον συγκεκριμένο χαρακτηρισμό τίτλο τιμής και αδιάψευστη μαρτυρία της πορείας της ιστορίας στον τόπο μας», ανέφερε κλείνοντας η πρώην υπουργός.
Οι κόρες του Γ. Βαλαβάνη, Νάντια και Τερέζα, αναφέρθηκαν στους περίεργους δρόμους της «επίσημης» ιστορίας αλλά και της ιστοριογραφίας στο Ηράκλειο, αλλά και στον πατέρα τους ως άνθρωπο και συνειδητοποιημένο πολίτη.
Κείμενα του ίδιου του Γιώργου Βαλαβάνη διάβασαν η Μαρία Θεοδωράκη, ο Δημήτρης Κολοτούρος και η Εμμανουέλα Τσαγλιώτη, ενώ την εκδήλωση συντόνισε ο δημοσιογράφος της «Εφ.Συν.», Μάριος Διονέλλης.
Στο μουσικό μέρος της εκδήλωσης, τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη τραγούδησαν η Ελισάβετ Βερούλη και ο Λάμπης Καράδαγλης, με τη συνοδεία του Δημήτρη Καρβέλη (κιθάρα) και του Δημήτρη Βασμαρή (μπουζούκι).
Σε ιδιαίτερες εκτελέσεις των τραγουδιών του εργατικού κινήματος, την Ελ. Βερούλη συνόδευσε στο πιάνο ο Δημήτρης Σφακιανάκης.